«Քրիստոնեության դարպասը Հայաստանն է»  

ՀՀ սփյուռքի նախարարությունում հյուրընկալված Ռումինիայի հայոց թեմի առաջնորդ, գիտական բազմաթիվ  գրքերի հեղինակ Գերաշնորհ Տեր Տաթև եպիսկոպոս  Հակոբյանի հետ զրուցել է «Հայերն այսօր»-ի թղթակիցը: Ստորև մեր ընթերցողների ուշադրությանն ենք ներկայացնում  այդ հարցազրույցը:

-Բարի գալո՛ւստ  Հայաստան, Գերաշնորհ Տե՛ր Տաթև,  Դուք  Արցախում ծավալված ապրիլյան քառօրյա պատերազմի օրերին Հայաստանում,  Արցախում էիք…Այս այցելության առաքելությունն ինչո՞վ է պայմանավորված:

-Եկել էի՝ ներկա գտնվելու  Հռոմի ֆրանցիսկոս Պապի Հայաստան  կատարած ուխտագնացությանը:

-Դյուրի՞ն է արդյոք   Եվրոպայում  հնագույններից  մեկը համարվող հայկական համայնքում պահել, պահպանել հայ ինքնությունն  ու  դարերի ընթացքում այնտեղ ստեղծված մեր հոգևոր արժեքները:

-Ռումինիան տարբեր սփյուռք մըն է. այն կազմավորվել է ոչ թե Հայոց  ցեղասպանությունից հետո, այլ՝ 1401 թվականին, երբ Ալեքսանդր Բարիի  հրովարտակով հիմնվեց Հայոց եպիսկոպոսական աթոռը, այն գլխավորել է Հովհաննես եպիսկոպոսը: Մենք հիմք ենք ընդունում այդ հրովարտակը և  այդ օրերից ի վեր  արդեն ունենք  42-րդ առաջնորդը:  Ցեղասպանություն չտեսած ռումինահայ համայնքն ավանդությամբ, սովորություններով պահում է Անիի ոգին, այսինքն՝ թեև Անին կործանված է այսօր, սակայն այդ անիականությունը կա ռումինահայոց մեջ: Պետք է ասեմ նաև, որ սա այն սփյուռքն է, որը,  ցավոք, գրեթե հայախոս չէ. կարող եմ ասել, որ համայնքի 10%-ն է հայախոս, խառնամուսնությունները կազմում են գրեթե 90%: Սակայն մենք շատ մեծ հարստություն ունենք՝  2 վանք, 16 եկեղեցի, 8 մատուռ, 8 հայկական գերեզմանոց, ( ի դեպ, Ռումինիայի հայկական գերզմանոցներն անգամ թանգարան են. բոլոր արձաններն ու տապանաքարերը բերված են Վիեննայից ), ունենք  գրադարան, թանգարան, հարուստ արխիվ՝ հնատիպ թանկարժեք ձեռագրերով, « Հովսեփ և Վիկտորյա  Դուդյան» մշակույթի կենտրոն, Միսակյան- Գեսիմյան կիրակնօրյա դպրոց, Ռումինահայկական առևտրաարդյունաբերական պալատ, տպագիր «Արարատ»(Ararat international) ռումինալեզու ամսագիր և «Նոր կյանք» հայալեզու եռամսյա  ամսագիր: Ազգային փոքրամասնությունները հեռատեսիլով  ունեն իրենց հեռուստատեսային ժամը, հայերը՝ նույնպես: Տրանսիլվանիայում ունենք նաև հայ կաթոլիկ եկեղեցիներ, որոնք նույնպես ունեն իրենց թանգարանը, գրադարանը, արխիվը, եկեղեցիները, գերեզմանոցը:

-Ո՞ր   քաղաքներում են կենտրոնացած հայերը:

-Ամենից շատ ՝ Բուխարեստում:  Մեր եկեղեցու տոմարներում 918 հասցե ունենք Բուխարեստում, Բոտոշանում ունենք գրեթե 50 անձերի հասցեներ, Կոնստանցիայում՝ գրեթե 200 հասցե, բոլոր քաղաքներում գրեթե 40-50 հասցե ունենք,  հայեր կան գրեթե բոլոր քաղաքներում:

-Սրբազա՛ն,  Ռումինիայում առավելապես ո՞ր ոլորտներում են ներգրավված  հայերը:

