Պէ­թի Քի­լէրճ­եան.- Եղած էք Ար­ցախ­եան հե­րո­սա­մար­տիկ եւ ձեր մաս­նակ­ցու­թիւնը բե­րած Ար­ցախ­եան ազա­տագ­րա­կան պայ­քա­րին: Ի՞նչ կր­նաք պատ­մել այդ մա­սին:

Մա­կիչ.- Չեմ ու­զում անդ­րա­դառ­նալ այդ ամ­բողջ պա­տե­րազ­մի ըն­թաց­քին: Կա­րե­ւո­րա­գոյն խն­դի­րը այն է, թէ ինչ­պի­սի՛ կազ­մա­կերպ­ուա­ծու­թեամբ եւ ինչ­պէս կա­րո­ղա­ցանք յաղ­թա­նա­կել: Շնոր­հիւ Ղա­րա­բա­ղի կան­գուն ժո­ղո­վուր­դին եւ այդ ժա­մա­նակ­ուայ Հա­յաս­տա­նի իշ­խա­նութ­եան եւ ամէ­նէն կա­րե­ւո­րը որ, ես ինքս շատ եմ շօ­շա­փել, Հայ Յե­ղա­փո­խա­կան Դաշ­նակ­ցու­թեան, որ նուիր­եալ աշ­խա­տանք է կա­տա­րել Ար­ցախ­եան պա­տե­րազ­մի ըն­թաց­քին, որով­հե­տեւ կա­րո­ղա­ցել է ամէն տե­սա­կի աջակ­ցու­թիւն ապա­հո­վել դէ­պի Ար­ցախ եւ մենք կա­րո­ղա­ցել ենք մեր գու­մար­տա­կը պահ­պա­նել սկիզ­բից մին­չեւ պա­տե­րազ­մի վեր­ջը:

Դաշ­նակ­ցու­թեան գոր­ծու­նէ­ու­թիւնը մեծ է եղել մեր կեան­քին մէջ: Հայ ժո­ղո­վուր­դին հա­մար բախ­տա­ւո­րու­թիւն է ու­նե­նալ էդ­պի­սի կազ­մա­կեր­պու­թիւն: Պա­տե­րազ­մը եւ ազա­տագ­րա­կան պայ­քա­րը կա­րե­ւոր բա­ներ են: Ամ­բողջ մարդ­կու­թիւնը, եր­կին­քը, եր­կի­րը անձ­րե­ւի կա­րի­քը ու­նին մաքր­ուե­լու հա­մար: Ազա­տագ­րա­կան պայ­քա­րը մար­դը մաք­րում է: Եւ այդ մէ­կը ես փոքր առու­մով տես­նում եմ հոս, թէ­եւ էս­տեղ ազա­տագ­րա­կան պայ­քար չի, այլ գո­յա­պայ­քար, բայց, փառք Աս­տու­ծոյ, մեր ժո­ղո­վուր­դը կազ­մա­կերպ­ուա­ծու­թեամբ կա­րո­ղա­նում է ապ­րել ու գո­յա­տե­ւել:

Պ.Ք.- Ձեր կար­ծի­քով ի՞նչ է յե­ղա­փո­խա­կան եր­գին ար­ժէքն ու դե­րը:

Մ.- Յե­ղա­փո­խա­կան եր­գը պատ­մու­թիւն եւ տե­ղե­կու­թիւն է փո­խան­ցում: Այդ եր­գե­րի մի­ջո­ցով մենք տե­ղե­կա­նում ենք, թէ մեր հե­րոս­նե­րը ին­չեր են արել:

Յե­ղա­փո­խա­կան եր­գե­րը մեծ ար­ժէք են ներ­կա­յաց­նում: Սա­կայն կա­րե­ւո­րը մարդն է, որ գի­տակ­ցում է այդ եր­գե­րի կա­րե­ւո­րու­թեա­նը իր կեան­քին մէջ: Յե­ղա­փո­խա­կան եր­գե­րը ժո­ղո­վուր­դը զգաստ են պա­հում, անոնց­մով սե­րունդ­ներ են դաստ­ի­ա­րակ­ւում:

Յե­ղա­փո­խա­կան եր­գը գե­րա­զան­ցում է ազ­գա­յի­նը: Երբ պա­կա­սեն այդ եր­գե­րը, ու­րեմն մեր կեան­քին վտանգ է սպառ­նում: Յե­ղա­փո­խա­կան եր­գե­րը գր­ուել են այն մար­դոց հա­մար, որոնք իրենց կեան­քը զո­հել են յա­նուն մեր մշա­կոյ­թին, մեր երկ­րին եւ մեր պե­տա­կա­նու­թեան վե­րա­կանգ­ման: Հայ մնա­լը շատ կա­րե­ւոր է, իսկ է՛ս եր­գե­րը մար­դը հայ են պա­հում:

Պ.Ք.- Ձեր եր­րորդ այ­ցե­լու­թիւնն է Հա­լէպ: Այ­ցե­լե­ցիք Նոր Գիւ­ղի շըր­ջանը, տե­սաք ժո­ղո­վուր­դին դի­մադ­րո­ղա­կա­նու­թիւնը: Ի՞նչ են ձեր տպա­ւո­րու­թիւն­նե­րը:

Մ.- Մէ՛կ խօսք կայ. դո՛ւք ապ­րում էք այս դժ­ուա­րու­թիւն­նե­րը եւ իրա­վի­ճա­կը: Մենք հոս պա­պե­նա­կան մշա­կոյթ ու­նենք, որ յանձն­ուել է ձեզ: Ամէն հայ­կա­կան օճախ, որ ապ­րում է պա­տե­րազմ, յայտն­ւում է մեր ու­շադ­րու­թեան կեդ­րո­նում: Թէ՛ Հա­յաս­տա­նը, եւ թէ Սփիւռ­քը մտ­քով էս­տեղ են: Ես էլ եմ անոնց մէջ: Մինչ Հա­լէպ գալս մտա­ծում էի, թէ ինչ­պէ՛ս ոգե­ւո­րեու եմ, խրա­խու­սելու Հա­լէ­պի ժո­ղովր­դին իմ եր­գե­րով: Էս­տեղ ես ակա­նա­տես եղել եմ ըն­կե­րա­կան այն մեծ կա­պին, իրար նկատ­մամբ յար­գան­քին: Մենք ապ­րել ենք Ղա­րա­բաղ­եան պա­տե­րազ­մը ամե­նա­մեծ զգա­ցում­նե­րով ըն­կեր ըն­կե­րոջ նկատ­մամբ, հայ­րե­նա­կի­ցին նկատ­մամբ: Նպա­տա­կը պա­հել էր հայ մա­նու­կը, հայ ծե­րու­նին, եկե­ղե­ցին, կեդ­րոն­նե­րը, ակումբ­նե­րը: Հայ տղեր­քը նոյն նուիր­ուա­ծու­թեամբ են ծա­ռա­յում էս­տեղ:

Հա­լէ­պը կան­գուն է, որով­հե­տեւ մար­դիկ են տո­կուն: Ես Հա­լէ­պէն շատ հան­գիստ եմ գնում, հա­մոզ­ուած լի­նե­լով, որ կեան­քը դեռ շա­րու­նակ­ուե­լու է էս­տեղ, թէ­եւ վտանգ­ուել է եւ դեռ եր­կար ատեն վտանգ­ուելու է: Այս փոքր ժա­մա­նակ­ուայ ըն­թաց­քում տե­սայ եւ հաս­կա­ցայ, թէ ինչ­պէ՛ս էք կազ­մա­կեր­պում կեան­քը նոյ­նիսկ պա­տե­րազ­մի մէջ:

Հա­լէ­պը ինձ հա­մար փոքր պե­տու­թիւն է իր բո­լոր աշ­խա­տող գոր­ծօն­նե­րով: Օր­ուայ ամ­բողջ իրա­դար­ձու­թիւն­նե­րը մէկ տեղ հա­ւաք­ւում են, որո­շում­նե­րը առն­ւում են ու հրա­հանգ­նե­րը կիս­ւում: Ամե­նա­կա­րե­ւո­րը, որ ամէն ինչ ազ­նիւ ու շի­տակ է: Մեծ նուի­րում կայ ամէն ին­չի մէջ: Սա փաստ է, որ ազ­գա­յին կեան­քը ղե­կա­վա­րող ու­ժե­րը միշտ էդ­պի­սին են եղել ու իրենց շուրջ հա­մախմ­բել հա­յու­թիւնը, տագ­նապ­նե­րի մէջ ան­գամ:

Պ.Ք.- Մեծ թիւով հա­յեր կը գաղ­թեն այլ եր­կիր­ներ, այ­սօր անոնց հե­ռա­նա­լով հայ­կա­կան ոգին կը պակ­սի՞ Հա­լէ­պի մէջ, ձեր կար­ծի­քով:

Մ.- Դա կեան­քի հարց է եւ ոչ հայ­րե­նի­քի: Ու­րախ եմ նրանց հա­մար, ով­քեր տա­կա­ւին էս­տեղ են: Թո՛ղ բա­րին լինի եւ խա­ղա­ղու­թիւնը հաս­տատ­ուի:

Հա­ւա­տում եմ, թէ հոս մնա­ցող­ներն են շա­հա­ւոր­նե­րը, բայց չեմ հա­ւա­տաում ժա­մա­նա­կին: Ցան­կու­թիւնս է, որ մար­դիկ, որոնք դուրս են եկել, գո­նէ հաս­տատ­ուեն հայ­րե­նի­քի մէջ, որ­քան էլ դժ­ուար լի­նեն հայ­րե­նի­քի պայ­ման­նե­րը: Չես կա­րո­ղա­նայ պար­տադ­րել ան­ձի մը, որ Հա­լէ­պի մէջ մեծ գործ է ու­նե­ցել, գնալ ու կապ­ուել հո­ղի հետ. բայց ո՞վ է ասել, որ ապա­գայ չկայ հայ­րե­նի­քի մէջ: Մենք մե՛ր ապա­գան ենք կեր­տում հայ­րե­նի­քում, թէ հայ­րե­նի­քի ապա­գան ենք կեր­տե­լու: Մենք մի­ջոց ենք, որ­պէս­զի հայ­րե­նի­քի ապա­գան կեր­տենք: Մե­զա­նից վերջ եկող սե­րուն­դը պէտք է գի­տակ­ցի, թէ նպա­տա­կը շատ կա­րե­ւոր է: Մար­դիկ պէտք է մնան հայ­րե­նի­քում:

Եթէ մարդ Հա­լէ­պից դուրս է գալու պէտք է ուղղ­ուի դէ­պի հայ­րե­նիք, յա­նուն նպա­տա­կի:

Պ.Ք.- Ի՞նչ խօսք կ՛ու­զէք ուղ­ղել հա­լէ­պա­հա­յու­թեան:

Մ.- Մաղ­թում եմ, որ լի­նեն առողջ եւ թո՛ղ ան­խախտ մնան հա­լէ­պա­հայ ըն­տա­նիք­նե­րը: Թո՛ղ վիշտ չտես­նեն: Ուխ­տել են պահ­պա­նել գա­ղու­թը, թո՛ղ Աստ­ուած իրեց հետ լի­նի: Փառք ու պա­տիւ իրենց:

Հարցազրոյցը վարեց

Պէթի Քիլէրճեան

Գանձասար