Սփիւռքի առաջնակարգ լրատուամիջոցներէն մէկուն` «Ազդակ» օրաթերթի գլխաւոր խմբագիր, լրագրող, հասարակական-քաղաքական գործիչ Շահան Գանտահարեանի ծաւալած հայրենասիրական անդադրում, անզիջում գործունէութեան աշխարհագրական տարածքները սփռուած են աշխարհով մէկ` այնտեղ, ուր կան հայեր, ուր կ’արծարծուի կամ կը շահարկուի «Հայկական հարց»-ը այն հզօր գերտերութիւններու քաղաքական հարթակներուն վրայ, ուր Հայոց հարց, Հայաստան, Արցախ, Սուրիա բառերը, տարածքները որոշ նկրտումներու ու գերակայող, հեռահար շահերու համար հզօր խաղաքարտ ու միջոց են: Գանտահարեան հայորդիին հետ  «Հայերն այսօր»-ի  համար ունեցած զրոյցս` գերզբաղուած գործիչի  թանկ եւ սուղ ժամանակէն քիչ մը «աւար» է ընդամէնը, որ սիրով կը ներկայացնեմ մեր ընթերցողներուն ուշադրութեան:

–Պարո՛ն Գանտահարեան, չեմ ըսեր` բարի գալուստ Հայաստան, սա Ձեր` հայու տունն է. գիտեմ, որ Դուք նոյնպէս մասնակցած էք «Ալիք» օրաթերթի 85-ամեայ յոբելեանի տօնակատարութեան. ինչպէ՞ս կը բնուաթագրէք զայն` ատիկա սոսկ օրաթե՞րթ է, թէ՞ հայահաւաք  օճախ մը, փոքրիկ հանգրուան , հայերու համագործակցութեան եւ շփման հարթակ մը…

-Թէեւ առիթներ շատ  եղած են, սակայն ատիկա իմ առաջին այցս էր Իրան, եւ շատ հարազատ առիթ էր, որովհետեւ կը կարծեմ, որ յատկապէս տպագիր մամուլի ոեւէ ներկայացուցիչի համար այն  պէտք է տօն ըլլայ, որ հակառակ դժուարութիւններուն` կը շարունակէ իր երթը: Պէտք է ըսեմ, որ բոլոր տեսանկիւններէն շատ կազմակերպուած ու արժանավայել յոբելեան նշուեցաւ: «Ալիք»-ը շատ գործառոյթներ կ’իրականացնէ այսօր եւ եթէ երէկ հիմնական առաքելութիւնը միայն հայապահպանման խնդիրն էր, ապա այսօր նաեւ հանրային կարծիքի ձեւաւորման, հակառակորդներու սանձազերծած ապատեղեկատուական նիւթերը հակազդելու, ճիշդ ուղղորդելու, խնդիրները լուսաբանելու առաքելութիւնը կ’իրականացնէ: Թերթը այսօր կը գործէ աշխարհագրականօրէն շատ զգայուն տարածաշրջանի մէջ, ուր հետզհետէ Իրան դուրս կու գայ մեկուսացումէն. միջինարեւելեան թէժ իրադարձութիւններու յորձանուտին մէջ Իրանի գործօնի ազդեցիկ ըլլալու խնդիրին, Իրան-Հայաստան միջպետական յարաբերութիւնները լուսաբանելու առումով, Իրանի եւ միջինարեւելեան տարբեր պետութիւններու յարաբերութիւններու, Իրանի զինուորաքաղաքական ներկայութիւնը, որ, յամենայն դէպս, կը կարծեմ `նաեւ հայկական եւ իրանեան շահերու համատեղելիութեան  ընդհանուր ծիրին մէջ  է, «Ալիք»-ը այդ ամէնուն ճիշդ լուսաբանման   լուսամուտն է, որմէ ներս նայելով` մենք կրնանք  առարկայական գնահատական տալ  տարբեր ուղղութիւններով ծաւալած իրադարձութիւններուն:

–Ատիկա՞  կը համարէք օրաթերթին երկարակեցութեան գաղտնիքը:

-Երկարակեցութեան գաղտնիքը…պէտք չէ մոռնալ, որ նաեւ գաղափարական դիմագիծ ունի, որուն անդաւաճան է: «Ալիք»-ը Իրանի մէջ գործող Հայ յեղափոխական դաշնակցութեան պաշտօնաթերթն է, որ սոսկ կուսակցական պաշտօնաթերթ չէ, այն վերածուած է ողջ իրանահայութեան թերթի եւ այս բոլոր առումներով ողջունելի է ատոր 85-ամեայ երթը. Կը մաղթեմ, որ այս 85-ամեայ ծերունին միշտ երիտասարդ եւ գործունեայ կը մնայ:

–Պարո՛ն Գանտահարեան, քանի որ  հարցիս պատասխանը աւարտեցիք շնորհաւորական խօսքով, ես կ’ուզէի անդրադառնաք նաեւ 25 տարի անկախացած  ապրող Հայաստանին:

-Ի հարկէ, ամենամեծ ձեռքբերումը պետականութեան կայացումն է եւ, ընդ որում, այսօր նաեւ քաղաքական տարբեր շարժառիթներու, դէպքերու բերումով` երկու հանրապետութիւն ունենալն է, այսինքն` պատկերացնել, որ երկար ժամանակ պետականութենէ զրկուած ըլլալով` այժմ նաեւ ունինք երկու հանրապետութիւն, պետական գերատեսչութիւններ, պետականաշինարարական աշխոյժ եւ արդիւնաւէտ աշխատանքներ: Փորձելով   հարցին նայիլ նաեւ սփիւռքեան հայեացքով` կ’ուզեմ կեդրոնանալ  դիտարկման մը վրայ. բաւականին ծաւալուն է այսօր Հայաստան-Սփիւռք յարաբերութիւններու կառուցակարգուած, ձեւաչափերով համագործակցութիւնը, աշխատանքը, որուն մէջ մեծ է Սփիւռքի նախարարութեան դերը, որովհետեւ այդ  յարաբերութիւններու կառուցակարգման  առաջին քայլը  սփիւռքի նախարարութեան հաստատումն էր եւ կը կարծեմ, որ նախարարութիւնը լիարժէք ու պատուով կը կատարէ իր գործառոյթները` Սփիւռքի ներուժը, մարդուժը ներգրաւելով Հայաստանի պետականութեան կերտման, կայացման եւ զարգացման գործին մէջ: Ես անընդհատ կը մտածէի, որ Անկախութեան 25-ամեակը շատ յատկանշուեցաւ անկախութեան սերունդի ձեռք բերած յաջողութիւններու ներկայացումով. բովանդակալից համերգ էր, հրաշալի երեկոյ, որուն բոլոր մասնակիցները, կատարողները մեր Անկախութեան տարիքի համաչափ էին, այսինքն` մինչեւ 25 տարեկան երիտասարդներ: Ես սկսայ մտածել, որ Սփիւռքն ալ ունի մինչեւ Անկախութիւնը ծնած երիտասարդներ. նախքան Անկախութիւնը` Սփիւռքի մէջ մեր սերունդը, մեզմէ աւագ սերունդը տարօրինակ զգացողութեամբ  ապրած էր` գիտէր, որ ունէր Հայրենիք` Սովետական Հայաստան, բայց նաեւ Հայրենիքը միջազգային ընտանիքին մէջ իրաւակարգային առումով ներկայացուած չէր, այսինքն` Հայրենիքը կար, սակայն անկախ չէր: Շրջադարձ կատարուեցաւ եւ, կը կարծեմ, որ  Սփիւռքի կազմակերպուած հոլովոյթի ամրագրման, Սփիւռքի քաղաքաքականացման, հայրենակեդրոն  Սփիւռք ունենալու, Հայաստանով ապրող Սփիւռք ունենալու այս փիլիսոփայութիւնն ալ ապահովեց մեր անկախութիւնը: Սա բիւրեղացման շատ կարեւոր շրջադարձ մըն էր: Մենք պէտք է կարենանաք անկախութեան  աշխարհագրականօրէն բաժնուած երկու սերունդները միաւորել, եւ այդ միաւորման առանցքային կամուրջը Հայաստանն է: Մենք անկախութեան փիլիսոփայական սփիւռքեան հայեացքը այս ուղղութեամբ պէտք է նաեւ աւելի խորացնենք, որովհետեւ կը կարծեմ, որ ոչ միայն ներկան` իր արդիւնքներով, անցած ուղիով, այլեւ պէտք է հեռանկարը պատրաստենք, քանի որ հեռանկարի պատրաստումը պէտք է ըլլայ այս միջերիտասարդական հաւաքագրումը, այդ հարթութեան վրայ  համահայկական հասարակութեան ձեւաւորումը, եւ այդ առաջադրանքը պայմանաւորուած է Հայաստանի Հանրապետութեամբ, Հայաստանակեդրոն կառուցակարգուած Սփիւռքի գոյութեամբ, որուն մէջ անպայման պէտք է ներգրաւել երիտասարդութիւնը:

–Պարո՛ն Գանտահարեան,  «Ազդակ»-ը կրնա՞յ արդեօք այդ դերը կատարել:

-Անշու՛շտ, «Ազդակ»-ը կրնայ այդ դերը կատարել, դառնալ այդպիսի հիմնաքարերէն մէկը եւ՛ տեղեկատուական, եւ՛ վերլուծական, եւ՛ քննական մտքի զարգացման առումներով, բայց այս համադրութեան մէջ, որ, ի վերջոյ, պէտք է բխի քննարկումներէն եւ մտքերու կուտակումէն, շատ կարեւոր է նաեւ մամուլի դերը, որուն մէջ  անվերջ պէտք է սերտ յարաբերութիւններու մէջ մտնեն Հայաստանի եւ Սփիւռքի  լրատուամիջոցները: Այդ ուղղութեամբ կ’աշխատինք, եւ ես քիչ առաջ, երբ կը խօսէի կառուցակարգուած ձեւաչափերու մասին, կը կարծեմ` ատոնցմէ ամենայաջ օրինակներէն մէկը Սփիւռքի նախարարութեան նախաձեռնութեամբ համաժողովներու իրականացումն է եւ այդ համաժողովները իրականացնող յանձնաժողովներու, համակարգող խորհուրդի ստեղծումը. ի հարկէ, կա՛ն այդպիսի համակարգող խորհուրդներ, բայց աւելի իրազեկ կրնամ խօսիլ տեղեկատուական ոլորտին մասին, որուն մէջ ներգրաւուած են եւ՛ Արցախէն, եւ՛ Հայաստանէն, եւ՛ Սփիւռքէն: Համակողմանի քննարկումները, համաժողովները, մասնագիտական զեկուցումները, ինչպէս նաեւ` համաժողովներու միջեւ ինկած ժամանակահատուածը ճիշդ համակարգելու աշխատանքները կը նպաստեն վերը նշուած առաջադրանքին: Շատ ուրախալի է, որ այս ամէնուն զուգահեռ տեղի  կ’ունենան Լրագրողներու դպրոցի դասընթացները, որոնց երիտասարդներ կը մասնակցին աշխարհագրական  տարբեր տարածքներէ. ես նկատած եմ, որ Սփիւռքի նախարարութեան հիմնական աշխատանքներու առանցքային  ուղղութիւններու թիրախը  երիտասարդութիւնն է: Սա եւս կը շեշտէ Հայաստանի եւ Սփիւռքի անկախութեան սերունդներու մտքերու համատեղման, առաջադրանքներու նոյնացման, մանաւանդ` այդ առաջադրանքներու իրականացման  համար միասին աշխատելու միջավայրի ստեղծման կարեւորութիւնը:

–Շատ կը խօսուի Հայոց ցեղասպանութեան ճանաչման, դատապարտման եւ պահանջատիրութեան, Ցեղասպանութիւնը ժխտելու քրէականացման օրէնքներուն մասին. գրեթէ ողջ  աշխարհի մէջ Հայոց հարցը այլեւս դարձած է անշրջելի  կարեւոր  յաղթաթուղթ մը. այսօր նախկին Օսմանեան կայսրութենէն աշխարհին ժառանգութիւն մնացած  Թուրքիոյ մէջ  ներքին խժդժութիւններ են, ներքաղաքական եւ արտաքին լարուած իրավիճակ. ի՞նչ կը կարծէք, Թուրքիան կրնա՞յ արդեօք ստեղծուած իրավիճակին  արդիւնքով թուլնալ, որ  ապագային կը նպաստէ Հայոց հարցի լուծման:

-Ընդհանրապէս, եթէ նկատի ունենանք քաղաքական եւ պատմաքաղաքական իրադրութիւնները, կը տեսնենք, որ ժամանակի ընթացքին կայսրութիւններ  փլուզուած են, աւելի փոքր պետութիւններ հզօրացած . այս յարափոփոխութիւնները մենք պատմական հայեացքով կը տեսնենք: Այս յարափոփոխ աշխարհը, նաեւ պետութիւններու հզօրութեան չափանիշներու ուռճացման կամ փոքրացման արագակշռոյթ փոփոխութիւնը կը յատկանշէ ժամանակակակից քաղաքական իրադրութիւններու ընդհանուր դաշտը: Մենք կը տեսնենք, թէ ինչպէս արտաքին պատուէրով պետութիւններ կը քայքայուին ներքին պատերազմներէն, թէ ինչպէս պատերազմներ անցած այլ վայրերու մէջ, քաղաքական շարժառիթներէն մեկնած, համեմատական խաղաղութիւն կը տիրէ,  կը տեսնենք, թէ ինչպէս կը փլուզուին տնտեսական կայսրութիւններ, ինչպէս որոշները կայուն կը մնան, այսինքն` յարափոփոխութիւնը շատ արագ ընթացք  ստացած է եւ բացառուած չէ, որ նաեւ երէկուան համեմատական չափանիշներով  Թուրքիոյ հզօր պետութիւնը այսօր  կանգնի շատ լուրջ ճգնաժամի, հնարաւոր է` նաեւ մասնատման առջեւ: Թուրքիոյ թիւ առաջին խնդիրը քրտական գործօնն է, եւ այսօր աշխարհաքաղաքական օրակարգ է նաեւ ոչ անպայման Քիւրտիստանի ստեղծումը, բայց այդ երազի կամ այդ ընդհանուր տեսլականի գործօնը իբրեւ  խաղաթուղթ օգտագործելը…Թուրքիոյ մասնատման տեսութիւնը ոչ միայն կ’արծարծուի աշխարհաքաղաքական ուժերու համապատասխան վերլուծական կեդրոններուն կողմէ, այլեւ` հէ՛նց Թուրքիոյ ամենաբարձր պաշտօնեային կողմէ. մէկ անգամ չէ, որ նախագահ Էրտողան խօսած է Թուրքիոյ սպառնացող վտանգին մասին: Յամենայն դէպս, կը կարծեմ, որ գերխանդավառուիլը քաղաքական տրամաբանութեամբ ճիշդ չըլլար: Մենք պէտք է կարենանք մեր դիտանկիւնէն ճիշդ կանխատեսել իրադարձութիւններու ուղղութիւնը, չթերագնահատել ու չգերագնահատել  եւ իրատեսական քաղաքական մօտեցում ունենալ հարցին, եւ այդ ժամանակ մենք կը կարենանք առաւելութիւններ ձեռք բերել` յիշելով, որ քաղաքականութեան մէջ երբեմն փոփոխութիւնները շատ կտրուկ եւ շատ արագ կ’ընթանան. յիշենք, թէ վերջերս ինչ թշնամանքի  հասած էին ռուս-թրքական յարաբերութիւնները, եւ ինչպէս ատոնք փոխուեցան: Կը կարծեմ, որ խնդիրը  քաղաքական շահերու համատեղելիութեան կամ հակասման  տրամաբանութեամբ պէտք է դիտարկել եւ պէտք է ճիշդ կողմնորոշուիլ իւրաքանչիւր ժամանակահատուածին:

–Պարո՛ն Գանտահարեան, ըստ Ձեզ, Հայաստան-Սփիւռք համագործակցութեան ամրապնդման հարցով, երկուստեք, շահեկան առումով առաւել սերտացման կարեւոր գործօնը ի՞նչ է:

-ժողովուրդի տեղաբաշխուածութեան այսօրուան պատկերը մեզի կը յուշէ, որ մեր

ժողովուրդի յստակ մեծամասնութիւնը կ’ապրի Սփիւռքի մէջ. կայ կազմակերպուած դասական Սփիւռք, նուազ կազմակերպուած Սփիւռք եւ անտեսանելի Սփիւռք: Այդ անտեսանելի Սփիւռքին հետ աշխոյժ աշխատիլը բաւականին բարդ աշխատանք է, սակայն  մանրապատկերներ նկատի ունենալով, Լիբանանի օրինակը տալով` մենք այսօր կը հանդիպինք հայերու, որոնք խառնամուսնութիւններու բերումով շատ աւելի հեռու են համայնքային կեանքէն, բայց Հայաստանի քաղաքացիութիւն ստանալու իրաւունքով, հայկական ծագում ունենալու իրաւական դրոյթէն օգտուելով` ինչ-որ կապ կը ստեղծեն հայկականութեան հետ: Ըլլալով Հայաստանի քաղաքացի, սակայն մասնակից չդառնալով համայնքային կեանքին, անգամ հայերէն չգիտնալով, հայ մշակոյթին չառնչուելով` այսօր պատկանելութեան ինչ-որ փաստաթուղթ ունին, որ նաեւ կ’ազդէ անոնց գիտակցութեան վրայ: Ճիշդ աշխատանքի պարագային սա կարելի է փոխանցել սերունդէ սերունդ: Քաղաքացիութիւնը շատ կարեւոր է համահայկական հասարակութեան ձեւաւորման գործին մէջ, սակայն այն բաւարար գործօն չէ: Մարդուժի հաւաքագրաւումը շատ կարեւոր է, մասնագիտութեան դար է, եւ մասնագիտական մարդուժը պէտք է լիարժէքօրէն օգտագործուի այստեղ: Ես կը հաւատամ, որ Հայաստանի Հանրապետութիւնը Հայրենիքն է եւ աշխարհասփիւ՛ռ հայութեան, եւ՛ հայրենաբնակ հայութեան: Պէտք չէ, որ աշխարհասփիւռ հայութեան մասնագիտական ներուժի  ներառումը ուշանայ Հայաստանի Հանրապետութեան պետական  համակարգին մէջ:

-Պարո՛ն Գանտահարեան, շատ շնորհակալ եմ բովանդակալից  հարցազրոյցին եւ  մեզի տրամադրած քաղաքական ինքնատիպ վերլուծութիւններուն համար:

Կարինէ Աւագեան