-Դեռ  վաղուց ի վեր հայերը միշտ էլ ներկայանալի են եղել  շատ ոլորտներում:  Չմոռանամ   հիշատակել Ռումինիայում ծնված  Մեծ հայի՝ Վազգեն  Առաջին Վեհափառին, ով ծնվել է Ռումինիայում  և 1943-55 թթ. եղել է Ռումինիայի  Հայոց թեմի առաջնորդը:Մշակույթի շատ գործիչներ ունենք, Բուխարեստի օպերայի  վաստակավոր արտիստներ, միջազգային և  պետական մրցանակների դափնեկիրներ,  ճարտարապետներ, բժիշկներ, լրագրողներ, ուսուցիչներ…Ժամանակին(1992-ից  մինչև 1998-ը) Ռումինիայի ծանր արդյունաբերության փոխնախարարը, այնուհետև՝ էլեկտրոտեխնիկայի նախարարր եղել է մեր հայրենակից Վիրջիլ Աքթարյանը, Ռումինիայի ծանր արդյունաբերության տնօրենը եղել է ( 2010-ին)  Աշոտ Շարաֆյանը:  Այսօր  հայ փոքրամասնությանը  Ռումինիայի խորհրդարանում ներկայացնում է Հարություն Փամբուկչյանը, ունենք սենատոր՝ Վարուժան Ոսկանյան, ով 2006 ից 2008 թվականներին եղել է Ռումինիայի ֆինանսների և էկոնոմիկայի նախարարը, Հայոց միության նախագահն է և Ռումինիայի գրողների միության փոխնախագահը, բանաստեղծությունների և պատմվածքների գրքերի հեղինակ է:

-Ի՞նչ է անում, ի՞նչ միջոցներ  է  ձեռնարկում եկեղեցին,  որպեսզի օտար ափերում հայերը  չմոռանան   հայոց լեզուն:

-Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ եկեղեցին միշտ հավատարիմ է իր ուղեգծին, այն ասես մայր արծիվ է,  որն իր ձագերին շուրջն է հավաքում, և մինչ այսօր էլ Սփյուռքի մեջ շատ հստակ է,  որ Հայոց եկեղեցին  այդ համավաք, հայապահպան ուժն ունի, որը երկնքից է ստացել. դա մարդկային ուժ չէ, այդ ուժը մեզ տվել է 2000-ամյա քրիստոնեական հավատքի ուժը:

-Սրբազա՛ն, ասացեք խնդրեմ, ռումինահայ գաղութում  ովքե՞ր են ավելի հավատքով՝ մեծե՞րը,  երիտասարդնե՞րը…

-Չմոռանանք, որ Ռումինիան 40 տարի շարունակ կոմունիստների ազդեցության տակ է եղել և բնական է, որ այդ սերունդն Աստծուց հեռացած էր. իհարկե,  հավատքով ապրողներ էլ են եղել: Ռումինացիները շատ հավատքով են, նույնիսկ իրենց Ազգային ժողովի մեջ, ուր  նախագահն է նստում, թիկունքում  խաչ կա:  Նոր սերունդը, ապրելով  ռումինացի հավատացյալ  քրիստոնյա հասարակության մեջ (ռումինացիներն օրթոդոքս են), տեսնելով  թե  20-22 միլիոն ռումնաիցները որքան հավատքով են, եկեղեցասեր, մեր հայ երիտասարդներն էլ  զորավոր են դառնում հավատքի մեջ: Քրիստոնեական հավատքը նրանց մեջ բնական ձևով է  գալիս:

-Այսօր Ռումինիայի հայկական համայնքում  ո՞րն է առաջնահերթ լուծման կարիք ունեցող թիվ  մեկ  խնդիրը:

-Հայախոսությու՛նն է առաջնահերթ լուծման կարիք ունեցող խնդիրը, որովհետև հայախոս հայն այլ կերպ է զգում հայկականությունը: Մյուս խնդիրը Հայաստանից շատ հեռու գտնվող  ռումինահայերին Հայրենիքի հետ կապելն է,  Հայաստանում նրանցից քչերն են եղել. հարկավոր է,  որ նրանք ապրեն Հայաստանում, ճանաչեն Հայրենիքը, շփվեն հայերի հետ: Երբ սփյուռքահայը գալիս է Հայաստան, տարբեր ըմբռնում է ունենում՝ շուրջբոլորը տեսնելով հայերի, հայոց լեզվով խոսողների. դա  շատ մեծ ազդեցություն է գործում, և ինքն իրեն ավելի զորավոր է զգում: Ինքս , երբ ամեն անգամ Հայաստան եմ գալիս, մի տեսակ ուժ եմ առնում:

