Ֆրանսիացի հրապարակախոս Անրի Ռոշֆորը (1830-1913) «La Patrie» թերթի խմբագիրն է եղել: 1913-ին իր խմբագրած թերթում գրել է «Մեծ զոհը» առաջնորդող հոդվածը (տպագրվել է «Մշակում» 1913թ. N.23, 3 փետրվարի), որն էլ «Հայերն այսօր»-ը ներկայացնում է ընթերցողի ուշադրությանը:

ՄԵԾ ԶՈՀԸ

Կարելի է կարծել, թե բոլոր հայերը աշխարհ են եկել չարչարվելու ու կոտորվելու համար: Հայերի կոտորածների մասին այնպես են խո­սում, կարծես դրանք լինեն օպերային ներկայացման պրեմիերա: Այն գազանությունները, որոնք ամեն օր կատարվում են թուրքական Ասիայում, դարձել են մի տեսակ ընթացիկ մանրադրամ, և լրագրերը հազիվ են հիշատակում իբրև աննշան դեպքեր: Լուրերը հայտնում են առանց մեկնաբանության. վայրագ մուսուլմաններն առանց պատճառի ու ամենափոքր առիթի տանջել են երկու քահանայի, իսկ հետո այդ անգութ տանջարարներր կտրել են նրանց լեզուները: Մեր խմբագրու­թյունում ստացանք հեռագրեր այն մասին, թե ինչպես են պղծվել ու հետո «ցից հանվել» երիտասարդ աղջիկներ, և ոչ ոք զարմանք չի հայտնել:

Բալկանյան չորս պետություններ արդեն ազատագրվել են օսման­յան լծից և միայն Հայաստանն է, որ Բալկանյան դաշնակցությանը չպատկանելու պատճառով պետք է շարունակի տեսնել իր հայրենա­կիցներին ցից հանված և կտրված լեզուներով:

Կարծես թե այդ խեղճ թուրքերը, զրկվելով այն ամենից, ինչ որ գո­ղացել են ուրիշ ազգերից, իրավունք ունեն ստանալու հատուցում: Եվ դաշնակիցներր նրանց հետ խոսել են հենց այս լեզվով. «Մենք ձեզանից կխլենք այն երկրները, որոնք մեզ էին պատկանում. դրա փոխա­րեն մենք ձեզ ենք թողնում Հայաստանը, որի հանդեպ դուք կարող եք ձեր ցանկությամբ անել երևակայական բոլոր անգթությունները»:

Կարող եք պատկերացնել, թև այդ շնագայլերը ինչպես կօգտագոր­ծեն այդ «թույլտվությունը»: Սակայն ինձ անհնարին է թվում, որ այնպիսի անձինք, ինչպիսիք են Հունաստանի թագավորը, Բուլղարիայի ցարը և Սերբիայի արքան, որոնք գրեթե ֆրանսիացիներ են, տանջանքների և սարսափելի ստրկության մեջ թողնեն մի ժողովրդի, որին կարող են իրենց փառավոր հաղթություններից հետո խլել դա­հիճների ձեռքից:

Ես այլևս չեմ խոսում Եվրոպայի մասին, որի եսապաշտությունը բացառիկ է. նա դրամական շահեր ունենալով Թուրքիայում, լավ հա­րաբերություններ է պահպանում Աբդուլ Համիդի հետ և գուրգու­րանքով սեղմում նրա արյունաթաթախ ձեռքը:

Մեծ տերություններն ունեն արյան ստորություն, և ոչ մի բան նրանց չի բարձրացնի այդ ստորությունից:

Բայց Բալկանյան քաջ ազգերը, որոնց հերոսության մասին ամբողջ աշխարհը հիացմունքով է խոսում, լինելով իրենց ազատագրական հրճվանքի մեջ, մի՞թե կարեկցական մի հայացք չեն նետի իրենց եղ­բայրների վրա, որոնք գուցե ավելի են հալածված, քան ժամանակին եղել են իրենք:

Մարդկությունը վրեժխնդրություն է աղաղակում ընդդեմ իրեն անպատվող ավազակների:

Ռուսաստանը՝ Կովկասի այսօրվա տերը, վաղուց էր պարտավոր իր նվաճումներն առաջ տանել մինչև Հայաստան, որը նա պիտի միաց­ներ իր տերությանը: Եվ Հայաստանը այժմ չէր լինի շարունակ կրկ­նվող անլուր արհավիրքների թատերաբեմ:

Անտարակույս, այդ տարաբախտ և գեղեցիկ երկրում մի զարհու­րելի բան է կատարվելու: Արյունն այդտեղ հոսելու է ինչպես միշտ, որովհետև Համիդի վարչակարգի անկումից հետո մարդիկ հավատ ընծայեցին, թե կունենան տղամարդկանց, կանանց և երիտասարդ աղ­ջիկների կյանքը հարգող մի Թուրքիա, սակայն այժմ աշխարհը միան­գամայն հիասթափված է այդ ամենից: Նոր կառավարությունը միայն խրախուսեց ջարդարարներին: Անշուշտ, նույն բանը չէ, ավելի’ վատ­թարն է:

Աղբյուր՝ ՍԵՎ ԳԻՐՔ  (ՆՇԱՆԱՎՈՐ ՕՏԱՐԵՐԿՐԱՑԻՆԵՐԸ ԹՈՒՐՔԱԿԱՆ ՈՃԻՐՆԵՐԻ ԵՎ ՀԱՅՈՑ ՑԵՂԱՍՊԱՆՈՒԹՅԱՆ ՄԱՍԻՆ)