ՀՀ նախագահ Սերժ Սարգսեանի ելոթը «Ընդդէմ ցեղասպանութեան յանցագործութեան» հասարակական-քաղաքական միջազգային համաժողովին

Մեծարգո՛յ հիւրեր,
Կլոպալ համաժողովի յարգելի՛ մասնակիցներ

Ողջունում եմ ձեզ «Ընդդէմ ցեղասպանութեան հանցագործության» հասարակական-քաղաքական կլոպալ համաժողովի շրջանակներում: Շնորհակալ եմ հրաւէրն ընդունելու եւ ձեր կարեւոր մասնակցութեան համար: Համաժողովի ներկայացուցչական կազմը վստահութիւն է ներշնչում, որ այն կը վերածուի յանցագործութիւնների յանցագործութեան` ցեղասպանութեան կանխարգելման մեխանիզմների մշակմանն ու կատարելագործմանն ուղղուած համընդգրկուն քննարկումների կարեւոր հարթակի: Վստահ եմ, որ այստեղ հնչած ելոյթները, ներկայացուած տեսակէտները կը ստանան լայն միջազգային արձագանգ, ինչն անգնահատելի նշանակութիւն կարող է ունենալ հիմնախնդրի վերաբերեալ համաշխարհային իրազեկուածութիւնը բարձրացնելու գործում:

Վերջին շրջանում միջազգային կազմակերպութիւնների օրակարգը, փոքր եւ մեծ պետութիւնների դիւանագիտական ջանքերը, միջազգային մամուլի առաջին էջերը զգալի չափով ուղղուած են մարդկութեան առջեւ ծառացած կարեւորագոյն մարտահրաւէրներից մէկին: Խօսքը ժամանակակից քաղաքակրթութեան բնօրրանում` Մերձաւոր Արեւելքում, ծայրայեղականութեան եւ անհանդուրժողականութեան աճի մասին է, որը յանգեցրել է տարբեր փոքրամասնութիւնների դէմ բռնութիւնների, որոշ վայրերում՝ նաեւ ցեղասպան դրսեւորումների ի յայտ գալուն: Միջազգային հանրութեան համար սա հերթական ահազանգն է առ այն, որ ցեղասպանութիւնների ու մարդկութեան դէմ յանցագործութիւնների վտանգն ամենեւին չի վերացել եւ պահանջում է միջազգային կառոյցների, պետութիւնների եւ քաղաքացիական հասարակութեան համախմբուած եւ հետեւողական քայլեր:

Յարգելի՛ մասնակիցներ,

Այս համաժողովը Հայոց Ցեղասպանութեան 100-րդ տարելիցի շրջանակներում կազմակերպուող կեդրոնական միջոցառումներից է: Ինչպէս տեղեակ էք, այդ տարելիցի առթիւ աշխարհի տարբեր երկրներում կազմակերպւում են ոգեկոչման միջոցառումներ, որոնք հիմնուած են չորս առանցքային հենասիւների վրա: Դրանք են՝ յիշողութիւնը, երախտագիտութիւնը, կանխարգելումը եւ վերածնունդը: Միաժամանակ դրանք այն ուղերձներն են, որոնք Հայաստանի Հանրապետութիւնը եւ տարբեր երկրներում Հայոց Ցեղասպանութեան հետեւանքով առաջացած հայկական համայնքները ցանկանում են 100-րդ տարելիցի կապակցութեամբ յղել միջազգային հանրութեանը եւ գալիք սերունդներին: Այս չորս գաղափարները հիմնարար նշանակութիւն ունեցող խորհուրդ են պարունակում նաեւ մարդկութեան պատմութեան ընթացքում իրականացուած բոլոր ցեղասպանութիւնների ոգեկոչման համար:

Համաժողովի ընթացքում քննարկուելիք թեմաներից մէկը վերնագրուած է այսպէս. «Ո՞րն է յիշողութեան եւ ճշմարտութեան դերը ցեղասպանութիւնների հետեւանքների յաղթահարման հարցում»: Իսկապէս շատ դիպուկ ձեւակերպուած հարցադրում է, քանզի ցեղասպանութիւնների հարցում յիշողութիւնն ու ներկայ իրականութիւնն անխուսափելիօրէն փոխկապակցուած են: Ցեղասպանութիւնը յանցագործութիւն է, որի մասշտաբներն այնքան մեծ են, որի պատճառած վնասներն այնքան խոր են, որ անգամ տասնամեակներ անց նրանց ազդեցութիւնն իրենց վրայ զգում են թէ՛ ցեղասպանութեան ենթարկուածների ու այն իրականացնողների ժառանգները եւ թէ՛ ողջ միջազգային հանրութիւնը:

Հայերիս համար յիշողութիւնը բարոյական պարտաւորութիւն է եւ, միաժամանակ, անբաժանելի անհատական եւ քոլեքթիւ իրաւունք: Բարոյական պարտաւորութիւն եւ իրաւունք է յիշելու մէկուկէս միլիոն մեր նահատակներին, հարիւր հազարաւորների կրած անմարդկային զրկանքները, հազարամեակների ընթացքում մեր ժողովրդի կուտակած նիւթական եւ հոգեւոր ժառանգութեան կորուստը, 20-րդ դարասկզբի հայ մտաւորականութեան՝ հիմնականում Կոստանդնուպոլսում ապրող այն ստուար հատուածին, որին ոչնչացնելով՝ սկիզբ դրուեցին զանգուածային ջարդերին: Իրաւունքի եւ պարտաւորութեան այս միասնականութիւնն է պատճառը, որ մենք ոգեկոչման միջոցառումներն իրականացնում ենք «Յիշում եմ եւ պահանջում» կարգախօսով:

Չի կարելի չհամաձայնել Հոլոքոսթը վերապրած, Նոպելեան մրցանակակիր Էլի Վիզելի հետ, ով նշում է. «Սպաննուածներին մոռանալը հաւասարազօր է նրանց երկրորդ անգամ սպաննելուն»: Միաժամանակ յիշողութիւնը լաւագոյն միջոցն է ցեղասպանութիւնն իրականացրածների ժառանգների համար սեփական պատմութեան հետ առերեսուելու եւ լաւագոյն հնարաւորութիւն՝ արդարութիւնը վերականգնելու համար:

Ցեղասպանութիւնների` Մեծ Եղեռնի, Շոայի զոհերի, ինչպէս նաեւ Գամպոճայի, Ռուանտայի, Տարֆուրի եւ այլ ցեղասպանութիւնների յիշատակի օրերը պէտք է ոգեկոչուեն ոչ միայն զոհերի, այլ նաեւ ցեղասպանութիւնն իրագործածների ժառանգների կողմից: Դէպի հաշտութիւն տանող ուղին ժխտողական կեցուածքը չէ, այլ գիտակցուած յիշողութիւնը:

Յարգելի՛ ներկաներ,

Ցեղասպանութեան իրականացումը հետեւանք է ոչ միայն տուեալ պետութեան կամ հասարակութեան ներսում գրանցուող զարգացումների, այլ նաեւ ողջ միջազգային համակարգի ձախողման: Մէկ անգամ չէ ապացուցուել, որ անպատժելիութիւնը ցեղասպանութեան կրկնութեան նախադրեալ է: Հայոց Ցեղասպանութիւնը եւ Հոլոքոսթը հնարաւոր եղաւ իրականացնել համապատասխանաբար Առաջին եւ Երկրորդ աշխարհամարտերի ընթացքում: Միջազգային հանրութիւնը չկարողացաւ կանխել դրանց եւ միւս ցեղասպանութիւնների իրականացումը: Այժմ յիշողութեան միջոցով է հնարաւոր պատկերացնել այն մեծագոյն կորուստը, որ համաշխարհային քաղաքակրթութիւնը կրել է ցեղասպանութիւնների հետեւանքով: Անհնարին է բառերով նկարագրել մարդկային արժէքային համակարգի խեղման այն աստիճանը, որն ընկած է այս սարսափելի ոճիրի նախաձեռնման հիմքում:

Ցեղասպանութիւնների վերաբերեալ մեր յիշողութիւններում մեծ է երախտագիտութեան տեղը` երախտագիտութիւն մարդկային առաքինութեան հանդէպ, որը ցեղասպանութիւնների ընթացքում փրկել է հազարաւոր կեանքեր: Այդպիսի պատմութիւնները բազմաթիւ են. Իրենա Սենտլերի կամ Ռաուլ Վալենպերկի գործունէութիւնը Հոլոքոսթի ընթացքում, Փոլ Ռուսեսաբագինայի գործունէութիւնը Ռուանտայի ցեղասպանութեան, Վան Չուոնի գործունէութիւնը Գամպոճայի ցեղասպանութեան շրջանում ոչ միայն ֆիզիքական գոյութեան երաշխիք են հանդիսացել իրենց կողմից փրկուածների համար, այլ նաեւ հաւատի ներշնչման աղբիւր դաժանութեան եւ ատելութեան տիրապետութեան ժամանակաշրջանում:

Հայ ժողովուրդը չի մոռանում եւ շնորհակալ է այն քրդերին եւ թուրքերին, ովքեր Հայոց Ցեղասպանութեան ժամանակ ծածուկ փրկում էին իրենց հարեւան հայի կեանքը, արաբ ժողովրդին, որն ապաստան տուեց եաթաղանից մազապուրծ եղած հայերին, որբախնամ եւ այլ տեսակի մարդասիրական գործունէութիւն իրականացրած ռուս, ամերիկացի եւ եւրոպացի անհատներին:

Հաւասարապէս երախտագիտութեան են արժանի քաղաքացիական համարձակութիւն ունեցող այն գործիչները, հոգեւորականները, միսիոներները, դիւանագէտները եւ քաղաքական բարեպաշտութիւն ցուցաբերած այն պետութիւնները, որոնք իրենց գործունէութեան մէջ առաջնորդուեցին մարդասիրական վեհ գաղափարներով:

Յարգելի՛ մասնակիցներ,

Ցեղասպանութեան ճանաչման, դատապարտման եւ հետեւանքների վերացման գործում հետեւողական ջանքեր գործադրելուց զատ մեր արտաքին քաղաքականութեան օրակարգում առանցքային տեղ է զբաղեցնում ցեղասպանութիւնների կանխարգելման ուղղութեամբ ակտիւ դերակատարութեան ստանձնումը: Ընդ որում, այս ուղղութիւնները փոխկապակցուած են, քանզի անցեալում տեղի ունեցած ցեղասպանութիւնների ճանաչումն ու դատապարտումը ապագայում մարդկութեան դէմ յանցագործութիւնների կանխարգելման գործում անգնահատելի դերակատարութիւն ունեն: Այդ է պատճառը, որ մենք մեծ տեղ ենք յատկացնում ցեղասպանութեան կանխարգելման հիմնախնդրին` եւս մէկ անգամ ընդգծելով մարդկային քաղաքակրթութեանն անյարիր երեւոյթների դէմ պայքարում մեր անսասան վճռականութեան եւ քաղաքական կամքի ամրագրումը:

Ցեղասպանութեան կանխարգելման ուղղութեամբ միջազգային հանրութեան գործադրած ջանքերում Հայաստանի ակտիւ մասնակցութեան օրինակներից է Մակ-ում Հայաստանի նախաձեռնած եւ կոնսենսուսով ընդունուած` տարբեր տարիների բանաձեւերը: Դրանցից վերջինն ընդունուեց այս տարուայ մարտին` Մակ-ի մարդու իրաւունքների խորհրդում: Բանաձեւում դատապարտւում է նաեւ ցեղասպանութիւնների եւ մարդկութեան դէմ յանցագործութիւնների միջազգային հրապարակային ժխտումը, քանզի այն պարարտ հող է նախապատրաստում նոր բռնութիւնների համար եւ արգելակում է յանցագործութեան կանխարգելման գործընթացը:

Ժխտողականութիւնը ցեղասպան միջավայրի սերմանման եւ հէնց բուն սպանդի իրականացման հետ նոյն եռանկիւնու գագաթներից է: Ցեղասպանութեան ժխտումը նաեւ ազգային ատելութեան նոր ալիքի բարձրացման տարրեր է պարունակում, յաճախ ուղեկցւում է անհանդուրժողականութեամբ եւ իրականացուած ցեղասպանութիւնների արդարացմամբ: Իսկ միջազգային ուժեղացող ճնշման պարագայում ժխտողականութիւնը ձեռք է բերում աւելի փափուկ, բայց նոյնքան վտանգաւոր երանգներ կամ տարրալուծւում է պատմութեան վերաշարադրման արշաւներում:

Յարգելի՛ տիկնայք եւ պարոնայք,

Միանշանակ է, որ մինչ այժմ միջազգային իրաւունքի տեսաբանների եւ պատմաբանների կողմից զգալի աշխատանք է տարուել «ցեղասպանութիւնէ եզրոյթի իրաւական ամրագրման, ինչպէս նաեւ այդ յանցագործութեան պատժի մեխանիզմների մշակման ուղղութեամբ: Միանշանակ է նաեւ, որ վերը նշուած ուղղութիւններով անուրանալի եւ յաճախ առաջնորդող դերակատարութիւն են ունեցել հասարակական-քաղաքական շրջանակները, լրագրողները, խորհրդարանականները: Ասուածն ամբողջովին տեղին է նաեւ Հայոց Ցեղասպանութեան դէպքում: 1915-16թթ. համաշխարհային մամուլը լի էր հայերի զանգուածային կոտորածների մասին պատմող ահասարսուռ յօդուածներով: 1915թ. ամերիկեան հեղինակաւոր «Նիւ Եորք Թայմս» թերթը 145 յօդուած տպագրեց, որոնց խորագրերից էր` «ջարդերը դադարեցնելու կոչ` ուղղուած Օսմանեան կայսրութեանը»: Թերթի կողմից հայ ժողովրդի դէմ իրականացուած ոճրագործութիւնը բնորոշուեց որպէս «համակարգուած», «լիազօրուած» եւ «կառավարութեան կողմից կ’ազմակերպուած»:

1915թ. Մայիսի 24-ին Դաշնակից պետութիւնները` Մեծ Բրիտանիան, Ֆրանսիան, Ռուսաստանը, հանդէս եկան համատեղ յայտարարութեամբ` հայութեան նկատմամբ կատարուածը բնորոշելով որպէս «մարդկութեան եւ քաղաքակրթութեան դէմ ուղղուած յանցանք», ինչն այս ձեւակերպման առաջին ամրագրումն էր նման բարձր մակարդակով:

Յետագայում այս հասկացութիւններն ընդգրկուեցին այդ ոճրագործութեան բնորոշման հիմնարար ձեւակերպումների շարքում` ՄԱԿ-ի ցեղասպանութիւն յանցագործութեան կանխարգելման եւ պատժի մասին կոնուենցիայում, Միջազգային քրէական դատարանի Հռոմի ստատուտում եւ միջազգային իրաւունքի այլ կարեւորագոյն փաստաթղթերում:

Ցեղասպանութիւնների ու մարդկութեան դէմ գործուած յանցագործութիւնների կրկնութեան պատճառներից մէկը նաեւ այն է, որ միջազգային հանրութեան հետեւողականութիւնը, միասնականութիւնն ու վճռականութիւնը բաւարար չափով չի դրսեւորուել իրականացուած ցեղասպանութիւնների ճանաչման, դատապարտման, ինչպէս նաեւ ցեղասպան միջավայրի ու ժխտողականութեան բացառման գործում: Որպէս ժողովրդավարական արժէքների յենասիւն-կառոյցներ` վերը նշուած ուղղութիւններով զգալի դերակատարութիւն ունեն յատկապէս խորհրդարանները եւ խորհրդարանականները:

Կարեւորում եմ այն հանգամանքը, որ օրէնսդիրների անգնահատելի դերին նուիրուած յատուկ քննարկում է նախատեսւում այս համաժողովի շրջանակներում, քանի որ նրանց ուղերձները, որոշումները եւ յայտարարութիւններն էական նշանակութիւն ունեն ինչպէս արդարութեան վերականգնման, այնպէս էլ հասարակութիւններին ու նրանց ապագայ սերունդներին ցեղասպանութեան չարիքի հետեւանքների ճիրաններից ազատելու առումով:

Ողջունում եւ կարեւորում եմ Հայաստանի Հանրապետութեան Ազգային ժողովի կողմից այս տարի ընդունած երկու փաստաթղթերը` Օսմանեան Թուրքիայի կողմից իրականացուած յոյների եւ ասորիների ցեղասպանութիւնը դատապարտելու մասին յայտարարութիւնն ու «տօների եւ յիշատակի օրերի մասին» օրէնքում կատարուած փոփոխութիւնը, համաձայն որի ցեղասպանութիւնների դատապարտման եւ կանխարգելման օրը նշւում է դեկտեմբերի 9-ին, ինչը խիստ խորհրդանշական է, քանի որ հէնց այդ օրն է ընդունուել «ցեղասպանութեան յանցագործութիւնը կանխելու եւ դրա համար պատժի մասին» կոնուենցիան:

Տիկնա՛յք եւ պարոնա՛յք,

Այս համատեքստում մեր կարեւորագոյն ուղերձներից մէկն էլ վերածնունդն է: 100 տարի առաջ հայ ժողովուրդը վերապրեց իր պատմութեան ամենամութ եւ դաժան էջը: Արհաւիրքը, որ բաժին ընկաւ մեր նախնիներին, իրօք աննախադէպ էր իր մասշտաբներով, սակայն այսօր, 100 տարի անց, ոգեկոչելով իր զոհերին` հայ ժողովուրդը համայն աշխարհին ներկայանում է անկախ պետութեամբ, ազատ Արցախով, հայապահպանութեան եւ յանուն Հայաստանի զարգացման արժէքներով ապրող կենսունակ սփիւռքով` համամարդկային քաղաքակրթութեան զարգացման մէջ նոր ներդրումներ ունենալու ձգտումով:

Այս ամէնի հիմքը հայ ժողովրդի վերածնունդն է: Թերեւս հէնց այստեղ դրսեւորուեց մեր ժողովրդի ամենագլխաւոր յատկութիւնը` չնայած բոլոր դժուարութիւններին եւ դժբախտութիւններին, համամարդկային արժէքների հանդէպ հաւատը պահպանելու, իր մէջ կառուցելու եւ արարելու ուժ գտնելու ունակութիւնը: Արդէն 1918թ. վերականգնուեց դարեր առաջ կորսուած հայկական պետականութիւնը: Այնուհետեւ, խորհրդային ժամանակներում հայ ժողովուրդը ստեղծեց հոգեւոր եւ նիւթական բազում արժէքներ` մասնակցելով համաշխարհային գիտական եւ մշակութային շտեմարանի հարստացմանը: Հայ ժողովրդի վերածննդի գագաթնակէտը 1991 թուականի համազգային զարթօնքն էր, Հայաստանի նորանկախ Հանրապետութեան անդամակցութիւնը ինքնիշխան պետութիւնների համաշխարհային ընտանիքին:

Հայ ժողովուրդը վերածնունդ ապրեց ոչ միայն իր հայրենիքում, այլեւ Սփիւռքում: Հայոց ցեղասպանութեան հետեւանքով աշխարհի տարբեր երկրներում ապաստան գտած հայորդիները յաջողութեամբ ինտէգրուեցին իրենց ընդունած հասարակութիւններում` միեւնոյն ժամանակ պահպանելով հայկական ինքնութիւնը եւ Հայաստանի հետ խոր կապի գիտակցումը:

Ուստի Հայոց Ցեղասպանութեան 100-րդ տարելիցին մենք բաց ճակատով ենք եւ վստահաբար յայտարարում ենք, որ այն, ինչին ցանկանում էին հասնել Հայոց ցեղասպանութեան կազմակերպիչները, չի յաջողուել: Աւելին, հայ ժողովրդին ոչնչացնելու փորձին մեր պատասխանը պետականութեան կառուցումն է, մեր վերածնունդն է, որն այսօր այլեւս անշրջելի է:

Յարգելի՛ մասնակիցներ

Եզրափակելով խօսքս` ընդգծեմ, որ այսօրուայ համաժողովը քննարկումներին զուգահեռ պէտք է հզօր գործնական ուղերձ յղի միջազգային հանրութեանն առ այն, որ ցեղասպանութիւնները բնաւ չեն դադարել սպառնալիք հանդիսանալ մարդկութեան համար, որ դրանց հետեւանքների յաղթահարումն ու կանխարգելումը պէտք է դառնա կարեւորագոյն առաջնահերթութիւն: Անցեալի դասերը մեզ պարզապէս պարտաւորեցնում են դա անել: Քաղաքակիրթ մարդկութիւնը պէտք է մէկտեղի իր ջանքերը` վերջնականապէս արմատախիլ անելու ցեղասպանութեան չարիքը եւ այն ծնող հանգամանքները:

Յայտնի ճշմարտութիւն է, որ տիեզերքում ամէն ինչ փոխկապակցուած է: Ասուածը ճիշտ է նաեւ մարդկութեան քաղաքակրթութեան համար, քանզի մարդկութիւնը ռասաների, ժողովուրդների, մշակոյթների եւ կրօնների իր ողջ բազմազանութեամբ է, որ կազմում է ներդաշնակ եւ ամբողջական մի համայնապատկեր: Ցեղասպանութիւնը յանցագործութիւն է, որը միտուած է պոկելու համաշխարհային քաղաքակրթութեան ծառի ճիւղերից մէկը: Իւրաքանչիւր ճիւղի կորուստը ճակատագրական կարող է լինել նաեւ միւսների համար:

Հետեւապէս` «այլեւս երբեք» ասելու վճռականութեամբ մեր համեստ ներդրումն ունենանք յանուն բոլորիս միաւորող համամարդկային նպատակի` ցեղասպանութեան կանխարգելման` միջազգային հանրութեան այդ առաքելութեան առաւել լիարժէք իրականացման:

Մէկ անգամ եւս շնորհակալութիւն եմ յայտնում ձեզ այս օրերին Երեւան այցելելու համար եւ մաղթում եմ ձեզ արդիւնաւէտ աշխատանք: