Հոկտեմբերի 8-ից 12-ը Ծաղկաձորում  կայացավ սփյուռքահայ հայագիր և օտարագիր  գրողների համահայկական 6-րդ համաժողովը, որի ընթացքում քննարկվեցին հայ գրականությանն առնչվող առաջնահերթ խնդիրները, ծնվեցին նոր գաղափարներ,  և միասնական ծրագրերի հիմք դրվեց, եղան նաև հետաքրքիր առաջարկություններ: Համաժողովի մասնակիցներից  «Հայերն այսօր»-ի համար առիթ ընձեռվեց զրուցելու լիբանանահայ գրող, հրապարակախոս, Մեծի Տանն Կիլիկիո կաթողիկոսարանի դիվանապետ Խաչիկ Դեդեյանի հետ:

-Պարո՛ն  Դեդեյան,  անշուշտ, կարևոր են համահայկական նման համաժողովները, սակայն առավել կարևոր են  դրանց արդյունքները, ակնկալիքները.  ի՞նչ եք կարծում, արդյոք այս համաժողովը նպատակային, գործնական առումովարդյունավետ կլինի՞…

-Որևէ  համագումար ինքնին արդեն դրական երևույթ է, որովհետև  աշխարհի տարբեր երկրներից  որոշ թվով հայերի է  համախմբում կարևոր թեմայի, նպատակի, գաղափարի շուրջ, և այդ թեմաների, գաղափարների քննարկումն ու զարգացումն արդեն իրար լսելու, կարծիքներ  և նոր գաղափարներ փոխանակելու առաջին քայլն է:  Անշուշտ, այդ  ամենը միտված է մեկ նպատակի՝ հայ ժողովրդի, հայ գրականության առաջադիմության, և  ես չեմ ակնկալում, որ միանգամից հրաշքներ պիտի լինեն,  բայց ունենք գործնական լուծումների հավակնությունը: Ընդհանուր կարելի է շատ խոսել, սակայն կարևորը ծրագրերն են ու դրանց իրականացումը. խոսքը պետք է գործի վերածել: Այս առումով  նման համաժողովներն ունեն իրենց դրական կողմը: Հայաստանի և Սփյուռքի հայ գրողների մեկտեղումը մեկ հարկի ներքո ինքնին միասնականության գաղափարն է հզորացնում: Մեր պատմությունից հիշենք Հայոց Արշակ  թագավորին, ով իրեն հզոր է զգում, երբ ոտքը դնում է հայրենի հողին. ես  էլ նույն այդ զգացումն  եմ  ունենում, երբ ոտք եմ դնում Հայրենիքիս հողին: Անբացատրելի մի զորություն  ու լիցքեր  եմ ստանում մեր հողից:

Դժբախտաբար, վերջին տարիներին կորցրեցինք սփյուռքահայ շատ արժանավոր գրողների, և այդ «տերևաթափը» շարունակվում է…Դա մեզ պարտավորեցնում է գրական աշխարհում մտածել  սերնդափոխության մասին, նոր թափով երիտասարդ գրողների հայտնաբերել, առաջ մղել, խրախուսել, նրանցում զարգացնել  գրականության մեծ դերն ու նշանակությունը, որպեսզի իրենց գրիչն աշխատեցնեն հանուն  հայության, հայ գրականության զարգացման: Ինձ համար գրականությունը տագնապի արտահայտություն է, հայ ժողովրդի տագնապը. մենք այսօր տագնապի մեջ ենք, որոշ տեղեր նահանջի մեջ ենք, և այդ տագնապի, նահանջի թեմաները պետք է արծարծել գրականության մեջ: Ինձ համար հայ  գրականությունն ու հայ գրողը նման առաքյալի  դերակատարության մեջ  պետք է լինեն:

-Խոսեցիք երիտասարդ ստեղծագործողների մասին. այսօր Հայաստանում, անշուշտ, կա՛ն երիտասարդ ստեղծագործողներ, սակայն շատերը, ունենալով գրական ձիրք, շնորհ, հեռացել են այդ դաշտից, իսկ Սփյուռքու՞մ…

