Մեծ է Կանադայի ներգաղթի և քաղաքացիության հարցերով դատավոր Արիս Պապիկյանի ունեցած ներդրումը Կանադայի իշխանությունների կողմից Հայոց ցեղասպանության ճանաչման  և դատապարտման, օտար հողում հայի ու Հայաստանի հեղինակության բարձրացման գործում: Իսկ նրա անցած ճանապարհը ինքնության և հպատակության «հաղթանակած պայքարի» լավագույն օրինակն է, ինչին ամեն օր բախվում է Սփյուռքում ապրող յուրաքանչյուր ոք:

Նախ, ո՞վ է Արիս Պապիկյան մարդը.

– Մայրս բնիկ լիբանանցի է, հայրս՝ սիրիացի: Ես ծնվել եմ Կամիշլիիում, բայց հորս աշխատանքի պատճառով ստիպված էինք տեղից-տեղ փոխադրվել ու ապրել տարբեր քաղաքներում՝ Կամիշլի, Հալեպ, Դամասկոս, Բեյրութ և այլն:

Մինչև 1976 թվականի վերջը ապրելով Լիբանանում` մեկնեցի Հունաստան: Երկու տարի մնացի այնտեղ, այնուհետև տեղափոխվեցի Կանադա. արդեն 38 տարի է Կանադայում եմ ապրում:

Կանադայում հաստատվելուց հետո սկաուտապետ եմ եղել, ոտնագնդակի մարզիչ, ոտնգանդակ եմ խաղացել Տորոնտոյի ՀՄԸՄ-ի խմբում: Միևնույն ժամանակ սկսեցի Հայ դատի գործով զբաղվել: Սակայն երբ աշխտանքները սկսվեցին բազմապատկվել, հնարավոր չէր այս բոլոր ասպարեզներում լավագույնը կատարել: Ստիպված հրաժարվեցի սկաուտական և մարզչական աշխատանքներից և կենտրոնացրեցի իմ ուժերը միայն քաղաքական ասպարեզում:

– Պարո´ն Պապիկյան, Կանադան այն երկրներից է, որը տարբեր մակարդակներում ճանաչել է Հայոց ցեղասպանությունը: Հասկանալի է, որ այս ամենը հենց այնպես չի լինում: Հայկական համայնքի, Հայ դատի տարած աշխատանքները հիմնականում կուլիսների հետևում են մնում: Կցանկանայի, որ Ձեր օրինակով, այս ամենի մասին խոսեիք:

– Ես, իրականում, ներքին ճակատով չեմ զբաղվել, իմ աշխատանքները կենտրոնացրել եմ արտաքին ճակատի հետևյալ մարզերի վրա՝ պետական, խորհրդարանական, կրթական, մամուլ և այլ բազմամշակութային կազմակերպություններ, էթնիկ խմբեր:

Այս հարցերով էի զբաղվում մինչև 1989 թվականը: Մինչև Սպիտակի երկրաշարժը և Արցախյան շարժումը Կանադայի Հայ դատի հանձնախումբը Հայոց ցեղասպանության ճանաչման հարցով իր աշխատանքները կենտրոնացրել էր քաղաքական գետնի վրա:

Կանադայի խորհրդարանում ցեղասպանության ճանաչման ուղղությամբ տարբեր փորձեր են կատարվել: Առաջինը 1980 թվականին էր, որը, սակայն, ձախողվեց: 2-3 տարի հետո նորից փորձեցինք, սակայն այս անգամ մեր գաղութն այդ բանաձևին դեմ աշխատեց, որովհետև այդ օրերի Կառավարությունը ցանկանում էր Հայկական ցեղասպանության ճանաչումը և ահաբեկչությունները, որոնք տեղի էին ունենում, միացնել մեկ բանաձևի մեջ: Հայկական գաղութը մերժեց այդ մոտեցումը: Մեր բարեկամ երեսփոխաններին բացահայտորեն ասացինք, որ եթե Դուք այս ուղղությամբ պետք է շարունակեք աշխատել, մենք ստիպված կլինենք ձախողել այդ բանաձևը: Եվ այդպես էլ եղավ. մենք խորհրդարանի օրենքներին համաձայն՝ կարողացանք ձախողել բանաձևի ընդունումը:

Դրանից հետո մինչև 1999 թվականը տարբեր առիթներով նոր փորձեր եղան: 1999 թվականին Քվեբեկի Ընթեմական կուսակցության միջոցով մենք կարողացանք առաջին անգամ Կանադայի խորհրդարանում մեկ օրվա նիստը տրամադրել Ցեղասպանության ճանաչմանը: 6-7 ժամ տեղի ունեցավ բանավեճ, ներկայացված բանաձևը այն մասին էր, որ Կանադայի խորհրդարանը ճանաչում է Հայոց ցեղասպանությունը: Մեծ ընդվզում կար այդ օրերի Արտաքին գործերի նախարարությունից, ոչ թե նախարարից, այլ պաշտոնյաներից: Այդ ժամանակ Արտաքին գործերի փոխնախարարը գերմանացի ծագումով անձ մըն էր՝ Փոլ Հայբեքր անունով, ով ամուսնացել էր թուրք կնոջ հետ և Թուրքիայում Կանադայի դեսպան էր եղել: Թրքամետ անձնավորություն, ով ամեն միջոցներով փորձում էր խանգարել աշխատանքները:

Երկար բանավեճերից հետո Արտաքին գործերի նախարարությունն ընդունեց, որ բանաձևը ներկայացվի այնպես, ինչպես մենք էինք շարադրել: Միայն մեկ բառ փոխեցին. Ցեղասպանությունը փոխարինեցին ողբերգություն բառով:

Շատ երկար զրույց ունեցանք մեր բարեկամ երեսփոխանների հետ: Եթե մենք չընդունեինք այդ բառի փոփոխությունը, բանաձևը պետք է ձախողվեր: Այդ բանաձևում հիշատակվում էր 1915-ը, Հայկական ողբերգությունը և այլն: Մեր բարեկամ երեսփոխանները խորհուրդ տվեցին դեմ չգնալ բանաձևի ընդունմանը: Ասացին, որ սա առաջին քայլը կլինի և ապագայում կաշխատենք, որպեսզի Ցեղասպանություն բառը օգտագործվի: Այդպես էլ եղավ:

Այդ փորձից հետո 2002 թվականին նոր մոտեցումով սկսեցինք աշխատել: Մինչ այդ մեր աշխատանքները կենտրոնացրել էինք Խորհրդարանի վրա: Խորհրդակցելուց հետո` որոշեցինք տարբեր ուղղություններով շարժվել, որպեսզի թուրքական լոբբինգին, դեսպանատանը անակնալի բերենք:

Որոշեցինք Հայոց ցեղսապանության ճանաչման բանաձև ներկայացնել Ծերակույտում: Երկար բանակցություններից հետո, որը մոտ 6 ամիս տևեց, վերջապես 2002 թվականին Կանադայի Ծերակույտը ընդունեց Հայոց ցեղասպանության ճանաչումը:

Դրանից հետո ավելի դյուրին եղավ բանաձևը Խորհրդարանի մեջ քննարկման դնել, որը կարողացանք հաջողել 2004 թվականին:

2006 թվականին դաշնակցային ընտրություններ տեղի ունեցան և Պահպանողական կուսակցությունը փոքրամասնության կառավարություն կազմեց, որի ղեկավարը այսօրվա վարչապետ Ստիվեն Հարբրն էր: Ջեյսոն Քենին, ով այսօր Կանադայի պաշտպանության նախարարն է, մեր շատ լավ բարեկամն է: 2006-ին, երբ Կառավարությունը նոր էր կազմավորվել, Ջեյսոնը վարչապետի խորհրդականն էր: Մոտեցանք նրան և խնդրեցինք ճշտել, արդյոք Կառավարությունը` իբրև գործադիր մարմին, կարո՞ղ է ճանաչել Հայոց ցեղասպանությունը:

Երկար զրույցներից հետո Ջեյսոն Քենին ասաց, որ վարչապետը պատրաստ է անել: Եվ ապրիլ 19-ին կայացած մամուլի ասուլիսի ժամանակ Կանադայի վարչապետը պաշտոնապես ճանաչեց Հայոց ցեղասպանությունը՝ իբրև պետության քաղաքականություն: Մի քանի օր անց արդեն պաշտոնական հայտարարություն արեց:

2006 թվականից ի վեր Կանադայի վարչապետն ապրիլի 24-ին հատուկ հռչակագիր է հրապարակում` որպես Հայոց ցեղասպանության հիշատակի օր:

Ինչ վերաբերում է նահանգային մակարդակում տարվող աշխատանքներին, ապա Կանադայի 3 մեծագույն նահանգները՝ Քվեբեկ, Օնտարիո, Բրիտանական Կոլումբիա, իրենց Խորհրդարաններում նույնպես Հայոց ցեղասպանությունը ճանաչող բանաձև են ընդունել: Այսօր այս երեք նահանգները ներկայացնում են Կանադայի բնակչության մոտ 75-80 տոկոսը:

Այս ամենից բացի Կանադայում կան մի շարք կազմակերպություններ, որոնք նույնպես ճանաչել են Հայոց ցեղասպանությունը:

– Պարո´ն Պապիկյան, այս ճանաչումները տեղի ունեցան վերջին 20-22 տարվա ընթացքում, բայց Կանադայի դերակատարությունը Հայոց ցեղասպանության հետ շատ ավելի հին է:

– Իրավացի եք, 1921-22-ական թվականներին Կանադայում կազմակերպություն է հիմնադրվել՝ թագուհու ներկայացուցչի ղեկավարությամբ: Հայոց ցեղասպանությունից փրկվածներին օգնելու նպատակով Կանադայում դրամահավաք է կազմակերպվել, և մոտ 300 հազար դոլար է հավաքվել: Կանադայի ամենաճանաչված թերթը՝ «Գլոբ էնդ մեյլ»-ը, որն այսօր աշխարհի լավագույն տասը թերթերից մեկն է, ղեկավարել է այդ արշավը և ամեն օր կոչ է ուղղել կանադացիներին, որպեսզի իրենց մասնակցությունը բերեն դրամարշավին:

Այլ հետաքրքրական պատմություն էլ կա: Այն ժամանակ Կանադան անկախ երկիր չէր, այլ Անգլիայի հպատակն էր: Վերջինս Համաշխարհային առաջին պատերազմից հետո, ի թիվս այլ արևմտյան պետությունների, պատերազմում կրած վնասների համար Օսմանյան կառավարությունից հատուցում է ստացել: Անգլիայի ստացած գումարի մի մասը Կանադա է ուղարկվել, որպեսզի հատկացվի այն հայերին, որոնք Ցեղասպանությունից հետո տեղափոխվել էին Կանադա: Այդ օրերին հայերը մոտ 30 հազար կանադական դոլար հատուցում են ստացել Անգլիական կառավարությունից, որը անուղղակիորեն Օսմանյան կառավարությունից էր:

Կանադայի մասնակցությունը փաստող երրորդ դեպք ևս կա: 1922 թվականին կանադացիները Միջին Արևելք են գնացել ու այցելել են այն ճամբարներ, որտեղ հայ որբերն էին ապրում: 8-10 տարեկան մոտ 140 որբ երեխա են բերել Կանադա: Օնտարիոյի հարավում ագարակ են գնել և այդ երեխաներին բնակեցրել են այնտեղ: Սկսել են հոգ տանել նրանց մասին, ուսում տալ: Այդ երեխաներին կոչել են Ջորջ Թաունի երեխաներ, այն պատճառով, որ ագարակը Ջորջ Թաուն քաղաքի մոտ էր:

Այս ամենը հաստատող բավականին արխիվային փաստաթղթեր կան, որոնք փաստում են, որ Կանադան նոր չէ, որ առնչվում է Հայկական ցեղասպանության խնդրին: Նա առաջին օրից գործուն դերակատարություն է ունեցել:

Իսկ ժամանակի ընթացքում հայկական գաղութը բավականին ներդրում է ունեցել Կանադայի տարբեր ոլորտներում՝ մշակութային, հասարակական, տնտեսական, կրթական, գիտական և այլն: Կարող եմ թվել մի քանի անուններ. Յուսուֆ Քարշ, որը հռչակավոր լուսանկարիչ է ոչ միայն Կանադայի, այլև համաշխարհային մասշտաբով, պրոֆեսոր Սեֆերյան, որը Կանադայի վարչապետներից մեկի` Պիեռ Թրուդոյի տնտեսական խորհրդականն էր:

Այս օրերին եթե գանք` կարող ենք նշել՝ Ատոմ Էգոյան, Արսինե Խանջյան, Իզաբել Բայրաքդարյան, Հրանտ Այլանաք և այլք: Կան այլ հայորդիներ, որոնք գործուն դերակատարություն են ունեցել և իրենց առօրյա կյանքով, գործունեությամբ կարողացել են դրական մթնոլորտ ստեղծել Կանադայում՝ հայ ժողովրդի նկատմամբ:

Այս է Հայոց ցեղասպանության ու Կանադայի կապերի պատմության ամփոփումը:

– Ապագայում ի՞նչ քայլեր են անհրաժեշտ ձեռնարկել:

– Ներկայում Կանադայի խորհրդարանում բանաձև է ներկայացվել նույն կառավարության կողմից, որը ճանաչել է Հայոց ցեղասպանությունը՝ որպես պետական քաղաքականություն: Բանաձևի նպատակն է ապրիլ ամիսը հռչակել՝ իբրև Ցեղասպանության ոգեկոչման դատապարտման և կանխարգելման ամիս: Ինչո՞ւ ապրիլը, որովհետև Կանադայում այս ամսին 3 թվականներ կան, երբ ոգեկոչվում են երեք Ցեղասպանություններ. ապրիլի 7-ը Ռուանդայի ցեղասպանության հիշատակի օրն է, ապրիլի 19-ը Հրեական ողջակիզման ոգեկոչման օրն է և ապրիլի 24-ը՝ Հայոց ցեղասպանության ոգեկոչման օրը: Այս երեքի կողքին ուկրաինական Հոլոդոմորը, որը նոյեմբերի վերջին շաբաթվա ընթացքում է ոգեկոչվում: Այս 4 ցեղասպանական ոճիրները պետք է ոգեկոչվեն ապրիլ ամսվա ընթացքում: Ակնկալում ենք, որ այս բանաձևը կընդունվի հունիսի սկզբին:

Հակառակ նրան, որ Հայոց ցեղասպանության ճանաչման ու դատապարտման ուղղությամբ բոլոր քայլերն արվել են օրենսդիր և գործադիր մարմինների միջոցով, բայց թուրքական և ադրբեջանական դեսպանատների և լոբբիի աշխատանքներն անընհատ շարունակվում են: Ամեն առիթ փորձում են օգտագործել, որպեսզի այս ճանաչումները վերատեսության ենթարկվեն, հետ կանչվեն ոչ միայն քաղաքական գետնի վրա, այլև կրթական:

Տորոնտոյի կրթական մարզը, որը Կանադայի հանրային դպրոցների ամենամեծ մարզն է, 2008 թվականին նախագիծ որդերգրեց, համաձայն որի 11-րդ դասարանների աշակերտներին անցնում են Ցեղասպանության դասավանդում առարկան: Այդ դասավանդման ընթացքում երեք ցեղասպանությունների է անդրադարձ կատարվում՝ հայկական, հրեական և ռուանդական: Նրանք փորձում են այս ուղեգիծն էլ տապալել: Պետք է ասել, որ ադրբեջանական և թրքական կազմակերպությունները նյութական մեծ միջոցներ ունեն: Պաշտոնական դեսպանատների կողքին ունեն իրենց գաղութային կազմակերպությունները, որոնց աջակցում են կանադական մասնագիտացած ընկերությունները, որոնք PR անվան տակ լոբբինգ են կատարում:

Այս է Ցեղասպանության հետ առնչվող ընդհանուր մթնոլորտը և Կանադայում առկախված հարցերը: Մենք  պետք է միշտ արթուն լինենք: Վերջին փորձը, որ տեղի ունեցավ Կանադայի Ծերակույտում, մի քանի ամիս առաջ էր, երբ բացահայտորեն քարոզ իրականացվեց՝ պահանջելով Կանադայից վերատեսության ենթարկել Հայոց ցեղասպանության ճանաչումը:

Ճիշտ է, ճանաչումներ տեղի են ունեցել, բայց մենք պետք է արթուն լինենք: Պետք է Կանադայի կառավարության հետ համագործակցության աշխատանք տանենք` Կանադա-Հայաստան կապերը, փոխհարաբերությունները զորավոր հիմքերի վրա դնելու համար:

Հայաստանի և Կանադայի պետությունների կողմից համագործակցության դրական մոտեցում և փափագ կա: Միայն պետք է ծրագրավորել այդ ամենը և ճշտել այն աշխատանքները, այն ոլորտները, որտեղ կարող է Կանադան օգտակար լինել Հայաստանին:

Կարծում եմ, որ այս ուղղությամբ գաղութը մեծ աշխատանք ունի տանելու: Վստահ եմ, որ Հայոց ցեղասպանության 100-րդ տարելիցի ոգեկոչման ձեռնարկներից հետո կկարողանա գործուն դերակատարություն ունենալ նաև այս ասպարեզում:

Անշուշտ, այլ հարց էլ ունենք, որոնցից մեկը մեր երիտասարդների մասնակցությունն է ոչ միայն գաղութի, այլև Կանադայի քաղաքական կյանքին: Դժբախտաբար, մեր երիտասարդները հեռու են մնում Կանադայի քաղաքական կյանքից, մենք ունենք շատ քիչ թվով անձնավորություններ, որոնք պետական պաշտոններ են զբաղեցնում: Երկու երիտասարդներ ունենք, որոնք նախարարների խորհրդատուներ են, ունենք կարգ մը անհատներ, որոնք տարբեր պետական կազմերի մեջ են գործում: Բայց մենք ավելին կարող ենք անել, մեր երիտասարդները կարող են ավելին անել: Դրա համար պետք է նրանց քաջալերենք:

Անշուշտ, ունենք տնտեսական, մշակութային, կրոնական և այլ հետաքրքրություններ ու ծրագրեր, բայց Կանադայի հասարակական, քաղաքական կյանքի մեջ մեր մասնակցությունը հիմնավորված է այս երեք հարցերի շուրջ՝ Հայոց ցեղասպանության ճանաչում, Հայաստան-Կանադա փոխհարաբերություններ, երիտասարդների աշխույժ ներդրումը Կանադայի քաղաքական կյանքում:

– Պարո´ն Պապիկյան, Դուք այսօր Կանադայի ներգաղթի և քաղաքացիության հարցերով դատավոր եք: Ինչպե՞ս եք կարողացել հաջողել: Այդ ճանապարհն ինչպե՞ս եք անցել:

– Իրականում հետաքրքիր եղավ այս նշանակումը: Ես բացարձակապես չեմ մտածել այս հարցի շուրջ: Ջեյսոն Քենին տարիների իմ մոտ բարեկամն է, նրան 1990 թվականից եմ ճանաչում և մոտիկից համագործակցել ենք նրա և նրա կուսակցության հետ, որի դերը, ինչպես ասացի, մեծ է Հայոց ցեղասպանության ճանաչման հարցում:

