Հայոց ցեղասպանության 100-րդ տարելիցին նվիրված միջոցառումները համակարգող պետական հանձնաժողովի չորրորդ նիստին Հայաստանի Հանրապետության նախագահի բացման խոսքի մեջ համեմատաբար աւելի ուշագրաւ է հետեւեալ բաժինը.

«Պաշտոնական Անկարան շարունակում է խոսել պատմաբանների հանձնաժողով ստեղծելու և արխիվները բացելու մասին: Նախ և առաջ հայտնի է, որ Հայաստանի արխիվները միշտ բաց են եղել բոլոր այն հետազոտողների համար, ում հետաքրքրել է հարցի գիտական մասը: Բաց են եղել նաև գիտական հաստատություններում և թանգարաններում պահվող նյութերը: Բայց ողջ հարցը նրանում է, որ Հայոց ցեղասպանության ճշմարտությանն առերեսվելու համար արխիվային աշխատանք ընդհանրապես չի պահանջվում: Բավական է մտնել ցանկացած հայկական տուն, ցանկացած ընտանիք և վկայությունները կլցնեն ցանկացած ունկնդրի սիրտը: Բավական է լինել Ծիծեռնակաբերդում ապրիլի 24-ին և տեսնել, թե ո՞րն է այդ օրվա խորհուրդը յուրաքանչյուր հայի համար` Հայաստանում և Սփյուռքում: Բավական է գնալ Սփյուռքի ցանկացած համայնք և հարցնել` ինչպե՞ս են ձեր նախնիները հայտնվել այստեղ: Եթե Թուրքիայի իշխանություններին հետաքրքրում է ճշմարտությունը, ուրեմն նրանք պետք է գան Հայաստան և ապրիլի 24-ին լինեն հայ ժողովրդի կողքին: Չեմ կարծում, թե դրանից հետո նրանք արխիվներ այցելելու մասին միտք հնչեցնել կկարողանան: Օգտվելով այս առիթից` պաշտոնապես հրավիրում եմ Թուրքիայի Նախագահին, ով էլ որ ընտրվի առաջիկա ընտրությունների ժամանակ, այցելելու Հայաստան 2015 թվականի ապրիլի 24-ին և առերեսվելու Հայոց Ցեղասպանության պատմության խոսուն վկայություններին»:

Բնականաբար այստեղ, իր հերթին լուսարձակ գրաւողը Թուրքիայի նախագահին ուղղված հրավերն է Սերժ Սարգսյանի կողմից։ Բայց նախքան այդ, կենտրոնանանք պատմաբանների միացյալ հանձնաժողովի ստեղծման թուրքական առաջարկի` նախագահ Սարգսյանի կողմից մերժմանը եւ դրա փոխառաջարկին։ Սա հիշեցնում է արդեն նախորդ նախագահին Էրդողանի նշանաւոր նամակի դիմաց կատարած փոխառաջարկը. ու թեեւ բովանդակությունը  տարբեր է այն առումով, որ նախագահ Քոչարյանը առաջարկում էր պատմաբանների փոխարեն ստեղծել միջկառավարական հանձնաժողով, նախագահ Սարգսյանը ասում է, որ արխիվային հետազոտության կարիք չկա, այսուհանդերձ թուրքերը կարող են գալ եւ ուսումնասիրել մեր արխիւները։ Իհարկե ոչ համատեղ հանձնաժողովի տեսքով։

Այստեղ, իհարկե, երկու կարեւոր իրողություն պետք է վերհիշել. նախ այն, որ ֆուտբոլային դիւանագիտության մոսկովյան հայտարարությունը պայմանական համաձայնություն էր տվել պատմաբանների միացյալ հանձնաժողովին։ Պայմանը այն էր, որ հայկական կողմը կհամաձայնի ստեղծել այն միայն Անկարայի կողմից սահմանի բացման դեպքում։ Ինչ որ մերժումի դիւանագիտական ձեւին համահունչ արտահայտչաձեւ էր։ Իսկ երկորդը, որը աւելի վաւերականություն է հուշում, վերաբերում է Երեւան-Անկարա արձանագրություններին, որտեղ կա կողմերի համաձայնություն երկու ժողովրդների դարաւոր վեճերը համատեղ պատմագիտական քննարկման ենթարկելու։

