«Հայերն այսօրի» հետ զրոյցին Հարաւային Քալիֆորնիոյ  Համալասարանի Համակարգչային գիտութիւններու հիմնարկի փրոֆէսոր եւ մեքենայական ուսուցման աշխատանոցի տնօրէն Արամ Գալստեան իր մտորումները  կը կիսէ Հայաստանի գիտական մտքի  եւ գիտութեան ոլորտին մէջ տարուող աշխատանքներուն մասին:

Ուշադրութեան կեդրոնին մէջ յատկապէս երիտասարդ հայ գիտնականներն են: Այդ նպատակով ալ Արամ Գալստեան վերջերս երիտասարդ գիտնականներու աջակցութեան ծրագիրի ծիրէն ներս Հայաստանի մէջ կը  գտնուէր: Ան դասախօսութիւն կարդացած է Հայաստանի ազգային փոլիթեխնիքական համալսարանի ուսանողներուն համար:

– Պարո՛ն Գալստեան, երբ  հաստատուած էք Հարաւային Քալիֆորնիոյ մէջ  եւ  գիտական ի՞նչ գործունէութուն կը ծաւալէ՞ք:

– Հարաւային Քալիֆորնիոյ Լոս Անճելըս քաղաք տեղափոխուեցայ 2000 թուականին` Եուտայի համալսարանին մէջ  PHD կոչում ստանալէ յետոյ: Մինչ այդ` 1990-1995 թուականներուն, ուսանած եմ  Երեւանի պետական  համալսարանի բնագիտութեան բաժանմունքը: Մէկ տարի ալ ուսանած եմ  Ս. Փեթերսպուրկի  Եոոֆֆեյի  անուան բնագիտութեան տեխնիկական  հիմնարկին մէջ:

Արդէն 15 տարի է` կ’աշխատիմ Հարաւային Քալիֆորնիոյ  համալսարանին մէջ, մասնաւորապէս` Համակարգչային գիտութիւններու հիմնարկին մէջ, ուր մեքենայական ուսուցման խումբի գիտական տնօրէնն եմ: Նաեւ փրոֆէսոր եմ համալսարանի Համակարգչային գիտութիւններու (Computer Science) բաժանմունքին մէջ:

Խումբին մէջ բացի ինծմէ, երեք գիտաշխատող եւ վեց ասպիրանտ կայ: Մեր գործունէութեան ուղղութիւնը մեքենայական ուսուցումն է, որուն նպատակը տեսական եւ մեթոդիկ աշխատանքներու կատարումն է:

Հիմնականին` բնագաւառին մէջ առկայ խնդիրներու լուծման համար ալկորիթմներ  կը գրենք  եւ կը զարգացնենք:

Կիրառական առումով հետազօտութիւններու ուղղութիւնները   երկուքն են. առաջինը արուեստագիտական  համակարգերուն մէջ եւ ընկերային ցանցերու վրայ (օրինակ` Twitter-ի մէջ) տարբեր գործընթացներու բնութագրումն է, իսկ երկրորդ ուղղութիւնը` կենսաբանական եւ կենսաբժշկական կիրառումներն են:

Օրինակ` կ’աշխատինք ինչ-որ կապեր գտնել մագնիսական հնչեղութեան նկարահանման տուեալներու, տարբեր բժշկական, կլինիկական ազդարարներու եւ ջղային հիւանդութիւններու միջեւ, որ կ’օգնէ աւելի ճշգրիտ կերպով ախտորոշել այդպիսի հիւանդութիւնները:

– Ինչ նպատակով  եկած էի՞ք Հայաստան:

-Երիտասարդ գիտնականներու աջակցութեան ծրագիրի ծիրէն ներս կը գտնուէի Հայաստան, որուն հրաւէրը ստացած էի ծրագիրի խորհուրդի անդամ Յովակիմ Զաքարեանէն:

Դիմած էին ինծի, որ գիտական ելոյթ ունենայի Հայաստանի երիտասարդ  գիտնականներու համար: Ես  ալ հաճոյքով համաձայնեցայ: Ծրագիրի ծիրէն ներս Հայաստանի ազգային փոլիթեքնիքական համալսարանի ուսանողներուն համար երկու դասախօսութիւն ունեցայ:

Առաջին դասախօսութիւնը աւելի հանրամատչելի էր. պարզապէս ընդհանուր պատկերը ցոյց տուի, թէ վերջին տարիներու վիճակագրական ուսուցման մէջ յառաջխաղացումները ինչպէս  ազդած են տարբեր ոլորտներու վրայ:

 Դասախօսութիւնը «Մեծածաւալ տուեալներու դարաշրջանին` գիտական յայտնագործութիւններ» թեմայով էր:

Երկրորդ դասախօսութիւնը տեխնիկականօրէն աւելի խորն էր: Ներկայացուցի ոլորտի նորութիւնները, ինչպէս նաեւ ծանօթացուցի մեքենայական ուսուցման եւ արհեստական հմտութեան  վերջին յաջողութիւնները: Հանդիպումը տեղի ունեցաւ Համակարգչային գիտութեան  եւ մեքենայական ինքնագործութեան հիմնարկին մէջ:

Նաեւ «Քուանտ» վարժարանի ուսանողներուն համար վարժարանի հիմնադրման 25-ամեակի կապակցութեամբ կազմակերպուող ձեռնարկներու ծիրէն ներս մէկ ելոյթ ունեցայ:

Իսկ այցիս աւարտին պարզեցի` Հայ երիտասարդ գիտնականներու աջակցման ծրագիրէն ներս դասախօսութիւն ունենալու համար թեկնածութիւնս առաջարկած էր Երեւանի պետական համալսաարանի Կիրառական մաթեմատիկայի բաժանմունքի ասպիրանտ Հրանդ Խաչատրեանը:

 Քանի մը ամիս առաջ գրեց եւ ըսաւ, որ այստեղ գիտնականներու փոքր խմբակ կայ, ուր անոնք կը փորձեն զբաղուիլ մեքենայական ուսուցմամբ: Անոնք հանդիպումներ  կը կազմակերպեն, յօդուածներ կը կարդան, քննարկումներ կը կազմակերպեն: Իմանալով այս ամէնուն մասին` շատ ուրախացայ:

Համալսարանին մէջ հանդիպեցայ խումբի անդամներուն, որոնք շատ լաւ տպաւորութիւն ձգեցին: Իմ կարծիքովս անոնց ուղղորդելը անհրաժեշտ է, որմէ յետոյ արդիւնքը նկատելի կ’ըլլայ: Ես, անկասկած, կը փորձեմ անոնց կողքին ըլլալ եւ օգնութեան ձեռք մեկնել:

–Պարո՛ն Գալստեան, սեփական նախաձեռնութեամբ Հայաստանի մէջ դասախօսութիւն ունեցա՞ծ էք:

– Ի հարկէ, պարբերաբար նման այցելութիւններ կատարած եմ: Հիմնականին մէջ հանդիպած եմ Ամերիկեան համալսարանի ուսանողներուն:  Եօթ կամ ութ տարի առաջ  Հայաստան եկած էի. կը ցանկայի դասախօսութիւն կարդալով հետաքրքրութիւն յառաջացնել ուսանողներու շրջանին մէջ եւ անոնց ինչ-որ կերպ աջակցելու: Տարբեր թեմաներ եւ ելոյթներ կ’առաջարկէի, կը լսէի անոնց տեսակէտները, որմէ ետք  յետագայ աշխատանքները կը մշակէինք: Նմանօրինակ երկու այցեր  կատարած եմ:

Ցաւօք, այն յետագային շարունակական բնոյթ չկրեց, որմէ քիչ մը հիասթափուեցայ: Յետոյ հասկցայ, որ ուսանողներու փոքր-ինչ անտարբեր մօտեցումը գուցէ սոցիալ-տնտեսական պատճառներէն կրնայ բխիլ, քանի որ անոնց մեծ մասը կը ջանայ աշխատանք գտնել: Այդ պատճառով ալ սորվելու համար անհրաժեշտ ժամանակ չեն կրնար յատկացնել:

Կարելի է ըսել, որ Հայաստանի մէջ  IT ոլորտը ինչ-որ իմաստով ուսանողներու կրթման հարցով բացասական ազդեցութիւն կ’ունենայ: Անոնց մէկ մասը ուսումը շարունակելու փոխարէն կը զբաղի ծրագրաւորմամբ, որ Հայաստանի պայմաններուն մէջ բաւականին լաւ եկամուտ կ’ապահովէ: Կարճ ժամանակահատուածի համար ատիկա գուցէ դրական երեւոյթ է, բայց երկարաժամկէտ ռազմավարութեան տեսակէտէն այդքան ալ լաւ չէ: Հայաստանի նման փոքր երկիրը մեծ ծրագրաւորողներու թուաքանակ ապահովելու խնդրին մէջ չի կրնար մրցիլ Հնդկաստանի կամ Չինաստանի հետ: Ինծի կը  թուի, որ շեշտը պէտք է դրուի գիտատեխնիկական յառաջատար ուղղութիւններու զարգացման վրայ, որ հնարաւոր չէ առանց համապատասխան կրթական կառոյցներու ներգրաւմամբ:

– Ին՞չ կարծիք ունիք երիտասարդ գիտնականներուն մասին, անոնք մրցունա՞կ են:

-Ես համոզուած եմ, որ Հայաստանի մէջ երիտասարդ գիտնականներու ընդհանուր զարգացուածութեան մակարդակը վատ չէ: Օրինակ` աւագ դպրոցականները միշտ յաջող հանդէս կու գան տարբեր միջազգային մրցոյթներուն:

Խօսելով անոնց հետ` կը հասկնամ, որ սորվելու, նոր հորիզոններ գրաւելու եւ գիտական ասպարէզ ստեղծելու մեծ ցանկութիւն ունին: Անոնց ոգեւորութիւնը ինծի ալ կը փոխանցուի: Վստահ կրնամ ըսել, որ հայ ուսանողները իրենց գիտելիքներով, պատրաստաւածութեամբ օտարազգի ուսանողներուն չեն զիջեր, հանգիստ կրնան միջազգային հարթակ դուրս գալ: Նկատած եմ, որ Հայաստանի մէջ երիտասարդ գիտնականներուն բաւարար ուշադրութիւն կը դարձուի, աշխատելու համար լաւ պայմանները  առկայ են, յամենայն դէպս համակարգչային գիտութեան  բնագաւառին մէջ:

Գոյութիւն ունին նաեւ խնդիրներ, հիմնականին` դիւանակալային բնոյթի: Յուսանք, որ ատոնք ժամանակի ընթացքին կը լուծուին:

Հայաստանցի ուսանողներուն հետ աշխատանքի մէջ մտնելը այդքան ալ  հեշտ չէ: Բայց, այնուամենայնիւ, յաջող փորձ ունիմ: Համագործակցած եմ Վահէ Մուսոյեանի հետ, որ կ’ուսանէր ԵՊՀ-ի Կիրառական մաթեմատիկայի բաժանմունքին մէջ: Վահէն յետագային շարունակեց ուսումը Սթենֆորտի համալսարանին մէջ, որ 2010 թուականին գերազանցութեամբ աւարտեց:

Երեւանի ֆիզիկայի հիմնարկէն գործընկերոջս` Արմէն Ալլահվերդեանի  հետ  արդէն 8 տարի կ’աշխատինք տարբեր ծրագիրներու վրայ:

– Ուսումնասիրած էք, թէ Հայաստանի մէջ գիտական  ո՞ր ոլորտները  զարգացած են:

– Քանի որ բնագիտութեան ոլորտին  շատ կ’առնչուին, ըսեմ, որ կան գիտական խումբեր, որոնք կը համապատասխանեն միջազգային չափանիշներուն եւ պարբերաբար նիւթեր կը տպագրեն միջազգային ամսագիրներուն մէջ:

Զրոյցներուն ընթացքին հասկցայ, որ կենսաբանութեան ոլորտին մէջ նոյնպէս դրական տեղաշարժ կը նկատուի: Նոյնիսկ երիտասարդ գիտնականներ կան, որոնք նանոմասնիկներու աճեցմամբ կը զբաղուին եւ կը փորձեն այս ճիւղը Հայաստանի մէջ եւս զարգացնել:

Ըսեմ, որ գիտութեան մէջ յաջողութեան գրաւականներէն մէկն այն է, թէ աշխատանքերդ ո՞ւր կը  տպագրուին եւ ի՞նչ արձագանք կը ստանան ատոնք : Այն անաչառ գնահատական է աշխատանքիդ հանդէպ: Այս միջոցը օգտագործելով` կարելի է յստակ պատկերացնել, թէ գիտական որ ճիւղն է առաւել զարգացած եւ որը` ոչ այնքան:

Ընդհանուր առմամբ` տեղաշարժ կը նկատուի: Եթէ համեմատելու ըլլանք նախորդ տարիներուն հետ, ապա դրական փոփոխութիւնները, անշուշտ, ակներեւ են:

–Կա՞ն հայ գիտնականներ, որոնք Ձեզի հետ միասին կ’աշխատին համալսարանին մէջ:

– Վերջերս մեր բաժանմունքին միացաւ փրոֆէսոր Նորա Այանիանը, որ կը զբաղի մարդամեքենայի արհեստագիտութեամբ:

Կը ճանչնամ նաեւ քաղաքագիտութեան փրոֆէսոր Ռիչարտ Տեքմէճեանը, որուն հետ շուտով  նախագիծի մը շուրջ պիտի աշխատինք:

 Ըսեմ, որ համալսարանի ճարտարագիտութեան յայտնի դպրոցի տնօրէններէն մէկը հայ Զոհրապ Գափրիէլեանն է: Անոր աշխատելու տարիներուն դպրոցը աննախադէպ յառաջընթաց ունեցաւ:

–Պարո՛ն Գալստեան, իսկ համայնքային կեանքին մէջ ներգրաւուա՞ծ էք:

-Ցաւօք սրտի, ժամանակի սղութեան պատճառով այդքան ալ ներգրաւուած չեմ համայնքային կեանքին: Բայց կը փորձեմ հնարաւորութեան սահմաններուն մէջ մասնակցիլ ձեռնարկներուն:

Ինչպէս գիտէք, Լոս Անճելըսի մէջ կը գործէ «Արփա»  հիմնարկը, որ  գիտական տարբեր ծրագիրներ կ’իրականացնէ եւ ձեռնարկներ կը  կազմակերպէ:

Ընդհանուր առմամբ, համայնքին մէջ  կան Իրանէն եւ Լիբանանէն   եկած  գիտնականներ, իսկ Հայաստանէն եկած  գիտնականներուն մասին  ստոյգ  տեղեկութիւն չունիմ:

–Գործնական  այցելութիւններէն  բացի, Հայաստան յաճա՞խ կու գաք:

-Ընտանիքով պարբերաբար կ’այցելենք Հայաստան, յատկապէս ամրան: Մշտական վայրը, որ կ’երթանք` Աղաւնաձորն է: Ի հարկէ, այս այցելութիւններուն ընթացքին Հայաստանի յառաջընթացը նկատելի է ինծի համար, սակայն ընելիքները դեռ շատ են:

Բոլորս մեր հերթին պէտք է շօշափելի քայլեր կատարենք եւ նպաստենք Հայաստանի զարգացման: Յամենայն դէպս, լաւատես ըլլանք:

Զրուցեց Գէորգ Չիչեան