2005 թվականին որոշվեց Օտտավայում Հայ դատի գրասենյակ բացել, որովհետև կարևոր էր առօրյա ներկայություն ունենալ Կանադայի մայրաքաղաքում: Հակառակ նրան, որ մենք ունենք աշխույժ համայնքներ Մոնրեալում, Տորոնտոյում, Բրիտանական Կոլումբիայում և այլ քաղաքներում, որոնք լուրջ քաղաքական աշխատանքներ են տանում, բայց դա բավարար չէր, որովհետև երբ այդ անձնավորությունները մայրաքաղաք էին տեղափոխվում, մենք նրանց հետ կապ չէինք կարողանում պահպանել: Ոչ միայն նրանց հետ, այլև նրանց խորհրդատուների, որոնք որոշումների ընդունման ժամանակ քաղաքական կյանքում կարևոր դերակատրություն ունեն: Պետք էր առօրյա հարաբերություններ հաստատել այդ անձնավորությունների հետ:

Մենք այլ դժվարություններ էլ ունեինք: Կանադայի արտաքին գործերի նախարարությունում բավականին խորացած հակահայկական մոտեցում կար, որի հիմնական դերակատարը Փոլ Հայբեքերն էր, ով տարիների ընթացքում կարողացել էր դիվանագետներ պատրաստել, որոնք հակահայկական մոտեցումներ ունեին:

Այս հիմնական պատճառներով որոշեցինք Հայ դատի գրասենյակ բացել մայրաքաղաքում: Որոշվեց, որ ես պետք է ղեկավարեմ այդ գրասենյակը, ու ես Տորոնտոյից տեղափոխվեցի Օտտավա: Մոտ 4 տարի հետո Ջեյսոն Քենին նշանակվեց Քաղաքացիության և ներգաղթի հարցերով նախարար: Այդ օրերին դատավորներ պետք է նշանակեր: Ու նա իմ թեկնածությունը առաջարկեց` ասելով, որ ինձ երկար տարիներ է ճանաչում է ու գիտի, որ ես նվիրված եմ ոչ միայն հայկական գաղութին, և Կանադայի հասարակական, քաղաքական կյանքում իմ ունեցած հաջողությունները վստահություն են ներշնչում: Նրա առաջարկն անակնկալ էր ինձ համար: Մի փոքր մտածելուց հետո` որոշեցի ընդունել առաջակը և 2009 թվականին նշանակվեցի այդ պաշտոնին:

Թուրքական և ադրբեջանական գաղութները, դեսպանատները, լոբբիստական կազմակերպությունները 6 ամիս պայքարեցին իմ նշանակման դեմ՝ հոդվածներ, բողոքներ, վարչապետին նամակներ գրեցին: Նրանց թիվ մեկ մտահոգությունն այն էր, որ գիտեին, որ ես շուրջ 28 տարի Հայ դատի գործով եմ զբաղվել, և վտանգ էին տեսնում իմ նշանակման մեջ: Ինձ անգամ թրքատյաց անձ հռչակեցին: Բայց, բարեբախտաբար, Ջեյսոն Քենին հաստատուն մնաց իր որոշման մեջ:

Երբ նշանակվեցի դատավորի պաշտոնում, անշուշտ, պետք է հրաժարվեի իմ բոլոր այլ աշխատանքներից, զանազան կազմակերպություններում իմ անդամակցությունից: Իբրև դատավոր պետք է չեզոք, արդար լինես: Հրաժարվեցի նաև Հայ դատի աշխատանքներից:

– Սփյուռքում այսօր ձուլման վտանգը մեծ է: Դուք լավագույն օրինակն եք, որ ինքնությունը պահելով, հնարավոր է հաջողել նաև տվյալ երկրի հասարակական, քաղաքական կյանքում: Ինչպե՞ս է դա հնարավոր, ցանկությա՞ն, թե՞ հնարավորությունների հարց է:

– Կանադան այն երկիրն է, որը շատ դյուրությամբ անձին հնարավորություն է տալիս իր ազգային ինքնությունը պահել, միևնույն ժամանակ ներգրավվել Կանադայի հասարակական, քաղաքական, տնտեսական կյանքին: Կանադան այն երկրներից է, որը բացարձակապես խտրականություն չի դնում անհատի պատկանելիության,  ազգության, կրոնի մեջ:

Կարծում եմ, որ հիմնականը անձից է կախված: Եթե քիչ մը տարբեր անուն ունես, տարբեր կրոնի ես պատկանում կամ մաշկիդ գույնը տարբեր է, ոչ մի արգելք չկա, որ կարողանաս հաջող անձ դառնալ քո ընտրած ոլորտում: Ես բացարձակապես դժվարություն չունեմ երկուսը միասնաբար համատեղելու` իմ ինքնությունը, պատմությունը պահել, միևնույն ժամանակ կանադական քաղաքական, հասարակական կյանքում գործուն անդամ լինել:

Իմ աշխատանքի մաս է նաև այն, որ ժամանակ առ ժամանակ դասախոսություններ ենք կարդում կանադական ուսումնական հաստատություններում, տարբեր կենտրոններում: Դասախոսությունները Կանադայի հպատակության, արժեքների մասին են: Միշտ շեշտում ենք, որ երիտասարդները կարող են այս բոլորը ունենալ, այս բոլորը պահել, և մեկը մյուսի դեմ, չհաջողելու պատճառ չպետք է լինի:

Նույնը ասում եմ նաև մեր երիտասարդներին, քաջալերում եմ, որ քաղաքական կյանքում գործուն լինեն: Բացարձակապես անպատեհություն չկա, հպարտ զգան, որ հայ են և հպարտ զգան, որ կանադացի են:

– Պարո´ն Պապիկյան, այս օրերի խոսակցության, և ոչ միայն, առանցքը Հայոց ցեղասպանությունն է: Այն Ձեր ընտանիքի վրա ի՞նչ ազդեցություն է ունեցել:

– Ցեղասպանությունը անմիջական և ոչ անմիջական ազդեցություն ունի իմ և ընտանիքիս վրա: Անմիջականն այն է, որ իմ մեծ հայրս Ցեղասպանությունը վերապրող է. 5 տարեկան է եղել և հրաշքով փրկվել է Ցեղասպանությունից: 6 քույր և եղբայր է կորցրել, իր աչքի առաջ սպանել են իր փոքր քրոջը: Նրա մայրը կարողացել է ազատվել և Կամիշլիում հաստատվել, որտեղ մեծ հայրս ընտանիք է կազմել, հաջող գործատեր է եղել: Մեր ընտանիքն անմիջականորեն իր մաշկի վրա է կրում Ցեղասպանության սարսափները:

Ցեղասպանությունը այլ երես էլ ունի, որի ազդեցությունը անմիջական չէ: Դա Թուրքիայի ուրացման քաղաքականությունն է: Հակառակ նրա, որ մենք ուղղակիորեն Ցեղասպանության օրեր չենք ապրել, չենք վկայել մեր հարազատների, ազգականների ջարդը, բայց ուրացումի քաղաքականությունը մեր պատմությունը, մեր ընտանիքների պատմությունը, մեր անցյալը հարցականի տակ է դնում: Սա դժվար է ընդունել: Երբ այսօր մեկը քեզ ասում է՝ դու կորուստ չունես, քո պատմությունը սուտ է, քո ընտանիքը չի ջարդվել, դու՝ որպես 3-րդ, 4-րդ սերնդի անձնավորություն, անուղղակիորեն ազդված են Ցեղասպանությունից: Այս էր, որ ինձ մղեց, պատճառ դարձավ, որ իմ աշխատանքները կենտրոնացնեմ քաղաքական կյանքում և Ցեղասպանության ճանաչման, դաստիարակության, ոգեկոչման այլ մարզերում:

– Պարո´ն Պապիկյան, տեղյակ եմ, որ Դուք դեռ 90-ական թվականներին Արցախ եք այցելել ու շատ հետաքրքիր հիշողություններ ունեք: Կցանկանայի, որ մեր զրույցը այդ թեմայով ավարտեինք:

– 1991 թվականին ես առաջին անգամ հայրենիք այցելեցի և մեկ ու կես ամիս մնացի Հայաստանում: Այցիս հիմնական նպատակը առաջին նախագահական ընտրություններն էին, ցանկանում էինք, որպեսզի կանադական մամուլը լուսաբանի այդ ամենը: Լրագրողների հետ էի Հայաստան եկել, որոնք զանազան հարցազրույցներ ունեցան մի շարք անձնավորությունների, նախագահի թեկնածուների, կուսակցությունների ներկայացուցիչների հետ: Այդ ժամանակ Հայաստան էր այցելել Քերոլայն Քոկսը, ով պետք է մեկներ Արցախ: Ինձ խնդրեցին ընկերակցել նրան: Համաձայնեցի, ու երբ կանադացի թղթակիցները իմացան, նրանք նույնպես ցանկացան մեկնել:

Բավականին հետաքրքիր երեք օրեր անցկացրեցինք Արցախում: Շատ դժվար ժամանակներ էին, քաղաքն անըդհատ ռմբակոծության տակ էր, շրջափակման մեջ, էլեկտրականություն, ջուր, սնունդ չկար: Առիթ ունեցանք հիվանդանոցներ այցելել, դիրքեր, կարողացանք գնալ Շոշ գյուղը, որը Շուշիի ներքևում է գտնվում:

Ամենից հատկանշական երևույթն այդ այցելության, որը տպավորեց ոչ միայն ինձ, այլև Քերոլայն Քոկսին, արցախյան հարսանիքն էր: Մի երեկո մեզ հրավիրեցին հյուրասիրության: Երբ մտանք սրահ, տեսանք, որ հարսանիքի էինք հրավիրված: Հակառակ բոլոր դժվարությունների` արցախցիները որոշել էին, որ իրենք պետք է ապրեն, գոյատևեն:

Երբ մտանք սրահ, սեղաններն այնքան առատ էին, որ ծածկոցը չէր երևում: Քերոլայն Քոկսը զարմացած էր, թե այս մարդիկ ինչպես են կարողացել շրջափակման, պատերազմի պայմաններում, ռմբակոծությունների տարափի տակ այս տեսակ ճոխ խնջույք կազմակերպել: Երբ հետաքրքրվեցինք, ասացին, որ բոլոր ստեփանակերտցիներն իրենց մասնակցությունն են ունեցել այս խնջույքին, որովհետև ցանկացել են պատգամ ուղարկել արտաքին աշխարհին, որ իրենք չեն ընկրկելու: Երբ այդ ամենը փոխանցեցի Քերոլայնին, նա ցանկացավ խոսել, բայց… արտասվեց` չկարողանալով զսպել իր արցունքները:

Այդ այցելությունը բավականին հետաքրքիր և պատմական էր ինձ համար: Ես` իբրև սփյուռքահայ, առաջին անգամ Արցախ այցելեցի ու տեսա Արցախի քաջարի ժողովրդի պինդ և ամուր կեցվածքը, տեսա արցախցու ոգին:

Դրանից հետո 5-6 անգամ այցելել եմ Արցախ: Ականատես եմ եղել, թե ինչպես է բարգավաճել ու դարձել մի երկիր, որը կրում է պետության բոլոր արժեքները: Ես հպարտ եմ Արցախի ժողովրդի այս հաջողություններով, որը միայն նրանը չէ. բոլորինս է այդ հաջողությունը: 600 տարի կորուստների, ստրկությունից հետո վերջապես կարողացանք հաղթանակ արձանագրել ի պատիվ Արցախի ժողովրդի, և իհարկե, Հայաստանի, Սփյուռքի: Տեսնում եմ` ինչպես են անձնավորությունները սիրահոժար կանգնում արցախցու կողքին:

Զրուցեց Լուսինե Աբրահամյանը