Հայաստանում էր Հարավային Կալիֆորնիայի համալսարանի (USCU) պրոֆեսոր, կառավարչական հմտությունների բաժանմունքի հանրային կառավարման ծրագրի ղեկավար Վռամշապուհ (Ֆրենկ) Ծերունյանը, ով ՀՀ սփյուռքի նախարարության աշխատակազմի համար հանդես եկավ կառավարչական և գործնական հմտությունների մասին դասախոսությամբ: Նրա հետ զրուցել է «Հայերն այսօր»-ի թղթակիցը:

–  Պարո՛ն Ծերունյան, Դուք հանրային կառավարման ոլորտի փորձառու մասնագետ եք և, դասախոսություններով հանդես գալով Հայաստանում, մասնավորապես՝ Երևանի մի շարք գերատեսչություններում, կրթօջախներում, գիտական հաստատություններում, Ձեր նորարարական ծրագրերն ու փորձն եք ներկայացնում. եղե՞լ են դեպքեր, երբ այդ ծրագրերը Ձեր հաջորդ այցին արդեն կիրառված եք տեսել Հայրենիքում:

–  Դեռ այդպիսի բան չեմ նկատել: Հուսամ, որ 2 տարի հետո, երբ գամ, կտեսնեմ այդ առաջխաղացումը: Մինչև այժմ որտեղ էլ դասախոսել եմ՝ թե՛ ՊՆ-ում, թե՛ Ամերիկյան համալսարանում, շատ սիրով են ունկնդրել: Վստահ եմ, որ Ձեր հարցի առումով անպայման առաջընթաց կլինի: Հնարավոր չէ, որ 24 տարվա անկախություն ունեցող երկիրը 240 տարվա անկախություն ունեցող երկրի պես լինի:

–  Քանի՞ անգամ եք նմանօրինակ առաքելությամբ եղել Հայաստանում:

–  Երրորդ անգամն է, որ գտնվում եմ Հայրենիքում. առաջին անգամ 2007-ին եմ եկել՝ իբրև աշխարհի բոլոր հայ իրավաբանների միության ատենապետ: Երկրորդ անգամ եկել եմ 6-7 ամիս առաջ՝ Միացյալ ազգերի ցանկությամբ՝ իբրև թե՛ քաղաքապետ, թե՛ Հարավային Կալիֆորնիայի համալսարանի պրոֆեսոր: Լոս Անջելեսի Հարավային Կալիֆորնիայի այդ համալսարանը ամբողջ Ամերիկայի առաջին 25 ուսումնասիրությունների բավականին առաջադեմ և հին պատմություն ունեցող համալսարաններից մեկն է՝ կառուցված 1880-ականներին: Այդ համալսարանի կառուցման, զարգացման և հարատևության մեջ հայերը ևս մեծ դեր են ունեցել: Համալսարանի մեջ նշանավոր հայերի անուններով մասնաշենքեր և կենտրոններ ունենք, օրինակ՝ ճարտարագետ դոկտոր Գաբրիելյանի անունով, ով եղել է Ճարտարագիտական ֆակուլտետի տնօրենը, իմ ֆակուլտետում գոյություն ունի «Պետրոսյան» գիտական ուսումնասիրությունների և դասախոսությունների կենտրոնը, որը տարիներ առաջ հիմնել են Ջան և Ջուդի Պետրոսյանները:

–  Պարո՛ն Ծերունյան, մասնագիտությամբ իրավաբա՞ն եք, թե՞ քաղաքագետ:

–  Կարող եմ ասել՝ երկուսն էլ, որովհետև դոկտորականս իրավագիտությունն է, բայց իրավագիտությունն ունի մի շարք ճյուղեր և, հարկավ, երբ սկզբում սկսեցի գործել որպես իրավաբան, աշխատել եմ ավելի շատ կառավարական նյութերի վրա, հանրային կառավարման ոլորտում: 20 տարի անց, երբ մտա Ակադեմիա, ես արդեն ընտրված է իբրև Ռոլլինգ Հիլզ փոքրիկ քաղաքի քաղաքապետ և քաղաքային խորհրդի անդամ:

–  Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներում մենք ազգությամբ հայ քաղաքապետեր ունենք. հիրավի, հպարտանալու առիթ է, իսկ Ձեզնից առաջ հայ քաղաքապետ ունեցե՞լ է այդ քաղաքը:

–  Այդ փոքրիկ, պատվավոր քաղաքը, որը գտնվում է Լոս Անջելեսից գրեթե 22 մղոն հեռավորության վրա, հիմնվել է 1957 թվականին. ես այդ քաղաքի առաջին հայ քաղաքապետն եմ: Առաջին անգամ ընտրվել եմ 2003-ին (մեր ղեկավարման ժամկետը 4 տարի է), երկրորդ անգամ այդ պաշտոնում վերընտրվեցի 2007-ին, երրորդ անգամ՝ 2011-ին:

–  Այդ փոքրիկ քաղաքում հայեր կա՞ն:

–  Քիչ են հայերը. 5-10 հայ ընտանիք կա: Գլենդելի պես չէ, որն ասես հայկական քաղաք լինի:

–Պարո՛ն Ծերունյան, բավականին լավ եք խոսում մայրենիով. ումի՞ց եք ժառանգել մեր ոսկեղենիկ լեզուն և ինչպե՞ս եք կարողացել այն պահպանել օտար միջավայրում:  

–  Ես ծնվել եմ Պոլսում: 11 տարեկան էի, երբ ընտանիքս ինձ ուղարկեց սովորելու Փարիզի Մխիթարյան վարժարանում: Այսօրվա հայերենիս համար պարտական եմ արմատներիս և Մխիթարյան վարժարանին: Գրեթե 7 տարի անց, երբ 18 տարեկան էի, գնացի Ամերիկա՝ սովորելու բակալավրիատում և հետագայում իրավագիտության դոկտորականիս վրա շխատելու:

–  Ձեր այցերը Հայաստան միշտ գործնակա՞ն են եղել:

–  Միշտ հրավերով եմ եկել, այցերս լինում են գործնական և այդ ընթացքում նաև առիթ եմ ունենում վայելելու Հայրենիքս, այցելելու մեր վանքերը և նկարելու դրանք: Մեծ սեր ունեմ Կոմիտասի, նրա երգերի հանդեպ: Վերջին 24 ամիսների ընթացքում եղել եմ Հնդկաստանում, Բրազիլիայում, Հարավային Աֆրիկայում, Դուբայում, Եթովպիայում, Հայաստանում և դասախոսություններ եմ կարդացել հանրային կառավարման թեմաներով: Այսօր էլ ՀՀ սփյուռքի նախարարուհու փափագով դասախոսություն պիտի կարդամ նախարարության աշխատակազմի համար:

–  Բնիկ պոլսահայի ժառանգ լինելով՝ Ձեր տատիկների, պապիկների պատմածներից Եղեռնի մասին որևէ հիշողություն ունե՞ք:

–  Հայոց Եղեռնի նյութը սրտիս նյութն է և միշտ ուսումնասիրել եմ այդ ոճրագործության պատմությունը: Երբ դարձա իրավաբան, սկսեցի անմիջապես աշխատել այդ մասնագիտությամբ ու պաշտպանել Հայոց դատը, գրել այդ մասին, պայքարել և մինչև կյանքիս վերջը պիտի պայքարեմ: Իբրև ամերիկացի և Ամերիկայի կառավարության մաս կազմող անձ՝ ինձ մեծ ցավ է պատճառում այն, որ իմ կառավարությունը դեռևս չի ճանաչել Հայոց Ցեղասպանությունը: Ես այդ ոճիրից մազապուրծ եղածների երրորդ սերունդ եմ և պատմություն ունեմ: Ապրում եմ, կա՛մ այսօր, որովհետև հորս կողմից մեծ մայրս և մորս կողմից մեծ հայրս փրկվել են այդ սպանդից:

–  Որպես երազ, պատրանք կընկալե՞ք հատուցման օրը, թե՞ հավատում եք այդ օրվան, Հայ դատի արդարացի լուծմանը:

–  Նույն հարցն ինձ տվեց ամերիկյան մամուլի ներկայացուցիչը, և ես ասացի՝ Եթե՝ չէ, երբ՝ է… Նույնը Ձեզ եմ ասում. այս նյութը երբ-ի հարց է: Իմ լավ ընկեր Հրանտ Դինքն ասում էր, որ դա Թուրքիոյ մեջէն պիտի պատահի: Կարող է այսօրվա Թուրքիայի գոյություն ունեցող թուրքերի 7-ից 10 միլիոնը հայեր են: Արյունը պիտի սկսի խոսել մի օր, ինչպես Դերսիմի հայերի հետ պատահեց: Բայց այս ամենը չի նշանակում, որ Սփյուռքի և Հայաստանի հայերը պետք է պահանջներն էլ չշարունակեն: Ինչպես 100-րդ տարելիցի առիթով, այդպես էլ հետո՝ 101, 102, 103-րդ տարելիցն էլ գա, չպետք է դադարեցնենք մեր պայքարը, մեր պահանջը՝ մինչև չհասնենք մեր նպատակին: Բավականին դժվար կլինի մեր հողերը մեզ վերադարձնելը, բայց անձնական, ժառանգական, սեփական հողերի ետ վերադարձնելը և կորցրած արժեքների փոխհատուցումը պիտի տեսնենք:

–  Պարո՛ն Ծերունյան, Դուք ապրում եք Ամերիկայում՝ օրենքների երկրում և, գալով Հայաստան, դասախոսություններ եք կարդում. օրենքների ուսուցում անո՞ւմ եք, որոնք կարող են հետագայում ինտեգրվել մեր օրենսդրական դաշտում, հասարակության մեջ: Դրանք ընկալելի և ընդունելի՞ են արդյոք մերոնց կողմից:

–  Շատ կարևոր  հարցում է, շնորհակալ եմ: Առաքելության ամենամեծ բաժինը դա է՝ կարո՞ղ ենք արդյոք օգնել Հայրենիքի հանրային կառավարման մեխանիզմներին, օրենքներին, սակայն ես առաքելություն չունեմ ստիպելու ընդունել իմ բերած նորարարությունը, դա պիտի Հայաստանի Հանրապետության առաջնորդները որոշեն և ընդունեն. իմ պարտականությունն է իմ գիտելիքները բերել այստեղ և կիսվել դրանցով: Իսկ թե դրանք ինչպես կիրականացվեն որևէ երկրում, դա իմ գործը չէ:

–  Ի՞նչ եք զգում Հայաստան, Հայրենիք բառերն արտաբերելիս…

–  Աշխարհում կարելի է հանգիստ զգալ 1-2 քաղաքներում, որոնցից մեկը Երևանն է. այնքա՜ն հանգիստ եմ, որ բնավ տարբերություն չեմ զգում, թե որտեղ եմ՝ ապրածս երկրում, իմ տանը, թե՝ այստեղ… Շատ հաճելի է լինել Երևանում: Հայրենիքն ինձ համար այժմյան աշխարհագրական Հայրենիքի հետ բնավ կապ չունի… Կապերս Արևմտյան Հայաստանից են, գիտե՛ք… Այսօրվա ունեցած մեր թանկագին Հայրենիքն ամենքիս համար սրտներիս մեջ է. պետք է պաշտպանենք այն գիտությամբ:

Կարինե  Ավագյան