Աշխատանքային այցով Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներու գտնուող ՀՀ նախագահ Սերժ Սարգսեան Սեպտեմբեր 29-ի երեկոյեան Նիւ Եորքէն մեկնած է Ուաշինկթըն:

ՀՀ  նախագահի աշխատակազմի հասարակայնութեան եւ տեղեկատուութեան միջոցներու հետ կապերու վարչութեան փոխանցմամբ` Սերժ Սարգսեան Սեպտեմբեր 30-ին ԱՄՆ Քոնկրէսին մէջ մասնակցած է «Ռաուլ Ուոլենպըրկ» միջազգային հիմնադրամի կողմէ ի պատիւ ՀՀ նախագահի կազմակերպուած ընդունելութեան, որուն Հիմնադրամի ներկայացուցիչներէն բացի, ներկայ եղած են շուրջ երկու տասնեակ քոնկրէսականներ, որոնց մէջ` Ներկայացուցիչներու պալատի արտաքին յարաբերութիւններու յանձնաժողովի նախագահ Էտ Ռոյսը, քոնկրէսականներ Ատամ Շիֆը, Պրետ Շերմանը, Ճեքի Սփիըրը, Ռապերթ Տոլտը, Ճիմ Կոստան-տէյվ Թրոթը, Տէյվիտ Վալատոն, Ճուդի Չուն եւ այլոք, հայ համայնքի ազդեցիկ գործիչներ:

Քոնկրէսական ընդունելութեան ժամանակ ՀՀ նախագահը հանդէս եկած է ելոյթով, որուն աւարտին հիմնադրամի անդամները Մորկենթաուի թոռ Ռապերթ Մորկենթաուին յանձնած են «Ռաուլ Ուոլենպըրկ» հիմնադրամի մետալը:

Քոնկրէսականները եւ հանդիպման հրաւիրուած միւս գործիչները ողջունած են ՀՀ նախագահը, ընդգծած, որ, որպէս Հայաստանի ու հայ ժողովուրդի բարեկամներ, այսուհետեւ եւս պիտի շարունակեն մնալ Հայաստանի կողքին` օժանդակելով անոր համար կարեւորագոյն խնդիրներու լուծման գործին եւ նպաստելով Հայաստանի զարգացման, հզօրացման ու բարեկեցութեան:

Սերժ Սարգսեանը քոնկրէսական ընդունելութեան ժամանակ իր ելոյթին մէջ ըսած է.

«Գերաշնո՛րհ սրբազան հայրեր,
Յարգարժա՛ն նախագահ Ռոյս,
Յարգելի՛ քոնկրէսականներ,
Յարգարժա՛ն պարոնայք Էռնեկեան եւ Թենեմբաում,

Ինձ համար մեծ պատիւ է այսօր գտնուել այստեղ: Այս միջոցառումը յարգանքի դրսեւորում է ոչ միայն զոհերի, վերապրածների, նրանց ժառանգների, այլեւ ողջ հայ ժողովրդի նկատմամբ: Սա հաւասարապէս յարգանքի դրսեւորում է բոլոր այն ժողովուրդների հանդէպ, որոնք երբեւէ անցել են ցեղասպանութիւն կոչուող արհաւիրքի միջով:

Սա եւս մէկ առիթ է ասելու, որ հանդուրժողականութիւնը, բազմակարծութեան եւ իրաւահաւասարութեան հետ միասին, բարձր արժէքների ակունքներից է, բայց այն կարող է նաեւ յանցաւոր լինել, երբ հանդուրժւում է չարը, երբ հանդուրժւում է անհանդուրժելին: Նման դէպքերում, ինչպէս ասել է Հոլոքոստը վերապրած Նոպելեան մրցանակակիր Էլի Վիզելը. «լռութիւնն աջակցում է ագրեսորին, բայց ոչ երբեք զոհին: Լռութիւնը խրախուսում է տանջողին, բայց ոչ երբեք տանջուողին: Երբեմն մենք պէտք է միջամտենք: Երբ մարդկային կեանքը վտանգուած է, երբ մարդկային արժանապատուութիւնն է վտանգուած, պետական սահմաններն ու շահերը դառնում են ոչ կարեւոր: Աշխարհի որ ծայրում էլ որ տղամարդ կամ կին հետապնդուեն իրենց ռասայի, կրօնի կամ քաղաքական հայեացքների պատճառով, այդ վայրը պէտք է դառնա տիեզերքի կենտրոնը»:

Այս առումով Հենրի Մորկենթաու աւագին «Ռաուլ Վալենբերգ» հիմնադրամի մետալով յետմահու պարգեւատրելու նախաձեռնութիւնն առանձնայատուկ խորհուրդ եւ նշանակութիւն ունի: Շատ ուրախ եմ որ այսօր մեզ հետ է գտնւում Հենրի Մորկենթաուի թոռը` պարոն Ռոբերտ Մորպենթաուն:

Պարո՛ն Մորկենթաու,

Ձեր պապն առաջին ամերիկացին էր, ով աշխարհին պատմեց հայ ժողովրդի նկատմամբ երիտթուրքերի զանգուածային յանցագործութիւնների մասին` դրանք որակելով «ազգի ոչնչացման արշաւ»: Որպէս Օսմանեան կայսրութիւնում ԱՄՆ-ի դեսպան, անձամբ ականատես լինելով այդ արհաւիրքին` յետագայում նա իր «Դեսպան Մորկենթաուի պատմութիւնը» գրքում գրելու էր. «Ես համոզուած եմ, որ մարդկութեան ողջ պատմութեան մէջ չկայ նման սարսափելի դրուագ, ինչպիսին սա է: Անցեալի զանգուածային սպանութիւնները եւ հետապնդումներն աննշան են թւում 1915 թուականին հայ ժողովրդի տառապանքների համեմատ…: Մենք, թերեւս, գործ ունենք մի նոր յանցագործութեան հետ, որի նպատակը բնաջնջումն է»: Աւելի ուշ Մորկենթաուի բնութագրած այդ նոր յանցագործութիւնն էր, որ Ռաֆայէլ Լեմքինի կողմից պիտի որակուէր որպէս Ցեղասպանութիւն:

Ասում են, քանի դեռ կենդանի է յիշողութիւնը, կենդանի է նաեւ ճշմարտութիւնը: Հայոց ցեղասպանութեանն առնչուող մի շարք փաստեր մեզ են փոխանցուել Հենրի Մորկենթաուի յուշերից: Նրա յուշագրութիւնն այսօր էլ երիտթուրքերի անմարդկային ու վայրագ յանցագործութիւնների կանխամտածուած բնոյթը փաստելու կարեւորագոյն սկզբնաղբիւրներից է: Տեղին է յիշել Հայոց ցեղասպանութեան կազմակերպիչներից մէկի` Օսմանեան կայսրութեան ներքին գործերի նախարար Թալէաթի` դեսպան Մորկենթաուին ուղղուած յանդիմանութիւնն առ այն, թէ «ինչու՞ էք այդքան հետաքրքրուած հայերով. Դուք հրեայ էք, այդ մարդիկ` քրիստոնեայ… Ինչու՞ էք խանգարում այդ քրիստոնեաների հետ վարուենք այնպէս, ինչպէս ցանկանում ենք»:

Նոյն ինքը` Մորկենթաուն էր Ամերիկեան մերձաւորարեւելեան նպաստամատոյց կազմակերպութեան ստեղծման գաղափարախօսն ու ջատագովը: Այս կազմակերպութեան հարիւրաւոր աշխատակիցներ տարբեր երկրներում, այդ թւում` Հայաստանում, լծուեցին որբախնամ գործին` վերահաս մահից փրկելով տասնեակ հազարաւոր հայ որբերի: Դիւանագիտական առաքելութեան աւարտից յետոյ էլ նա շարունակեց իր մարդասիրական գործունէութիւնը` օգնութիւն ցուցաբերելով հայրենիքից արտաքսուած եւ զանգուածային կոտորածներից փրկուած հայ, ասորի եւ յոյն գաղթականներին: Սա ամերիկեան մարդասիրութեան խօսուն դրուագներից է:

Հենրի Մորկենթաու անունը իւրաքանչիւր հայի համար անջնջելի է` որպէս մի նուիրեալ, ով գերադասեց ճշմարտութիւնը լռութիւնից, ով նախընտրեց դժբախտութեան մէջ յայտնուածներին օգնելու անշահախնդիր, երբեմն էլ` վտանգաւոր ճանապարհը: Պատահական չէ, որ Հայոց ցեղասպանութեան թանգարան-ինստիտուտին կից յուշապատի վերջնամասում, ի թիւս Հայոց ցեղասպանութեան դէմ բողոք արտայայտած այլ մտաւորականների ու գործիչների, ամփոփուել է նաեւ Մորկենթաուի շիրիմից բերուած հողով սափորը: Իսկ այս տարի ապրիլին Հայոց ցեղասպանութեան թանգարան-ինստիտուտում Մորկենթաուի ընտանիքի անդամների մասնակցութեամբ տեղի ունեցաւ նրա յիշատակին նուիրուած միջոցառում, որի ընթացքում ներկայացուեց Մորկենթաուի յուշագրութեան հայերէն հրատարակութիւնը: Աւելին, հայկական փոստային ծառայութիւնը թողարկեց նրան նուիրուած դրոշմանիշ, որի պաշտօնական մարման արարողութեանը Վաշինգտոնում ներկայ էի նաեւ ես, եւ որը այստեղ ցուցադրուեց:

Տիկնա՛յք եւ պարոնա՛յք,

Ամիսներ առաջ ես այցելեցի Միացեալ Նահանգների Հոլոքոսթի յուշահամալիր-թանգարան: Այն ցեղասպանութեան յանցագործութեան առաւել քան ազդեցիկ եւ խօսուն յիշատակարան է: Մարդկութեան դէմ իրագործուած ոճիրներին նուիրուած թանգարանները յստակ ուղերձ են ներկայ եւ ապագայ սերունդներին, որ երբեք չմոռացուեն պատմութեան դառը եւ արիւնալի դրուագները: Բայց մենք չենք կարող մեր յոյսը դնել միայն թանգարանների եւ յուշակոթողների վրայ: Հաւատարիմ «Յիշում ենք» կարգախօսին` մենք պէտք է անենք հնարաւորինն ու անհնարինը` անվտանգ ապագայ ապահովելու համար մեր սերունդներին: Ուստի, Հենրի Մորկենթաուի եւ նրա յետնորդների առաքելութեան հանրահռչակումը մեծ կարեւորութիւն է ստանում ոչ միայն հայերի եւ ամերիկացիների ապագայ սերունդների մէջ յիշողութեան պահպանման, այլեւ միջազգային մասշտաբով մարդասիրական դաստիարակութեան տեսանկիւնից: Ցեղասպանութիւնների զոհերի յիշատակը վառ պահելու համար մենք պէտք է համադրենք մեր ջանքերը, որպէսզի կառուցենք բռնութիւններից զերծ աշխարհ: Ցեղասպանութիւնների կանխարգելումն ու դրանց ժխտման դէմ պայքարը այդ ճանապարհի կարեւորագոյն հանգրուաններից են:

Կրկին երախտագիտութեան խօսք եմ յղում Ռաուլ Վալենբերգ հիմնադրամին` համամարդկային յիշողութեան պահպանմանն ուղղուած ջանքերի համար: Մեծ եղեռնի, Ողջակիզման եւ միւս ցեղասպանութիւնների զոհերի յիշատակը յաւերժացնելը եւ մարդկութեան պատմութեան այս սոսկալի դրուագները հետեւողականօրէն ներկայացնելն ու դրանց միջոցով ապագայ սերունդներին կարեւոր ուղերձներ յղելը բախտորոշ նշանակութիւն կ’ունենան աշխարհը ցեղասպանութիւններից զերծ պահելու հարցում:

Երախտագիտութեան խօսք եմ յղում նաեւ ԱՄՆ-ի Կոնգրէսին եւ այստեղ գտնուող բոլոր կոնգրէսականներին, ովքեր այս տարիների ընթացքում ջանք ու եռանդ չեն խնայել Հայոց ցեղասպանութեան ճանաչման ուղղութեամբ: Անուրանալի է ձեր դերը մեր ազգային ողբերգութեան ճանաչման եւ դատապարտման գործում: Վստահ եմ, որ Ձեր կատարած աշխատանքն անպայման հասնելու է իր տրամաբանական աւարտին:

Գտնուելով այստեղ` Կապիտոլիումի բարձունքում, շնորհակալական խօսք եմ ուղղում ամերիկեան ժողովրդին, ԱՄՆ-ի Կոնգրէսին այս տարիների ընթացքում Լեռնային Ղարաբաղին յատկացուած մարդասիրական աջակցութեան համար: Այդ օգնութիւնը Արցախի բնակիչների համար, հաւատացած եղէք, ոչ միայն մարդասիրական, այլ առաջին հերթին բարոյական նշանակութիւն ունի: Այն եւս մէկ անգամ վկայում է, որ բռնատիրութիւնը կատարելութեան հասցնելու ճանապարհն ընտրած Ադրբեջանի մշտական սադրանքների ներքոյ անգամ անկախ ու ժողովրդավարական պետութեան կառուցման իր ջանքերում Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետութիւնը մոռացութեան չի մատնուել: Աներկբայ փաստ է, որ Լեռնային Ղարաբաղի ժողովրդի ուղին դէպի ազատութիւն, դէպի իր ապագան ինքնուրոյն կերտելու վճռականութիւն եւ ժողովրդավարական հասարակութեան կառուցում անբեկանելի է: Այս առումով, ձեր շարունակական աջակցութիւնն իսկապէս կենսական նշանակութիւն ունի մեզ համար:

Յարգելի՛ ներկաներ,

Խօսքս աւարտեմ լաւատեսութեամբ. եթէ աշխարհում կան արհաւիրք ու ցեղասպանութիւն, կան նաեւ Վալենբերգ ու Մորկենթաու, ովքեր մեզ համար վաղուց արդէն դարձել են հասարակ անուն: Հասարակ անուն, քանզի վաղուց արդէն նրանք մարմնաւորում են աշխարհի բոլոր մարդասերներին, քրիստոնեայ թէ մահմեդական, տղամարդ թէ կին, հարեւան թէ անծանօթ, որոնք վտանգելով իրենց կեանքը, մահուան ճիրաններից փրկել են հայերի եւ ասորիների, յոյների եւ հրէաների, դարֆուրցիների եւ այլոց կեանքեր: Հենրի Մորկենթաուն եւ Ռաուլ Վալենբերգը, նրանց գործն այսօր շարունակողներն ի զօրու են փոփոխութիւն բերել, նպաստել մահուան հանդէպ կեանքի յաղթանակին:

Շնորհակալութիւն: