Որքան էլ, որ մեծ են եղել Հայաստանի տնտեսական, առևտրային կապերը, և դարեր շարունակ Հայաստանը եղել է առևտրային տարանցիկ շատ կարևոր ու հայտնի ճանապարհ, աշխարհով մեկ սփռվել են հայ նշանավոր վաճառականները, միևնույն է, Հայաստանը պատմության հոլովույթում աշխարհաճանաչ է դարձել իր ճարտարապետությամբ, մանրանկարչությամբ, երաժշտությամբ, գրականությամբ, իր ծաղկուն արվեստի, մշակույթի մեծերով ու նրանց ստեղծած հոգևոր մեծ արժեքներով: Ցավոք, այսօր մեզանում, ինչ-որ տեղ իրավացիորեն, տարածված է այն կարծիքը, որ արվեստը, մշակույթը նահանջ են ապրում, ավելի ճիշտ կլինի ասել՝ չսպառվող ստեղծագործական ձիրքով օժտված տաղանդավոր շատ մարդկանց պարզապես չեն ճանաչում, զանգվածային լրատվամիջոցները չեն անդրադառնում նրանց… Եվ, միևնույն է, նրանք շարունակում են ստեղծագործել, շարունակում են աշխարհին զարմացնել ու հիացնել հայկականի, հայի ու Հայաստանի գույներով:

Նրանցից մեկն էլ մեր ժամանակակից գեղանկարիչ, քանդակագործ Գևորգ Եղիազարյանն է, ում հետ էլ առիթ ունեցա հանդիպել ու զրուցել քաղաքի ծայրամասերից մեկում տեղակայված նրա հսկայական ստուդիայում, որտեղ 14 հայ մարդիկ, վարպետներ կենդանություն ու շունչ են պարգևում հայկական վաղեմի արվեստին՝ երկնելով ճենապակուց, կերամիկայից անկրկնելի գործեր, արվեստի գլուխգործոցներ: Քաղաքից, աղմուկից կտրված այս փոքրիկ ու մեծ աշխարհում սեփական աչքերով տեսա մեր ավանդականի պահպանությամբ ու շարունակությամբ զբաղված նվիրյալներին:

– Գևո՛րգ, սկսենք զրույցն ամենապարզ ճշմարտություններից, փաստերից:

– Նկարիչ եմ, չունեմ ոչ մի կոչում, միակ կոչումս հայ մարդ լինելն է: 17 տարվա պրոֆեսիոնալ գեղանկարիչ եմ, ապրում եմ գեղանկարչությամբ: Ծնվել եմ Գյումրիում, հայրս արհեստավոր էր, թեև մեծ նախասիրություններ ուներ. նա երազել էր նկարիչ դառնալ, մայրս ուսուցչուհի էր: Մեր գերդաստանում նկարիչներ չեն եղել: Կրթություն եմ ստացել Գյումրիի Մերկուրովի դպրոցում, հետո՝ Երևանի Թերլեմեզյանի անվան ուսումնարանում, Լենինգրադի Ռեպինի անվան գեղարվեստի ակադեմիայում, որտեղ որոշ խնդիրների պատճառով ուսումս կիսատ եմ թողել, վերադարձել եմ Երևան, ընդունվել և ավարտել եմ գեղարվեստաթատերական ինստիտուտի գեղանկարչության բաժինը: Այսքա՛նը:

– Բացի Աստծո տված շնորհից, բնությունից՝ ո՞ւմ եք համարում Ձեր ամենամեծ ուսու ցիչը: Այն, ինչին, որ հասել եք, ո՞ւմ եք երախտապարտ:

– Մի քանի ուսուցիչներ եմ ունեցել, ովքեր շատ հայտնի չեն. գյումրեցի քանդակագործ Ժորա Մուրադյան կար, ում տեսել եմ, երբ դեռևս առաջին դասարանի աշակերտ էի: Շատ էի սիրում և շատ մոտ էի Աշոտ Հովհաննիսյանի, Ռաֆայել Աթոյանի, Արծրունյանի, Հակոբ Հակոբյանի հետ: Մի քանի արվեստագետներ կան, որոնց արվեստանոցում եմ անմիջապես սովորել:

–Իսկ համաշխարհային կերպարվեստի մեծերից, գեղանկարիչներից ովքե՞ր են Ձեզ համար եղել ուսուցիչներ:

– Ունեմ նախընտրած տիտաններ՝ Միքելանջելոն և Լեոնարդո դա Վինչին, ովքեր մինչ այսօր ինձ համար առեղծված են. նրանք մարդկային գիտակցությունից շա՜տ վեր են, իսկ ինձ համար մեծագույն ուսուցիչներ են Էլ Գրեկոն, Թյորները, Վան Գոգը:

– Կարծում եք, որ մինչ այսօր և դարեր անց էլ մարդկային գիտակցությունն անզո՞ր է բացահայտելու այդ հսկաների մարդկային ու Աստվածային առեղծվածը, բացառիկ շնորհը:

–   Բաներ կան, որոնք ստեղծում է մարդկային բանականությունը, մարդկային ոգին է օգնում ստեղծել, բայց բաներ կան, որոնք բնույթով, ինքնին, Աստվածային են. դրանք իմ նշած երեք հեղինակներն են:

– Ըստ Ձեզ ինչպիսի՞ն պիտի լինի գեղանկարիչը՝ որպես մարդ, ի՞նչ մարդ է նա…

– Եթե Ձեր ասածը դիտարկեմ որպես հարց, ապա դա մի խնդիր է, բայց Ձեր հարցի հետևում մի մեծ ֆորմուլա կա՝ արարչության մասին է խոսքը. գեղանկարիչ է, երաժիշտ է, գրող է, կարևոր չէ, կարևորն այն է, թե մարդն ինչ գիտակցության մեջ է ապրում: Կա գիտակցություն, որը բխում է ոչ միայն տրամաբանությունից կամ էլ՝ պարզ բանականությունից, այլ՝ հոգևոր բանականությունից, որը արարչության հետ նույնացված է:

– Գեղանկարչությունն ունի՞ սովորելու շարունակական ընթացք, թե՞ գալիս է մի ժամանակ, երբ ավարտվում է սովորելու, վերցնելու պահանջը, կարիքը:

– Այսօրվա իմ գիտակցությունն էապես տարբերվում է մի քանի տարի առաջվա գիտակցությունից, որի մեջ ես արվեստն ընկալում եմ որպես զոհաբերության ակտ: Արվեստն անձի զոհաբերություն է, արժեհամակարգերը նորովի հասկանալու, ընկալելու զոհաբերություն, արվեստը պայքարի ձև է, սակայն ոչ գոյաբանական, այլ՝ արժեքային:

– Անցում կատարեմ դեպի ավելի իրատեսական դաշտ. քանի՞ տարի է, որ Հայաստանում չեք:

– Ես Հայաստանից չեմ բացակայել, բայց երկար ժամանակ աշխատել եմ Եվրոպայում, Ամերիկայում, Արևելքում: Աստծո կամոք, ինձ հաճախ են հրավիրել արտերկրից և բախտ եմ ունեցել աշխատելու արվեստի բնագավառի պրոֆեսիոնալների հետ: Դեռևս ուսանող տարիքում՝ 1993-ին,  ցուցահանդես եմ ունեցել Լիբանանում, բայց այդ ժամանակ, երկրաշարժից հետո, Գյումրիում ընկերներիս հետ ձեռնարկեցինք պատկերասրահ ստեղծելու միտքը: Այդ պատկերասրահի շրջանակներում կազմակերպեցինք մի շարք ցուցահանդեսներ, բավականին լուրջ գործունեություն էինք ծավալել: Ավերիչ երկրաշարժից հետո ստեղծված դժվար ժամակներում շատ նկարիչներ գոյատևեցին այդ պատկերասրահի շնորհիվ. Ֆրանսիայում կազմակերպեցինք միջազգային երկու ցուցահանդես՝ «Հայկական մշակույթն աուկցիոնում», որին մասնակցեցին հայ նկարիչները: Հետո պատկերասրահը դադարեցրեց իր գործունեությունը: Ես պրոֆեսիոնալ մենեջեր ունեի, ով զբաղվում էր իմ գործերով, ցուցահանդեսներ էր կազմակերպում, իսկ ես միայն նկարում էի:

– Գևո՛րգ, մոտավորապես քանի՞ ցուցահանդես եք ունեցել մինչ այսօր:

– Չեմ հաշվել… երևի մոտավորապես 60-70-ից ոչ պակաս անհատական ցուցահանդես եմ ունեցել: Իմ գործերի ցուցադրությունների 70 տոկոսը եղել է Ամերիկայի հայտնի պատկերասրահներում: Արդեն 20 տարի է, ինչ պայմանագրային հիմունքներով աշխատում եմ պրոֆեսիոնալների հետ:

– Այսինքն՝ Դուք ճանաչված եք Ամերիկայում. ամերիկյան մամուլը գրո՞ւմ է Ձեր մասին:

– Բազում թերթեր, ամսագրեր կան, որոնք անդրադարձել են իմ գործունեությանը:

– Ձեզ ճանաչում են դրսում, իսկ այստեղ, փաստորեն, Ձեզ չգիտեն, ճանաչված չեք. դա Ձեզ չի՞ մտահոգում:

– Ես չգիտեմ՝ ինչ ասել է ճանաչված ու չճանաչված, չեմ հասկանում:

– Քանի՞ տարի է, ինչ գործում է Ձեր հսկայական ստուդիան, Ձեր արվեստանոց-արհեստանոցը, որն առաջին հայացքից արտադրամասի է նման:

– Արդեն 16-րդ տարին է, որ ես ու իմ շատ լավ գործընկերները ձեռնամուխ ենք եղել մշակութային մի կորուսյալ շերտի վերընձյուղմանը, վերականգնմանը. դա Քյոթահյայի (Կուտինա), Իզմիրի կերամիկան է, որը ժամանակին մեծ հռչակ է վայելել: Այդ գործին ձեռնամուխ լինելուս պատճառը մի շատ կարևոր հանգամանք հանդիսացավ. աշխարհում իմ այցելած մոտ 30 թանգարաններում տեսել եմ, թե ինչպես է հայկական այդ մշակույթը ներկայացվում իսլամականի տակ: Ցավալի մի դիպված եղավ Վաշինգտոնի թանգարաններից մեկում, ուր իսլամի տակ էր ներկայացված մեր մշակույթը: Ես հրավիրեցի բաժնի պատասխանատու աշխատակցին  ասացի, որ դա հայատառ է, որ դա հայերի ստեղծածն է… Իտալուհի աշխատակցուհին ասաց, որ իրենք 5 տարին մեկ գործուղվում են աշխարհի այն երկրները, ուր գործում է այդ մշակույթը, ասաց, որ եղել են Թուրքիայում, Հայաստանում և տեսել են, որ Թուրքիայում կա այդ մշակույթը, իսկ Հայաստանում՝ ոչ, և եթե հայերն այդ մշակույթի կրողը լինեին, ապա Հայաստանում էլ կլիներ այդ մշակույթը… Մեծ ցավ ապրեցի թանգարանի աշխատակցուհու այս խոսքերից և, բնականաբար, այդ նստվածքը պատճառ դարձավ հայկական մշակույթի տվյալ տեսակի վերականգնմանը Հայաստանում: Պալյանների շնորհիվ այդ մշակույթը պահպանված է միայն Երուսաղեմում:

–Ինչպե՞ս հավաքեցիք այս ոչ մեծ, վարպետ թիմը. դժվար չէ՞ր սկսել այսպիսի գործ՝ մասնագետ չլինելով և չունենալով համապատասխան մասնագետներ:

– Իհարկե, դյուրին չէր: Սկսեցի կարդալ, ուսումնասիրել, սովորել, խորհրդակցել: Թուրքիայում կերամիկայի պատմության մասին գիրք էր տպագրվել, և նրանում կար նաև այդ մշակույթի ծառը, որի առաջին 2-3 անունները «նաղաշներ» են գրված, որից հետո նոր գալիս են թուրքական անուններ: Այսօր էլ Թուրքիայում շատ զարգացած է այդ մշակույթը, նրանք լայն շուկա ունեն: Ես ճանապարհորդեցի Թուրքիայում, սկսեցի այդ արվեստի ակունքներից, ուսումնասիրեցի, սովորեցի, որպեսզի այդ մշակույթը վերադարձեմ Հայաստան, փնտրեցի կերամիկայի բնագավառում փորձ ունեցող մարդկանց, արհեստավորների, արվեստագետների: Ստեղծեցինք փոքր ստուդիա իմ արվեստանոցում, 5 տարի այնտեղ գործունեություն ծավալեցինք, իսկ հետագայում նոր տարածք վերցրեցինք: Այնուհետև առիթ ունեցա տարբեր երկրներից նոր, ժամանակակից նյութեր ներմուծել Հայաստան, փորձեր անել, իսկ ընթացքում ստեղծեցինք մեր սեփական տեխնոլոգիաները: Քանի որ ես կերամիկայի, ճենապակու մասնագետ չեմ, գեղանկարիչ եմ, փորձեցի լուծել արտաքին մակերեսի գեղանկարչական խնդիրները: Այդ շրջանում ինձ միացած մի քանի մարդիկ էլ այդ գործի մասնագետներ չէին. ես մեկնեցի Երուսաղեմ, սովորեցի այնտեղ, միաժամանակ ցուցահանդեսներ արեցի: Մի քանի գաղտնիքներ կային, որ նրանք մեզ չէին սովորեցրել: Մենք ինքներս ստեղծեցինք նոր որակներ ու արժեքներ: Ճենապակու գործունեությունը Հայաստանում մենք ենք ծավալել:

–  Նյութը, փոշին կա՞ Հայաստանում: 

-Ո՛չ, դժբախտաբար, չունենք, դրսից ենք ներմուծում: Բայց այն, ինչ անում ենք, փորձում ենք անել սեփական ձևաչափի մեջ: Մենք բացել էինք սեփական կայք՝ «Armenian painting», ուր մեզ ներկայացնող կոնցեպտ էինք գրել՝ ըստ որի մերը տարբերվում էր «Chines painting»-ից, որը նրանց համար կոչվում էր կերամիկա, և մերն ուներ առավելություն: Նրանք մեզ նամակ ուղարկեցին, թե ինչի մասին է խոսքը, ասացինք, որ գան և տեղում ճշտեն ու տեսնեն ամեն ինչ: Չինացիները եկան, տեսան մեր գործերը, առավելությունները, ներողություն խնդրեցին: «Վերսաչի»-ի նման ընկերությունը ցանկանում էր մեզնից գնել մեր տեխնոլոգիաները, մենք չհամաձայնեցինք մի քանի պատճառներով: Փորձեցինք մեր ուժերով ձեռնամուխ լինել շարունակությանը, որի արդյունքում ստացանք ավելի կատարյալ նյութ՝ ճենապակին, քան պարզ խեցին է: Այն, ինչ հիմա մենք անում ենք, ենթադրում է ունենալ իր դպրոցը: Ես գեղանկարչությունից ինձ կտրել եմ ու 15 տարի նվիրել այս գործունեությանը, որովհետև սա ազգային մշակույթ է, ծառայում է ազգին, երկրին: Մեր այս գործունեության կռիվն իրականում պատմության կռիվ է, կոպիտ ասած՝ սա փող շահելու նպատակ չի հետապնդում: Սա մեր հոգու պարտքն է, սա ապրվող կյանքն է և իմ ու իմ ընկերների մեջ փաստված գիտակցությունը:

–Բացի գեղանկարչական ցուցահանդեսներից այս արվեստի նմուշները միայն պատվերայի՞ն  կողմ ունեն, թե՞ նաև ցուցահանդեսների եք ներկայացրել:

– Անկեղծորեն ասեմ, որ իմ ցուցահանդեսների ժամանակ որոշ մասը, որպես արվեստի գործեր, ցուցադրել ենք, բայց որպես մշակութային արժեք որևէ քայլ անելու համար դեռ ֆինանսապես էլ պատրաստ չենք:

–Այսինքն՝ աջակցության կարիք ունեք…

-Ես այդ բառերից խուսափում եմ. եթե մարդն իր գիտակցությամբ հասկանում է, թե ինքն ինչի հետ գործ ունի, դա մի խնդիր է, իսկ եթե չհասկանալով ուղղակի փորձում են աջակցել, դա մեծ խնդիր է, որի հետ ես արդեն բախվել եմ և վաղուց հրաժարվել եմ նման բաներից: Մենք վճարում ենք մեր ներկայով, մեր գիտակցությամբ, ու որևէ մեկը չի կարող միայն իր դրամով այստեղ որևէ բան անել: Եթե մարդն իր գիտակցությամբ հասկանում է, թե ինչի հետ գործ ունի, մենք սիրով կհամագործակցենք, իսկ եթե զուտ նյութական աջակցության խնդիր է դրվում, ես անձամբ դեմ եմ եղել և դեմ կլինեմ:

– Գեղանկարչության արարման կենտրոնում ո՞րն է եղել Ձեզ հուզող թեման:

– Հոգևոր մարդու հետ ներդաշնակ ապրելը: Գեղանկարչությունը հայելի է ինձ համար. այդ հայելու ճանապարհով ինքնաճանաչողությունն է ինձ հետաքրքրող և հուզող թեման:

–Դուք պատվերային աշխատանքներ եք անում. ինչպես՞ Ձեզ գտնել: Դուք չկաք նաև գովազդային դաշտում, ո՞ւմ միջոցով են Ձեզ գտնում և պատվերներ տալիս:

-Դժբախտաբար, շատ ճիշտ, տեղին բան եք ասում. մեզ, իսկապես, շատ դժվար է գտնել: Մենք 4 կայք ունեինք, որոնք մեկուկես տարի է փակել եմ, որովհետև իմ պահանջներն ավելի մեծ են մեր գործունեությունից:

–Փաստորեն, Ձեզ կարելի է գտնել ընկերավար ձևով՝ մեկը մյուսին ասելով… Եվ, թեկուզ այդ ձևով, ունենում եք պատվիրատուներ, աշխատում և վարձատրվում եք:

– Մենք կանք, գոյություն ունենք և աշխատում ենք, այո՛:

–ՀՀ սփյուռքի նախարարի հետ հանդիպման էիք գնացել. նո՞ր է ստեղծվում Ձեր բարեկամությունը և ի՞նչ ընթացք եք ակնկալում:

– Այնքան էլ նոր չէ այդ ծանոթությունը, բարեկամությունը: Նախարար Հրանուշ Հակոբյանն ինքը հրավիրեց, և զրուցեցինք մեր ծավալած գործունեության մասին: Մի սփյուռքահայ բարեկամ ունեմ, ով արդեն նախարարին պատմել էր այդ մասին: Որպես նկարչի՝ նախարարն ինձ գիտեր, իսկ այս մշակույթի վերականգնման աշխատանքների մասին երկար զրուցեցինք մեր հանդիպման ընթացքում, ու ես կարծում եմ, որ այդ զրույցը հենց այնպես չէր, այն կտա իր արդյունքները:

– Որպես մարդ, գեղանկարիչ՝ ի՞նչն է այսօր Ձեզ զարմացնում ու զայրացնում ամենից շատ:

– Զարմացնում է կյանքը, զայրացնում է տգիտությունը:

–Ի՞նչ է Ձեզ համար Հայրենիքը:

– Հայրենիքն ինձ համար իմ տեսակն է, այսինքն՝ այն օդը, այն ջուրը, այն հողը, որոնք սնել են ինձ: Ես հայ եմ ծնվել և պայքարել եմ հայի տեսակի, որակի համար:

– Պարո՛ն Եղիազարյան, ո՞վ է Ձեզ համար լավագույն հայը՝ նա, ով… շարունակեք, խնդրեմ:

-Նա, ով փորձում է իր գիտակցությունը տեսնել ժամանակից, անձնական խնդիրներից այն կողմ և իր ապագան տեսնել՝ Աստվածայինը, հավերժության խնդիրները բացահայտելու մեջ: Ահա դա՛ է ինձ համար ոչ միայն լավագույն հայը, այլև, առհասարակ, լավագույն մարդը:

Կարինե  Ավագյան