«Հայերն այսօր»-ի թղթակիցը զրուցել է ճանաչված մտավորականներից մեկի` բանաստեղծ, գեղանկարիչ, թարգմանիչ, հրապարակախոս, «Մշակույթի հայկական ֆոնդ»-ի նախագահ Արևշատ Ավագյանի հետ:

–  Պարո՛ն Ավագյան, դեռևս հեռուստատեսությունում աշխատելու տարիներին եմ ծանոթացել Ձեր հայրենանվեր գործունեությանը` բազմաթիվ հաղորդումների, հեղինակային հաղորդաշարերի հեռարձակմամբ: Այսօր ինչո՞վ եք զբաղված, ո՞րն է Ձեր «տարածքը»:

–  Հիմնականում զբաղվում եմ ստեղծագործական աշխատանքներով` գրում եմ, նկարում եմ, թարգմանությամբ եմ զբաղվում, գրքերս եմ կազմում հրատարակության համար, այսինքն` իմ «տարածքում» եմ, իմ աշխարհում: Շարունակաբար ուզում եմ ավարտել այն, ինչ ստեղծել եմ տասնամյակների ընթացքում` էսսեներ, քառյակներ, մտորումներ, աֆորիզմներ, տարբեր ժանրերով ստեղծած մշակութային գործեր, գեղանկարչական աշխատանքներիս ալբոմը: Ուզում եմ կազմել, հավաքել «Ժանրեր» վերնագրով մի գիրք, ուր կներկայացնեմ տարբեր ժանրերով գրած իմ գործերը. կարծում եմ`այն ուսանելի կլինի բոլոր նրանց համար, ովքեր նոր պիտի ստեղծագործական ճանապարհ անցնեն: 1974 թվականից իմ բոլոր գրքերը ես եմ ձևավորել: Այս ամենից զատ` մտովի հանրագումարի եմ բերում իմ անցած ստեղծագործական տարիները, որոնցից ոչ մեկն անպտուղ չեղավ: Այդ տարիների ծնունդն են շուրջ 30 գրքերս: 

–  Բոլոր այդ գրքերն, անշուշտ, Ձեր հոգեզավակներն են և, այնուամենայնիվ, ո՞րն է առավել թանկն ու հոգեհարազատը:

–  Բնականաբար` առաջին գիրքը. առաջին ծնունդն առավել թանկ է, հիշարժան` որպես ստեղծագործող մարդու կյանքում մի մեծ նորություն, մի լույս. «առաջնեկս» 1963-ին հրատարակած «Ակունքներ» վերնագրով ժողովածուս է, ուր ամփոփված են մինչ այդ մամուլում հրատարակված գործերս: Շատ եմ հավանում «Նավը ուռկանի մեջ» գիրքը (1976թ.), «Աստղի ծնունդը», ուր առաջին անգամ նեկրայացրի իմ բանաստեղծություններն ու գեղանկարչական գործերը, որը ունեցավ հրաշալի գրախոսություններ թե՛ Երևանում, թե՛ Մոսկվայում:

–  Ձեր բանաստեղծական ժողովածուները և գեղանկարչական գործերը միշտ առանձի՞ն եք հրատարակել, թե՞ ունեք նաև գիրք-ալբոմներ:

–  Որոշ գրքեր` «Հոգեգույներ ծածկագրերով», «Ինքնության գույնն ու իմաստը» գրքերում բանաստեղծությունների և արձակ գործերի հետ տպագրվել են նաև իմ գեղանկարչական ստեղծագործությունները, այսինքն` գույն են ու խոսք:

–  Ունեցե՞լ եք գրքեր, որոնց լույս աշխարհ գալը Ձեզ նաև հոգեպես ցավ պատճառի` իրարամերժ, հակասական, հաճախ` ոչ արդարացի կարծիքներով կամ էլ` անտարբերությամբ:

–  Չեմ հիշում այդպիսի դեպք. բոլոր գրքերս եղել են հանրության, գրականագետների ուշադրության կենտրոնում և ունեցել են դրական, խրախուսող գրախոսություններ:

–  Պարո՛ն Ավագյան, որտեղի՞ց են սկիզբ առնում Ձեր գրական ակունքները:

–  Իմ հայրենի Աշտարակի շրջանային թերթից և շարունակվել են «Ավանգարդ»-ում, ուր շատ մեծ աշխատանք եմ տարել. կազմակերպչական ի վերուստ տրված շնորհքով կարողացել եմ ընդառաջել, ճանապարհ բացել, ընդլայնել մեր հոգևոր-մշակութային սահմանները թե՛ Հայաստանի, թե՛ Սփյուռքում ստեղծագործող մեր հայրենակիցների համար: Դրա գրավոր վկայությունը «Արդի հայ քնարերգության» 1-ին հատորն է, ուր ներկայացվել են Հայաստանում ապրող գրողները, 2-րդ հատորը, ուր ներկայացվել են սփյուռքահայ գրողները: Ին ոչ ոք չէր ստիպում, չէր հանձնարարում, սակայն ես Հայաստանի տարբեր շրջաններում անց եմ կացրել մշակութային տարբեր փառատոներ, որոնք լուսաբանվել են հեռուստատեսությամբ: Մինչև հիմա էլ սիրով եմ լցված այդօրինակ գործերի: Իմ առաջարկությամբ 60-ականների վերջերում վերականգնվեց Թարգմանչաց տոնը: Գաղափարը` Թարգմանչաց տոնը դարձնել գրականության, դպրության տոն, այն ժամանակ Կենտկոմից արգելեցին և չթողեցին, որ դա հրատարակվի: Հետագայում, երբ իրավիճակը փոխվեց, այդ առաջարկությունը տպվեց: Իմ հայրենակից Վարդգես Պետրոսյանն, ով այդ ժամանակ Գրողների միության նախագահն էր և Կենտկոմում ինչ-ինչ հնարավորություններ ուներ, դրանք գործի դրեց, և տոնը պաշտոնապես ամրագրվեց: Մշակույթի բնագավառում իմ նշանակալի ձեռքբերումներից է «Ծիր կաթին» գիտամշակութային միավորումը, որը 1996թ. մինչ այսօր գործում է ամեն երեքշաբթի օր:

–  Պարո՛ն Ավագյան, Դուք աշխատել եք թե՛ շրջանային թերթում, թե՛ ժամանակի հնչեղ ու սիրված «Ավանգարդ» թերթում, «Գարուն» ամսագրում, թե՛ այն ժամանակվա միակ հեռուստատեսությունում… Այդ ստեղծագործական կառույցներից որտե՞ղ եք ավելի հաճույքով աշխատել:

–  Ե՛վ «Ավանգարդ»-ում, և՛ «Գարուն»-ում, և՛ հեռուստատեսությունում… Թերթն ու ամսագիրը ուրիշ դարբնոց են, հեռուստատեսությունն` ուրիշ…  

–  Ո՞րն էր Ձեր տեղն ըստ Ձեզ:

–  Իմ տեղն իմ տունն էր ու իմ արվեստանոցը. վերջինս դարձավ իմ գրչակից ընկերների, նկարիչների ու քանդակագործների, մտերիմներիս հավաքատեղին, ուր վիճում էինք տարբեր հարցերի շուրջ, զրուցում, քննարկում: Սակայն… Ինձ համար հայրենի տուն է եղել այս Երկիր մոլորակը, ես շատ եմ կարևորում մարդուն և նրա ներաշխարհը. այս առումով շատ եմ սիրում Ինտրայի` Տիրան Չրաքյանի «Ներաշխարհը», որը հայ գրականության իմ կարդացած շատ հետաքրքիր գրքերից մեկն է: Այդ ներաշխարհից մինչև տիեզերքը իմ հետաքրքրությունների շրջանակն է կազմում: Ես միշտ խորհել եմ աստղի ծնունդի մասին, տիեզերական բոլոր մարմինների, ինձ հետաքրքրել է տարրերի շարժումը և այդ տարրերի շարժումից ծնված էներգիայի այն պահերը, երբ նյութի աներևակայելի փոքր մասնիկները դառնում են զգացմունք, գույն, լույս… Եվ երբ աչքերս փակած մտածում եմ այդ մասին, անմիջապես արթնանում եմ, որ ամրագրեմ տիեզերական ներշնչանքից եկող այդ զգացմունքը: Երազի նման եմ ապրել իմ բանաստեղծությունները: Ինձ թվում է` կյանքը բանաստեղծական զգացողություններով մի իրականություն է… Սիրում եմ այդ կյանքը, մարդկանց:

–  Պարո՛ն Ավագյան, իհարկե, դժվար է վերջին հարցիս տված Ձեր տիեզերական պատասխանից հետո տեղափոխվել Երկիր… Եվ, այնուամենայնիվ, երկրային հարցիս ակնկալում եմ երկրային պատասխան. ինչպե՞ս և ե՞րբ է ստեղծվել «Մշակույթի հայկական ֆոնդ»-ը:

–  Այն ստեղծվել է դեռևս Խորհրդային տարիներին, 1987 թվականին (կար «Մշակույթի վրացական ֆոնդ», «Ռուսաստանի ֆոնդ» և այլն): Առաջին նախագահը եղել է Սեն Արևշատյանը, ֆոնդը գործել է հասարակական կարգով: Ինձնից առաջ ֆոնդը ղեկավարել է Վարդգես Պետրոսյանը: Նախկինում ֆոնդն ուներ ավելի մեծ տարածքներ, գեղարվեստի սրահներ… Այս մասին գրվել է, խոսվել է… Հիմա չեմ ուզում խորանալ անցած-գնացած պատմությունների մեջ:

–  Կյանքում ունեցած դժվար տարիներին ո՞վ է եղել Ձեր կողքին` ընտանի՞քը, ընկերնե՞րը, թե՞ Ձեր նկարներն ու բանաստեղծությունները:

–  Շատ դժվար է այս հարցին պատասխանել… Ես շատ ընկերասեր եմ և միշտ շատ ընկերներ եմ ունեցել, բայց երբեք այնքան մոտ չեմ կանգնել նրանց, որ բաժանվելիս մեծ ցավ չապրեմ: Իսկ իմ դժվարին պահերին ես խոսում եմ Տիեզերքի Տիրոջ հետ. նա միշտ լսում է ինձ:

–  Ովքե՞ր են Ձեր շուրջը համախմբված «Մշակույթի հայկական ֆոնդ»-ի շրջանակներում:

–  Մեր հանրապետության լավագույն մտավորականները: «Ծիր կաթինի» շուրջ համախմբված են նկարիչներ, երգիչներ, բանաստեղծներ, քանդակագործներ, արվեստասերներ, ընթերցողներ, սփյուռքահայեր կան, օրինակ` Ամերիկայից Դայանա Հովհաննիսյանը, Ավստրիայից Արտեմ Օհանջանյանը, Լիբանանից Սարգիս Կիրակոսյանը, Արամ Սեփեջյանը, Հովսեփ Նալբանդյանը…

–  Ի՞նչ խնդիրներ և նպատակ է իր առջև դրել «Մշակույթի հայկական ֆոնդը»:

–  Ստեղծել հոգևոր-մշակութային առողջ մթնոլորտ, արժեքավորել ժամանակակից գրականությունը, գեղանկարչությունը, մշակույթն` առհասարակ: Երբեմն ցուցահանդեսներ ենք կազմակերպում, ստեղծագործական հավաքներ ենք կազմակերպել, և մարդիկ այդ հավաքների շնորհիվ նկարներ են ստեղծել: Այդ հավաքների շրջանակներում գնացել ենք մինչև Զանգեզուր, Իջևան, Սևան, Աշտարակ… 30-40 գրողի բուկլետներ, ալբոմներ ենք հրատարակել: Ես Հայաստանի գրողների միության բանաստեղծական խորհրդի նախագահն եմ և այնտեղ կազմակերպում ենք «Գարնան ու զարթոնքի երգեր», «Աշնանային ռիթմեր», «Սիրերգություն» և այլ վերնագրերով համատեղ միջոցառումներ, բայց ունենում ենք նաև միայն «Մշակույթի հայկական ֆոնդ»-ի կողմից կազմակերպված միջոցառումներ: Նաև Արագածոտնի «Արագածոտն» գրական-մշակութային կազմակերպության ղեկավարն եմ և տարվա կտրվածքով անց ենք կացնում 105 միջոցառումներ, ասենք` «Բոլոր մուսաները Ապարանում», «Բոլոր մուսաները Օշականում» և այլն: «Ծիր կաթին» գիտամշակութային փոքրիկ կառույցն ունեցել է իր թերթը, որը շուտով կվերահրատարակվի:

–  Պարո՛ն Ավագյան, դուք ՀՀ սփյուռքի նախարարության լավ բարեկամներից եք, ե՞րբ է ձևավորվել այդ բարեկամությունը:

–  Մինչև Սփյուռքի նախարարության ստեղծվելը մենք մի խումբ մտավորականներով որոշեցինք ստեղծել «Հայրենիք-Սփյուռք» մի հանդես, պետական գրանցում արեցինք, ես ստեղծեցի մի լավ խմբագրակազմ, բայց հովանավորումը չստացվեց ինչ-ինչ պատճառներով: Միշտ մտածում եմ հանդիպել նախարարի` տիկին Հակոբյանի հետ և ներկայացնել մի շարք ծրագրեր ու համագործակցել. մեծ համակրանք ու հարգանք եմ տածում Սփյուռքի նախարարի հանդեպ:

–  Պարո՛ն Ավագյան, ըստ Ձեզ, Գյումրիի ահասարսուռ ոճրագործության օրերին մեր մտավորականները ինչո՞ւ ժողովրդի կողքին չէին…

–  Կարծում եմ, երբ շատ արագորեն արձագանքում ես մի բանի, երբ չես հասկանում, թե ինչ է կատարվում, ճիշտ չի հասկացվում… Երևի դա էր պատճառը:

–  Ո՞վ է ըստ Ձեզ իսկական մտավորականը:

–  Մտավորականն ըստ ինձ բարոյական, բարեկիրթ, հայրենասեր, ստեղծագործող մարդն է կամ, եթե ոչ ստեղծագործող, ապա` դիմացինի մեջ Արարչագործ շնորհը գնահատողը:

–  Որպես գեղանկարիչ, գրող` ի՞նչ գործեր եք պատրաստում Հայոց ցեղասպանության 100-րդ տարելիցին ընդառաջ:

–  Իմ խմբագրությամբ անցյալ տարի հրատարակվել է Փարիզում բնակվող գրող, հրապարակախոս Անժելա Սահակյանի «Ճշմարտության պարտադրանքով» գիրքը, որի առաջաբանն ու վերջաբանը ինքս եմ գրել: Գրքում տեղադրված են նաև իմ երկու բանաստեղծությունները` «Ապրիլի 24» և «Հուշարձան»: Վերջինը թարգմանվել և տպագրվել է աշխարհի տարբեր երկրներում, Ամերիկայում «Մոնիտոր» թերթում տպվել է Դայանա Հովհաննիսյանի թարգմանությամբ..

… Թո՛ղ այսօր մեզանից ամեն մեկը

Մի պահ մոռանա արյան ու ավերի մասին,

Եվ մենք չենք ունենա 2 միլիոն վիշտ,

Թո՛ղ այսօր մեզանից ամեն մեկը

Մի բարի, մի անկեղծ զգացում ունենա,

Եվ մենք 2 միլիոն անմեղ զգացում կունենանք,

Թո՛ղ այսօր մեզանից ամեն մեկը

Իր մտքում ունենա բոցկլտուն մի աստղ,

Եվ մենք երկու միլիոն աստղով երկինք կունենանք,

Թո՛ղ այսօր մեզանից ամեն մեկը

Մի ծաղկի սերմ գցի երակի մեջ հողի,

Եվ մենք 2 միլիոն ծաղկով պսակ կունենանք,

Թո՛ղ այսօր մեզանից ամեն մեկը մի մանուկ արթնացնի իր էության խորքում,

Եվ մենք 2 միլիոն անմեղ մանուկ կունենանք,

Թո՛ղ ամեն տարի այս օրը մեզանից ամեն մեկը փորձի

Մի աստղ, մի ծաղիկ, մի մանուկ ունենալ,

Եվ մենք մի քանի անգամ 2 միլիոն աստղեր, ծաղիկներ, մանուկներ կունենանք:

Մենք պիտի վերարտադրվենք, շատանանք, լինենք, մնանքն: Եղեռնին նվիրված ես  տոհմածառեր եմ նկարում, որոնք ասես երկինք գնացող խաչեր լինեն. դրանք հավերժություն են խորհրդանշում:

–  Շատ տրվող հարցերից մեկը` ո՞վ ենք մենք, որտեղի՞ց ենք գալիս, ո՞ւր ենք գնում:

–  Մենք գալիս ենք նախահիմքից: Մեր լեզվի մեջ դրված է ամբողջ մարդկության լեզվամտածողության նախահիմքը` Արարիչ, Արագած, Արամազդ և այլն: Իմ կարծիքով բոլորս եկել ենք տիեզերքից, աստղանյութից…

–  Հայի Ձեր պատկերացրած, նախընտրած տեսակը ո՞րն է:

–  Իմ պատկերացրած հայի տեսակը պիտի ավելի շատ լռության մեջ խոսի, գործի, չվնասի որևէ մեկին, ամրապնդի ընտանիքը: Այսպես պետք է տուն առ տուն, ընտանիք առ ընտանիք, գյուղ առ գյուղ, քաղաք առ քաղաք ամրապնդվենք ու գնանք դեպի ծով: Ես այդպիսի մի  նկարաշար ունեմ` «Հայոց ծովերի երազանքը». ուզում եմ, որ հայը դիվանագետ լինի, մենք մեծ ներուժ ունենք և պիտի տեր կանգնենք մեզ ժառանգաբար հասած մեծ հարստությանը` մեր գեները:  

–  Վերջին հարցս` ի՞նչ է Ձեզ համար Հայրենիքը:

–  Հայրենիքն ինձ համար հոգենյութով լցված անսահմանությունն է, իմ հոր, իմ մոր, իմ նախնիների հավերժական ընթացքը:

Կարինե  Ավագյան