-Սփյուռքում հայ երիտասադության շրջանում, ցավոք, ավելի մեծ է նահանջը գրականությունից: Չնայած մեր դպրոցները գրականության, լեզվի պահպանման առումով գերագույնն են անում, սակայն 21-րդ դարի այսօրվա համաշխարհայնացման հորձանքի մեջ մեր երիտասարդներից շատերն են հեռացել գրական աշխարհից: Եվ, միևնույն է, հուսահատվելու իրավունք չունենք, պետք է ակնկալենք, որ երիտասարդ սերնդի մեջ անպայման կան ու կլինե՛ն արժանավորներ: Բնականաբար, հնարավոր չէ, որ այդ շարքերում  տիտաններ լինեն. հանճարները քիչ են լինում, շնորհալիները՝ շատ: Ժամանակը կճշտի, թե որ գրողն է արժեքավոր. մեր  գրականության պատմության մեջ շատ  դեպքեր կան, երբ հազարավոր էջեր գրած մարդկանց գործերը մոռացվել են: Պատմության դատաստանի միջով պետք է անցնեն ստեղծագործությունները և բռնեն ժամանակի քննությունը: Այսօր գիրք հրատարակելը  շատ դյուրին է. կարող են  հրատարակել և՛ տպարաններում, և՛ թերթերում ու ամսագրերում, նաև  սոցիալական ցանցերով ներկայացնել իրենց գրածները: Շատ կարևոր է գրաքննադատությունը, որը Սփյուռքում բավականին նահանջել է: Ստեղծագործողի գրածները  պետք է գրախոսել, այդ գործերը պետք է անցնեն գրաքննադատության  ճանապարհը, որովհետև որևէ գրող, մանավանդ՝ երիտասարդ, կարող է մտածել, որ ինքն անթերի է գրում, ուղղության, շտկման կարիք չունի, իսկ դա վնասում է ստեղծագործողի առաջխաղացմանը, ինքնամաքրմանը, զարգացմանը: Ես չեմ ուզում վարդագույնով ներկայացնել Հայաստանի  գրական դաշտը, թեև այդ առումով Սփյուռքում  վիճակը երևի ավելի վատ է  քան՝ Հայաստանում, սակայն արևելահայերեն ժամանակակից գրականության մեջ չափազանց շատ  են  ռուսախոսության, անգլախոսության, առօրեական, փողոցային խոսակցության տարրերը, մասնավորապես՝ հայաստանյան հեռուստաեթերներում…Պարզապես ավերածություն են գործում՝ սերունդների դաստիարակության առումով: Միջինարևելյան շրջանների հայությունն  այդ իմաստով համեմատաբար ավելի նախանձախնդիր է, սակայն վիճակն այդքան էլ վարդագույն չէ նաև մեր տարածաշրջանում, որովհետև հայախոսությունն սկսել է պակասել, ավելացել է խառնամուսնությունների թիվը, և մարդկանցից շատերն են հեռացել ազգային ակունքներից: Աշխա՛րհն է ամբողջովին փոխվել. ոչ մեծ քանակով տպագրվող միջազգային գրականության թեմաները հիմնականում  արկածային են, ոստիկանական թեմաներով, հանցավոր աշխարհի մասին, որոնք  մակերեսային հետաքրքրություն են ստեղծում: Այսինքն՝ Արևմուտքում էլ պատկերն այնքան  փայլուն չէ:

-Պարո՛ն Դեդեյան, ինչպես գիտենք, նորարական տեխնոլոգիաները, համացանցը  գրավել են տեղեկատվական ամբողջ դաշտը, ինչ-որ  ձևով ետ մղել տպագիր մամուլը. Դուք ինչպե՞ս եք նախընտրում ներկայացնել Ձեր գործերը՝ տպագիր մամուլո՞վ  թե՞ սոցիալական ցանցերով, էլեկտրոնային կայքերում:

–Երկու տարբերակն էլ ցանկալի են: Չեմ նախընտրում մեկը կամ՝ մյուսը: Լրագրողներին տված հարցազրույցներիցս մեկի ժամանակ ես ասացի, որ հեռուստատեսությունը, ռադիոն մեր կյանք ներմուծման տարիներին թվում էր, թե  մամուլը պետք է նահանջեր, համացանցի  հայտնվելու ժամանակ մարդիկ կարծում էին, որ հեռուստատեսությունն ու ռադիոն կնահանջեն, տպագիր մամուլը, տպագիր գիրքը դուրս կմղվեն մեր իրականությունից, սակայն այդպես չեղավ: Մեզանու՛մ է, որ  նահանջեցինք ընթերցանության մեջ. գնացեք և տեսեք, թե ուրիշ երկրներում մարդիկ որքա՜ն ընթերցասեր են, նույնիսկ մետրոյում, հասարակական այլ վայրերում թերթը ձեռքներին է…Սակայն ես  հավատում եմ, որ  տպագիր գիրքը, մամուլը միշտ պետք է լինի, գուցե պակասի, սակայն չի դադարի  դրա ընթացքը, էլեկտրոնայինն էլ ավելի մեծ տարածում կգտնի: Պետք է քաջալերել,  որ էլեկտրոնայինի  պարագայում հայերեն տառերով գրեն մարդիկ. շատերը վախենում են հայերենով գրել, որ հանկարծ սխալներ թույլ չտան: Որոշ ծրագրեր է պետք ներմուծել համացանց, որով հնարավոր լինի թույլ տրված սխալները սրբագրել:

-Ի՞նչ կասեք թարգմանական գրականության մասին, արդյոք այդ մասին խոսվե՞ց  համաժողովի ընթացքում:

-Շատ կարևոր է թարգմանության հարցը. հայ գրողը գրում է, սակայն ո՞վ պետք է ընթերցի՝ միայն իր ժողովու՞րդը…Եթե գրողի գիրքը չթարգմանվի, չտարածվի այլ լեզուներով, ո՞վ պետք է ճանաչի նրան:  Եթե ակնկալում ենք ու քաջալերում, որ նոր սերունդը հայերեն  գրի, ապա պետք է լինի այդ գիրքը տպագրողը, տարածողը, թարգմանողը, ընթերցողը. այս չորս օղակները  պետք է  իրար միանան: Ես ուրախ եմ, որ համաժողովի ընթացքում խոսվեց նաև թարգմանական գրականության մասին, որ համաժողովին մասնակցում էին նաև թարգմանիչներ: Բարեբախտաբար, Հայաստանում թարգմանական գրականությունը սկսել է թափ առնել. Սփյուռքում, ցավոք, քիչ են թարգմանիչները և այդ պատճառով Հայաստանից  են ակնկալում օժանդակություն:

-Համաժողովի մասնակից գրողներն իրար ճանաչու՞մ էին, արդյոք մեկդ մյուսի գործերը կարդացե՞լ եք:

-Ամեն համագումարի ժամանակ մարդիկ ծանոթանում են միմյանց հետ. ամեն մի համաժողով ծանոթությունների, հետագայում՝ նաև համագործակցությունների հարթակ է դառնում: Եթե այս համագումարի ժամանակ ես որևէ մի գրողի չեմ ճանաչում, արդեն հաջորդ համաժողովին ծանոթներ ենք լինում, մեկս մյուսի գործերը կարդում ենք, մեկս մյուսին ենք փոխանցում մեր գրքերը: Սուտ կլինի, եթե ասեմ, որ իդեալական հարթակ կա, թո՛ղ ինքնախաբեություն չլինի, սակայն այստե՛ղ է այն հարթակը, ուր ծանոթանում են աշխարհի տարբեր երկրներից եկած գրողները:

-Քանի՞ գրքի հեղինակ եք, պարո՛ն Դեդեյան և արդյոք Ձեր գրքերը  թարգմանվա՞ծ են այլ լեզուներով:

-Երեք գրքի հեղինակ եմ, որոնցից ոչ մեկը, ցավոք սրտի, թարգմանված չէ ոչ մի լեզվով:

–Ու՞մ  եք  երախտապարտ  Ձեր ստեղծագործական շնորհի համար:

-Իմ ուսուցիչներին, հատկապես՝ հայերենի մեր արժանավոր ուսուցիչներին, մեր տնօրեններին, մորս, հորս…Հայրս մեծ դեր է խաղացել իմ կյանքում. նա էլ էր գրում, բայց միայն իր համար, շատ էր կարդում, միշտ տուն էր բերում  թերթերը և ձեռքս  բռնած՝ ինձ տանում էր զանազան դասախոսությունների, միջոցառումների:

– Պարո՛ն Դեդեյան, փաստորեն, գոհ եք համաժողովի արդյունքներից, և դրանում առավել գնահատում եք դրա հայահավաք  նշանակությունը, միասնականության գաղափարը: Ինձ մնում է մաղթել, որ հաջորդ համաժողովին ներկայանաք մեկ-երկու նոր գրքերով, ինչպես նաև՝ դրանց թարգմանությամբ:

Կարինե Ավագյան