Որքան ալ, որ մեծ եղած են Հայաստանի տնտեսական, առեւտրային կապերը, եւ դարեր շարունակ Հայաստան եղած է առեւտրային տարանցիկ շատ կարեւոր ու յայտնի ճանապարհ, աշխարհով մէկ սփռուած են հայ նշանաւոր վաճառականները, միեւնոյնն է, Հայաստան պատմութեան հոլովոյթին մէջ աշխարհաճանաչ  դարձած է իր ճարտարապետութեամբ, մանրանկարչութեամբ, երաժշտութեամբ, գրականութեամբ, իր ծաղկուն արուեստի, մշակոյթի մեծերով ու անոնց ստեղծած հոգեւոր մեծ արժէքներով: Ցաւօք, այսօր մեզմէ, ինչ-որ տեղ իրաւացիօրէն, տարածուած է այն կարծիքը, որ արուեստը, մշակոյթը նահանջ կ’ապրին, աւելի ճիշդ կ’ըլլայ ըսել` չսպառուող ստեղծագործական ձիրքով օժտուած տաղանդաւոր շատ մարդոց պարզապէս չեն ճանչնար, զանգուածային լրատուամիջոցները չեն անդրադառնար անոնց… Եւ, միեւնոյնն է, անոնք կը շարունակեն ստեղծագործել, կը շարունակեն աշխարհին զարմացնել ու հիացնել հայկականի, հայու ու Հայաստանի գոյներով: Անոնցմէ մէկն ալ մեր ժամանակակից գեղանկարիչ, քանդակագործ Գէորգ Եղիազարեանն է, որուն հետ առիթ ունեցայ հանդիպելու ու զրուցելու քաղաքի ծայրամասերէն մէկուն մէջ տեղակայուած անոր հսկայական արուեստանոցին մէջ, ուր 14 հայ մարդիկ, վարպետներ կենդանութիւն ու շունչ կը պարգեւեն հայկական վաղեմի արուեստին` երկնելով յախճապակիէ, քերամիքայէն անկրկնելի գործեր, արուեստի գլուխգործոցներ: Քաղաքէն, աղմուկէն կտրուած այս փոքրիկ ու մեծ աշխարհին մէջ սեփական աչքերով տեսայ մեր աւանդականի պահպանութեամբ ու շարունակութեամբ զբաղուած նուիրեալները:

Գէո՛րգ, սկսինք զրոյցը ամենապարզ ճշմարտութիւններէն, փաստերէն:

Նկարիչ եմ, չունիմ որեւէ կոչում, միակ կոչումս հայ մարդ ըլլալն է: 17 տարուան փորձագէտ գեղանկարիչ եմ, կ’ապրիմ գեղանկարչութեամբ: Ծնած եմ Գիւմրի, հայրս արհեստաւոր էր, թէեւ մեծ նախասիրութիւններ ունէր. ան երազած էր նկարիչ դառնալ, մայրս ուսուցչուհի էր: Մեր գերդաստանին մէջ նկարիչներ չեն եղած: Կրթութիւն  ստացած եմ Գիւմրիի Մերկուրովի դպրոցին մէջ, յետոյ` Երեւանի Թերլէմեզեանի անուան ուսումնարանին մէջ, Լենինկրատի Ռեփինի անուան գեղարուեստի ակադեմիային մէջ, ուր որոշ խնդիրներու պատճառով ուսումս կիսատ  ձգած եմ, վերադարձած եմ Երեւան, ընդունուած եւ աւարտած եմ գեղարուեստաթատերական ինստիտուտի գեղանկարչութեան բաժինը: Այսքանը՛:

Բացի Աստուծոյ տուած շնորհէն, բնութենէն` որո՞ւն կը համարէք Ձեր ամենամեծ ուսու ցիչը: Այն, ինչին, որ հասած էք, որո՞ւն  կը պարտիք:

Քանի մը ուսուցիչներ  ունեցած եմ, որոնք շատ յայտնի չեն. գիւմրեցի քանդակագործ Ժորա Մուրատեան կար, որուն տեսած եմ, երբ դեռեւս առաջին դասարանի աշակերտ էի: Շատ կը սիրէի եւ շատ մօտ էի Աշոտ Յովհաննիսեանին, Ռաֆայէլ Աթոյեանին, Արծրունեանին, Յակոբ Յակոբեանին հետ: Քանի մը արուեստագէտներ կան, որոնց արուեստանոցին մէջ անմիջապէս սորված եմ:

Իսկ համաշխարհային կերպարուեստի մեծերէն, գեղանկարիչներէն որո՞նք են, որ Ձեզի համար եղած են ուսուցիչներ:

Ունիմ նախընտրած տիտաններ` Մայքել Անճելոն եւ Լէոնարտօ տա Վինչին, որոնք մինչ այսօր ինծի համար առեղծուած են. անոնք մարդկային գիտակցութենէն շա՜տ վեր են, իսկ ինծի համար մեծագոյն ուսուցիչներն են  Կրեքոն, Քեօլները, Վան Կոկը:

Կը կարծէք, որ մինչ այսօր եւ դարեր անց  մարդկային գիտակցութիւնը անզօ՞ր է բացայայտելու այդ հսկաներու մարդկային ու Աստուածային առեղծուածը, բացառիկ շնորհը:

Բաներ կան, որոնք կը ստեղծէ մարդկային բանականութիւնը, մարդկային ոգին  կ’օգնէ ստեղծել, բայց բաներ կան, որոնք բնոյթով, ինքնին, Աստուածային են. ատոնք իմ նշած երեք հեղինակներն են:

Ըստ Ձեզի ինչպիսի՞ն պէտք է ըլլայ գեղանկարիչը` որպէս մարդ, ի՞նչ մարդ է ան…

Եթէ Ձեր ըսածը դիտարկեմ որպէս հարց, ապա ատիկա  խնդիր մըն է, բայց Ձեր հարցին ետեւը  մեծ բանաձեւ մը կայ` արարչութեան մասին է խօսքը. գեղանկարիչ է, երաժիշտ է, գրող է, կարեւոր չէ, կարեւորն այն է, թէ մարդը ինչ գիտակցութեան մէջ կ’ապրի: Կայ գիտակցութիւն, որ կը բխի ոչ միայն տրամաբանութենէն կամ ալ` պարզ բանականութենէն, այլ` հոգեւոր բանականութենէն, որ արարչութեան հետ նոյնացուած է:

Գեղանկարչութիւնը ունի՞ սորվելու շարունակական ընթացք, թէ՞ կու գայ  ժամանակ մը, երբ կ’աւարտէ, սորվելու, վերցնելու պահանջը, կարիքը:

Այսօրուան իմ գիտակցութիւնս էապէս կը տարբերի  քանի մը տարի առաջուան գիտակցութենէս, որուն մէջ ես արուեստը կ’ընկալեմ որպէս զոհաբերութեան գործ: Արուեստը անձի զոհաբերութիւն է, արժեհամակարգերը նորովի հասկնալու, ընկալելու զոհաբերութիւնը, արուեստը պայքարի ձեւ է, սակայն ոչ գոյաբանական, այլ` արժէքային:

Անցում կատարեմ դէպի աւելի իրատեսական դաշտ. քանի՞ տարի է, որ Հայաստանի մէջ չէք:

Ես Հայաստանէն չեմ բացակայած, բայց երկար ժամանակ աշխատած եմ Երոպայի, Ամերիկայի, Արեւելքի մէջ: Աստուծոյ կամօք, ինծի յաճախ կը հրաւիրեն արտերկիր եւ բախտ  ունեցած եմ աշխատելու արուեստի բնագաւառի մասնագետներու հետ: Դեռեւս ուսանող տարիքի մէջ` 1993-ին,  ցուցահանդէս  ունեցած եմ Լիբանանի մէջ, բայց այդ ժամանակ, երկրաշարժէն ետք, Գիւմրիի մէջ ընկերներուս հետ ձեռնարկեցինք պատկերասրահ ստեղծելու միտքը: Այդ պատկերասրահի ծիրէն ներս կազմակերպեցինք  շարք մը ցուցահանդէսներ, բաւականին լուրջ գործունէութիւն  ծաւալած էինք: Աւերիչ երկրաշարժէն ետք  ստեղծուած դժուար ժամակներու մէջ շատ նկարիչներ գոյատեւեցին այդ պատկերասրահին շնորհիւ. Ֆրանսայի մէջ կազմակերպեցինք միջազգային երկու ցուցահանդէս, «Հայկական մշակոյթը աճուրդի մէջ», որուն մասնակցեցան հայ նկարիչներ: Յետոյ պատկերասրահը դադրեցուց իր գործունէութիւնը: Ես փորձագէտ համակարգող ունէի, որ կը զբաղէր իմ գործերովս, ցուցահանդէսներ կը կազմակերպէր, իսկ ես միայն կը նկարէի:

Գէո՛րգ, մօտաւորապէս քանի՞ ցուցահանդէս  ունեցած էք մինչ այսօր:

Չեմ հաշուած… երեւի մօտաւորապէս 60-70-էն ոչ պակաս անհատական ցուցահանդէս ունեցած եմ: Իմ գործերուս ցուցադրութիւններուն 70 տոկոսը եղած է Ամերիկայի յայտնի պատկերասրահներուն մէջ: Արդէն 20 տարի է, որ պայմանագրային հիմունքներով կ’աշխատիմ մասնագէտներու հետ:

Այսինքն` Դուք ճանչցուած էք Ամերիկայի մէջ. ամերիկեան մամուլը կը գրէ՞ Ձեր մասին:

Բազում թերթեր, ամսագիրներ կան, որոնք անդրադարձած են իմ գործունէութեանս:

Ձեզի կը ճանչնան դուրսը, իսկ այստեղ, փաստօրէն, Ձեզի չեն գիտեր, ճանչցուած չէք. ատիկա Ձեզի չի՞ մտահոգեր:

Ես չեմ գիտեր` ինչ ըսել է ճանչցուած ու չճանչցուած, չեմ հասկնար:

Քանի՞ տարի է, որ կը գործէ Ձեր հսկայական  արուեստանոց-արհեստանոցը, որ առաջին հայեացքէն արտադրամասի նման է:

Արդէն 16-րդ տարին է, որ ես ու իմ շատ լաւ գործընկերներս ձեռնամուխ եղած ենք մշակութային  կորուսեալ շերտի մը վերընձիւղման, վերականգնման. ատիկա Քութայ-իզնիկի խեցեգործութիւն է, որ ժամանակին մեծ հռչակ  վայելած է: Այդ գործին ձեռնամուխ ըլլալուս պատճառը շատ կարեւոր հանգամանք մը հանդիսացաւ. Աշխարհի մէջ իմ այցելած մօտ 30 թանգարաններու մէջ տեսած եմ, թէ ինչպէս  հայկական այդ մշակոյթը կը ներկայացուի իսլամականի տակ: Ցաւալի  դիպուած մը եղաւ Ուաշինկթընի թանգարաններէն մէկուն մէջ, ուր իսլամի տակ  ներկայացուած էր մեր մշակոյթը: Ես հրաւիրեցի բաժինի պատասխանատու աշխատակիցին ու ըսի, որ ատիկա հայատառ է, որ  հայերու ստեղծածն է… Իտալուհի աշխատակցուհին ըսաւ, որ իրենք 5 տարին անգամ մը կը գործուղուին աշխարհի այն երկիրները, ուր կը գործէ այդ մշակոյթը, ըսաւ, որ եղած են Թուրքիա, Հայաստան եւ տեսած են, որ Թուրքիոյ մէջ կայ այդ մշակոյթը, իսկ Հայաստանի մէջ` ոչ, եւ եթէ հայերը այդ մշակոյթի կրողը ըլլային, ապա Հայաստանի մէջ ալ պիտի ըլլար այդ մշակոյթը… Մեծ ցաւ ապրեցայ թանգարանի աշխատակցուհիին այս խօսքերէն եւ, բնականաբար, այդ նստուածքը պատճառ դարձաւ հայկական մշակոյթի տուեալ տեսակի վերականգնման Հայաստանի մէջ: Պալեաններու շնորհիւ այդ մշակոյթը պահպանուած է միայն Երուսաղէմի մէջ:

Ինչպէ՞ս հաւաքեցիք այս ոչ մեծ, վարպետ խումբը. դժուար չէ՞ր սկսիլ այսպիսի գործ` մասնագէտ չըլլալով եւ չունենալով համապատասխան մասնագէտներ:

Ի հարկէ, դիւրին չէր: Սկսայ կարդալ, ուսումնասիրել, սորվիլ, խորհրդակցիլ: Թուրքիոյ մէջ խեցեգործութեան պատմութեան մասին գիրք  տպագրուած էր, եւ ատոր մէջ կար նաեւ այդ մշակոյթի ծառը, որուն առաջին 2-3 անունները «Նաղաշներ»  գրուած են, որմէ ետք նոր կու գան թրքական անուններ: Այսօր ալ Թուրքիոյ մէջ շատ զարգացած է այդ մշակոյթը, անոնք լայն շուկայ ունին: Ես ճանապարհորդեցի Թուրքիա, սկսայ այդ արուեստի ակունքներէն, ուսումնասիրեցի, սորվեցայ, որպէսզի այդ մշակոյթը վերադարձնեմ Հայաստան, փնտրեցի խեցեգործութեան բնագաւառին մէջ փորձ ունեցող մարդոց, արհեստաւորներու, արուեստագէտներու: Ստեղծեցինք փոքր արուեստանոց իմ արուեստանոցիս մէջ, 5 տարի այնտեղ գործունէութիւն ծաւալեցինք, իսկ յետագային նոր տարածք վերցուցինք: Այնուհետեւ առիթ ունեցայ տարբեր երկիրներէ նոր, ժամանակակից նիւթեր ներմուծել Հայաստան, փորձեր ընել, իսկ ընթացքին ստեղծեցինք մեր սեփական արուեստաբանութիւնները: Քանի որ ես խեցեգործութեան, յախճապակի մասնագէտ չեմ, գեղանկարիչ եմ, փորձեցի լուծել արտաքին մակերեսի գեղանկարչական խնդիրները: Այդ շրջանին ինծի միացած  քանի մը մարդիկ ալ այդ գործի մասնագէտներ չէին. ես մեկնեցայ Երուսաղէմ, սորվեցայ այնտեղ, միաժամանակ ցուցահանդէսներ ունեցայ: Քանի մը գաղտնիքներ կային, որ անոնք մեզի չէին սորվեցուցած: Մենք  ստեղծեցինք նոր որակներ ու արժէքներ: յախճապակի գործունէութիւնը Հայաստանի մէջ մենք ծաւալած ենք:

Նիւթը, փոշին կա՞յ Հայաստան: 

Ո՛չ, դժբախտաբար, չունինք, դուրսէն կը ներմուծենք: Բայց այն, ինչ կ’ընենք, կը փորձենք ընել սեփական ձեւաչափի մէջ: Մենք բացած էինք սեփական կայք` «Armenian painting», ուր մեզի ներկայացնող մտապատկերը  գրած էինք` ըստ որուն մերը կը տարբերէր «Chines painting»-էն, որ անոնց համար կը կոչուէր քերամիքա, եւ մերը ունէր առաւելութիւն: Անոնք մեզի նամակ ուղարկեցին, թէ ինչ բանի մասին է խօսքը, ըսինք, որ գան եւ տեղուոյն վրայ ճշդեն ու տեսնեն ամէն ինչ: Չինացիները եկան, տեսան մեր գործերը, առաւելութիւնները, ներողութիւն խնդրեցին: «Վերսաչի»-ի նման ընկերութիւնը կը ցանկար մեզմէ գնել մեր տեխնոլոգիաները, մենք չհամաձայնեցանք քանի մը պատճառներով: Փորձեցինք մեր ուժերով ձեռնամուխ ըլլալ շարունակութեան, որուն արդիւնքով ստացանք աւելի կատարեալ նիւթ` յախճապակի, քան պարզ խեցին է: Այն, ինչ հիմա մենք կ’ընենք, կ’ենթադրէ ունենալ իր դպրոցը: Ես գեղանկարչութենէն հեռացած եմ ու 15 տարի նուիրուած եմ այս գործունէութեան, որովհետեւ սա ազգային մշակոյթ է, կը ծառայէ ազգին, երկրին: Մեր այս գործունէութեան կռիւը իրականութեան մէջ պատմութեան կռիւ է, կոպիտ խօսքով` սա փող շահելու նպատակ չի հետապնդեր: Սա մեր հոգիի պարտքն է, սա ապրուող կեանքն է եւ իմ ու իմ ընկերներուն մօտ փաստուած գիտակցութիւն:

Բացի գեղանկարչական ցուցահանդէսներէն այս արուեստի նմուշները միայն պատուէրայի՞ն  կողմ ունին, թէ՞ նաեւ ցուցահանդէսներու  ներկայացուցած էք:

Անկեղծօրէն ըսեմ, որ իմ ցուցահանդէսներուս ժամանակ որոշ մասը, որպէս արուեստի գործեր, ցուցադրած ենք, բայց որպէս մշակութային արժէք որեւէ քայլ ընելու համար դեռ ֆինանսապէս  պատրաստ չենք:

Այսինքն` աջակցութեան կարիք ունիք…

Ես այդ բառերէն կը խուսափիմ. եթէ մարդ իր գիտակցութեամբ կը հասկնայ, թէ ինք ինչ բանի հետ գործ ունի, ատիկա  խնդիր է, իսկ եթէ չհասկնալով ուղղակի կը փորձեն աջակցիլ, ատիկա մեծ խնդիր է, որուն հետ ես արդէն բախուած եմ եւ շատոնց հրաժարած նման բաներէ: Մենք կը վճարենք մեր ներկայով, մեր գիտակցութամբ, ու ոեւէ մէկը չի կրնար միայն իր դրամով այստեղ որեւէ բան ընել: Եթէ մարդ իր գիտակցութեամբ կը հասկնայ, թէ ինչի հետ գործ ունի, մենք սիրով կը համագործակցինք, իսկ եթէ զուտ նիւթական աջակցութեան խնդիր կը դրուի, ես անձամբ դէմ  եղած եմ եւ դէմ կ’ըլլամ:

Գեղանկարչութեան արարման կեդրոնին մէջ ի՞նչն է Ձեզի յուզող թեման:

Հոգեւոր մարդու հետ ներդաշնակ ապրիլը: Գեղանկարչութիւնը հայելի է ինծի համար. այդ հայելիի ճանապարհով ինքնաճանաչողութիւնն է ինծի հետաքրքրող եւ յուզող թեման:

Դուք պատուէրային աշխատանքներ կ’ընէք. ինչպէ՞ս Ձեզի գտնել: Դուք չկաք նաեւ գովազդային դաշտին մէջ, որո՞ւն միջոցով  Ձեզի կրնան գտնել եւ պատուէրներ  տալ:

Դժբախտաբար, շատ ճիշդ, տեղին բան ըսիք. մեզի, իսկապէս, շատ դժուար է գտնել: Մենք 4 կայք ունէինք, որոնք մէկուկէս տարի է փակած եմ, որովհետեւ իմ պահանջներս աւելի մեծ են մեր գործունէութենէն:

Փաստօրէն, Ձեզի կարելի է գտնել ընկերավար ձեւով` մէկը միւսին ըսելով… Եւ, թէկուզ այդ ձեւով, կ’ունենաք պատուիրատուներ, կ’աշխատիք եւ կը վարձատրուիք:

Մենք կանք, գոյութիւն ունինք եւ կ’աշխատինք, այո՛:

ՀՀ սփիւռքի նախարարի հետ հանդիպման  գացած էիք. նո՞ր կը ստեղծուի Ձեր բարեկամութիւնը եւ ի՞նչ ընթացք կ’ակնկալէք:

Այնքան ալ նոր չէ այդ ծանօթութիւնը, բարեկամութիւնը: Նախարարը ինքը հրաւիրեց, եւ զրուցեցինք մեր ծաւալած գործունէութեան մասին: Սփիւռքահայ բարեկամ մը ունիմ, որ արդէն նախարարին պատմած էր այդ մասին: Որպէս նկարիչ` նախարարը  գիտէր զիս, իսկ այս մշակոյթի վերականգնման աշխատանքներուն մասին երկար զրուցեցինք մեր հանդիպման ընթացքին, ու ես կը կարծեմ, որ այդ զրոյցը հէնց այնպէս չէր, այն կու տայ իր արդիւնքները:

Որպէս մարդ, գեղանկարիչ` ի՞նչ բանը  այսօր Ձեզի կը զարմացնէ ու կը զայրացնէ ամէնէն շատ:

Կը զարմացնէ կեանքը, կը զայրացնէ տգիտութիւնը:

Ին՞չ է Ձեզի համար Հայրենիքը:

Հայրենիքը ինծի համար իմ տեսակն է, այսինքն` այն օդը, այն ջուրը, այն հողը, որոնք սնած են ինծի: Ես հայ  ծնած եւ պայքարած եմ հայու տեսակին, որակին համար:

Պարո՛ն Եղիազարեան, ո՞վ է Ձեզի համար լաւագոյն հայը` ան, ով… շարունակէք, խնդրեմ:

Ան, ով կը փորձէ իր գիտակցութիւնը տեսնել ժամանակից, անձնական խնդիրներէն այն կողմ եւ իր ապագան տեսնել` Աստուածայինը, յաւերժութեան խնդիրները բացայայտելու մէջ: Ահա այն՛ է ինծի համար ոչ միայն լաւագոյն հայը, այլեւ, առհասարակ, լաւագոյն մարդը:

Կարինէ  Աւագեան