Այժմ նախագահի հայտարարածը համազոր է սրա հերքմանը. եւ դա  կարեւոր է, որովհետեւ ասվում է մի միջավայրում, որտեղ համախմբվել է համայն հայության ներկայացուցչությունը։ Գուցե իր նախադեպը չունեցող ներկայացուցչական տարողությամբ եւ համընդգրկվածությամբ։

Այսքանը պատմաբանների միացյալ հանձնաժողով ստեղծելու թուրքական առաջարկի հրապարակային պաշտոնական մերժման վերաբերյալ։ Այս փոխառաջարկը ծառայեցվել է իբրեւ հիմնաւորում հրաւերի ուղղմանը։ Այսինքն թուրքական առաջարկի դիմաց մերժողական դիրք որոշելու փոխարեն, արխիւները բաց հայտատարելով, եւ հրաւեր հղելով թուրք հետազոտողներին գալու եւ արխիւները ուսումնասիրելու,  նախագահը շրջել է թուրքական առաջարկը։ Եւ աւելին, պատմության հետ առերեսվելու, այդ արխիւների ուսումնասիրությանը կարիքը չզգալու համար հրաւիրել է Թուրքիայի ներկայիս նախագահին ապրիլի 24-ին գալու Երեւան։

Թվում է, թե քաղաքական տրամաբանության աշխատելը ունի որոշակի հետեւողականություն։ Միացյալ հանձնաժողովի դիմաց փոխառաջարկ, հետո նաեւ Էրդողանի «ցաւակցության» դիմաց Երեւան գալու հրաւեր։ Փոխառաջարկն ու հրաւերը իրենց հիմնաւորումներով խելամիտ քայլեր են եւ փորձում են շրջել Անկարայի ճշտած խաղի կանոնները։ Երկու դիտարկում այսուհանդերձ կարող է նկատի ունենալ որոշ կետեր։

Նախ այն, որ երկու դեպքերում առաջին քայլը թուրքական կողմն է առնում եւ տպավորություն է ստեղծում որ մենք հակազդողի դիրքում ենք։ Խորքում սակայն հայկական կողմի հակակառաջարկները, կամ գուցե միջազգային ընտանիքի նկատառումով կատարվող փոխառաջարկները հայկական կողմի համար առավելություններ կապահովեն։ Եթե…

Նախագահ Սարգսյանի հայտարարությունը միայն ներքին սպառման համար չէ  եւ ոչ էլ զուտ Անկարային ուղղված, ինչպէս որ Էրդողանի կամ Դաւութօղլուի բարձրաձայնումները։ Միջազգային ընտանիքն ու միջազգային հանրային կարծիքը պիտի ընկալեն պաշտոնական Երեւանի կողմից առնվող կարեւոր քայլերը։ Դրա համար էլ հայտարարությունների եւ հրաւերի լուսաբանումն ու մեկնաբանությունները  շատ կարեւոր են։ Տեղեկատվական ոլորտի մեջ հայկական կողմը աշխույժ նախաձեռնողականությամբ հանդես գալու բոլոր պատճառներն ունի։ Մեր արխիւները բաց են, եւ Թուրքիայի նախագահը հրաւիրվել է Երեւան 100-ամյակին։ Կգա՞ն արխիւներ հետազոտելու, թե կուղարկե՞ն իրենց նախագահին 2015-ի ապրիլին, դա իրենց գործն է։ Իրենց գործն է միաժամանակ միջազգային ընտանիքին բացատրելը թե ինչու չեն գալիս։

Իսկ մեր գործը մինչեւ այդ, միջազգային հանրային կարծիքը տեղեկացված պահելն է հայկական կողմի նախաձեռնությունների մասին, կամ թե ո՞վ եւ ինչո՞ւ է մերժում կառուցողական առաջարկները։

Շահան Գանտահարյան

«Ազդակ» թերթի գլխավոր խմբագիր