-Գաղտնիք չէ, որ շատ աղանդներ են տարբեր  տարիների ներթափանցել Հայաստան և արմատավորվել. արդյոք Ռումինիայի  հայկական համայնքում  էլ  ե՞ն  դրանք տեղ գտել:

-Ասեմ, որ Ռումինիայում աղանդները չկարողացան այդպես ներթափանցել, արմատավորվել, որովհետև ռումինացիներն իրենց հավատքում շատ ամուր են,  լավ տեղեկացված են քրիստոնեական հավատքից, և ամբոջ ժողովուրդը, երկիրը արմատացած հավատք ունի:

-Սրբազա՛ն, ապրիլյան քառօրյա պատերազմի օրերին Դուք եղաք Արցախում, կանգնեցիք հայ զինվորի կողքին, դա Ձեր սեփական նախաձեռնությո՞ւնն էր:

– Ես միշտ մտածել եմ, որ Հայաստանի Հանրապետությունունում զինվոր չեմ եղել և ցանկացա  ինչ-որ ձևով այդ օրերին իմ պարտքը տալ Հայրենիքիս և սեփական նախաձեռնությամբ  8  օր մնացի Արցախի դիրքերում: Կարծում եմ՝ ամեն սփյուռքահայի պարտքն է  զինվորագրվել Հայրենիքին: Եղա Մարտակերտում, Թալիշում, զինվորական տարբեր ստորաբաժանումներում. զրուցեցի զինվորների հետ, օրհնեցի նրանց, ապրեցի նրանց օրով, նրանց ապրումներով: Այդ բոլոր զինվորներին նայելիս՝ ես մտածում էի, որ   նրանք սովորական մարդիկ չեն, այլ՝ հրեշտակներ: Նրանց բոլորի հայացքներում մի ուրիշ լույս ու մաքրություն տեսա, ինձ զարմացնում էր նրանց համեստությունը. տանկ խոցած զինվորն այնպես էր խոսում, ասես  ոչինչ չէր արել:

-Ի՞նչ է Ձեզ համար Արցախը՝ սոսկ աշխարհագարական տարա՞ծք,  սահմանամերձ գոտի՞ՙ,  զորությունների երկի՞ր:

-Զորություննե՛րի երկիր է. ես իմ խոսքում հաճախ եմ ասել , որ «Արցախ» բառի մեջ սրբություն կա,  համահավաք հայկականության ոգի, որովհետև Սփյուռքում,  երբ լսում ենք Արցախի մասին, բոլորս միանում ենք,  մոռանում ենք , թե որ եկեղեցուն, որ կուսակցությանն ենք պատկանում, որ կազմակերպությանը: Կարծում եմ ՝ Արցախը միայն հող չէ, այնտեղ կա Աստծո ներկայությունը,  և ես միշտ ասում եմ,  որ այդ պատերազմում միայն մարդիկ չեն, Աստված էլ է մեր մեջ պատերազմում:

-Սրբազա՛ն,  շատ եկեղեցիներ ունի ռումինահայ համայնքը, սակայն ավելի շատ խոսվում է Սուրբ Հրեշտակապետաց եկեղեցու մասին,  ինչու՞մն է գաղտնիքը:

–Այդ եկեղեցին 1915-ին բացված և օծված առաջին հայկական եկեղեցին է՝ ներսի կողմից շատ նման Անիի  Մայր տաճարին, դրսից՝ Էջմիածնի Մայր տաճարին: Արմյանսկայա փողոցում գտնվող Միքայել և Գաբրիել Սուրբ Հրեշտակապետաց հայկական այդ առաջնորդանիստ եկեղեցին  կառուցվել է  Գրիգորիե Չերքեզի և Դիմիտրիե Մայմարոլուի նախագծով:  Անշուշտ,  Սուչավայում գտնվող ՀաՃկատարի(Հաճոյակատար)Սուրբ  Մարիամ Աստվածածին եկեղեցին էլ շատ սիրված է ու շատ  կարևոր, որովհետև այն միակ վանքն է,  ուր գալիս են աղոթելու բոլոր հավատացյալները: Մենք այդ եկեղեցին վերանորոգեցինք  Ամերիկայում բնակվող ռումինահայ  Վիկա և Հակոբ Գույումճյանների հովանավորությամբ: Այդ վանքը բլուրի վրա է գտնվում, և ռումինացիները ծնկների վրա են այնտեղ բարձրանում, 3 անգամ պտտվում են եկեղեցու շուրջը,  մտնում են վանք ու մոմ վառում: Սա անբացատրելի հրաշագործ մի կարգ է: Հիշատակեմ Զամկա վանքը և մնացած բոլոր եկեղեցիները՝ լույսի սրբազան տաճարները. դրանք տեսնե՛լ է պետք:

–Փոխեմ  մեր զրույցի ուղղվածությունը. Սրբազա՛ն,  ինչո՞ւ և ինչպե՞ս որոշեցիք դառնալ հոգևորական, Ձեր գերդաստանում եղե՞լ են հոգևորականներ:

-Ես ծնվել եմ Իրաքի  Մոսուլ քաղաքում: Արմատներս Սասունից են:  Ծնողներս ապրում են Հոլանդիայում: Մենք շատ մեծ գերդաստան ենք,  ունեցել ենք  հոգևորական մեր գերդաստանում: Ես փոքր հասակից հաճախել եմ եկեղեցի, այդ տարիքում արդեն զգում էի, որ եկեղեցին եմ մեջ է,  և իմ առաքելությունը Հայոց եկեղեցուն ծառայելն է:  Ընտրեցի կուսակրոն լինելու աստիճանը՝ մտածելով,  որ ես ավելի շատ եմ սիրում եկեղեցին,  քան՝ կին ու երեխաներ,  ընտանիք:  Կրթություն եմ ստացել Էջմիածնում՝ Վազգեն Վեհափառի օրոք, ծառայել եմ տարբեր երկրներում:

-Ի՞նչ տպավորություններ ունեք  Հռոմի Պապի այցելությունից:

–Շատ տպավորված եմ նախ այն մտքից, որ նա եկել էր ուխտագնացության առաջին քրիստոնեական երկիր՝ Հայաստան, նրա այցից հետո արդեն շատերն են ցանկանալու ուխտագնացության գալ Հայաստան: Մենք ցույց տվեցինք համայն աշխարհին,  որ նախևառաջ  մենք քրիստոնյա ենք,  որից հետո պատկանում ենք այս կամ այն եկեղեցուն: Մեր նպատակը քրիստոնյաների միասնակությունն է: Շատ տպավորիչ էր  Պապի արտահայտած մոտավորապես այսպիսի միտքը, թե՝ Հայաստանը միջնաբերդն է քրիստոնեության:  Ես հաճախ եմ ասում,  որ քրիստոնեության դարպասը Հայաստանն է, այդ դարպասը պետք է զորավոր պահել:  Մյուս ՝ անչափ կարևոր  բանն այն էր,  որ Պապը հե՛նց Հայաստանում արտասանեց «Ցեղասպանություն» բառը:

– Տեղեկացված ենք,  որ Ձեր առաջնորդարանը  Ցեղասպանության 100-րդ տարելիցի առիթով գիրք է տպագրել.  ավելին կպատմե՞ք  գրքի մասին…

-Անշու՛շտ: Մենք տպագրել ենք մի գեղեցիկ գիրք-ալբոմ՝ եկեղեցու  պատմությամբ՝ հին ու նոր օրերի լուսանկարներով: Գրքում զետեղված են Վեհափառ Հայրապետի, Ռումինիայի ուղղափառ եկեղեցու պատրիարքի,  Ռումինիայի նախագահի,  ՀՀ սփյուռքի նախարար տիկին Հրանուշ Հակոբյանի, Արտաքին գործերի նախարարի խոսքերը:

– Սրբազա՛ն, եթե չդառնայիք հոգևորական,  ուրիշ ի՞նչ մասնագիտություն կընտրեիք:

-Կդառնայի  զինվորական:

-Դե ինչ, հարգարժա՛ն   Սրբազա՛ն,  հոգևորականն էլ  ռազմիկ է և ունի  պայքարի իր բաժինն  այդ դաշտում. մաղթում եմ Ձեզ արգասաբեր գործունեություն   և  հավատքի սերմնացանի առաքելության շարունակական ընթացք:

 Կարինե Ավագյան