Որովհետեւ, երբ անոնցմէ երկուքը աշխարհի որեւէ մէկ տեղը իրարու հանդիպին, տեսէք թէ նոր Հայաստան մը պիտի չստեղծե՞ն»: Սեղմ տողերու մէջ, խորունկ բովանդակութեամբ, շատ բան ըսաւ ան, գծելով Մեծ Եղեռնի ահաւոր պատկերը, միաժամանակ պատգամելով հայ ժողովուրդէն վերապրումի կամքը:

Սարոյեանն է՝ կարճ-կտրուկ ու խորիմաստ իր ոճով: Պիթլիսէն գաղթած ընտանիքի մը զաւակն է ան, ծնած՝ Ֆրեզնօ 1908-ին եւ մեռած՝ 1981-ին Ֆրեզնօ: Աճիւնէն մաս մը փոխադրուած է Խորհրդային Հայաստան, Կոմիտասի անուան պանթէոն:

Մանկապատանեկան տարիները ապրած է Երկրէն եկած գաղթականներու շրջանակին մէջ, ինչ որ մեծապէս նպաստած է իր հայու նկարագրի կազմաւորման եւ ազգային ձգտումներու իւրացումին:

Ամերիկեան աշխատաւոր դասակարգին հետ կեանքի պայքարի մէջ նետուած,
ինքնակերտումի եւ ինքնազարգացումի շրջանէ  մը  յետոյ, իր մէջ երեւան եկած է անզուսպ գրողը, որ հետզհետէ արտադրած է բազմաթիւ գիրքեր, որոնցմէ մէկով Մ. Նահանգներու եւ ամբողջ աշխարհին յայտարարած է.- «My Name is Aram»: 1930-ին գրել սկսելով հեղինակած է պատմուածքներու տասնեակ մը գիրքեր: Իր ժամանակակից ամերիկացի մեծ գրողներու (Ֆոլքնըր, Հեմինկուէյ, Վուլֆ, Էնտըրսըն, Սթայնպէք) հետ հարստացուցած է ամերիկեան գրականութիւնը, Սարոյեանական նոր ոճով օժտելով զայն: Բացի պատմուածքներէն ու վէպերէն, հեղինակած է նաեւ թատրերգութիւններ, որոնք բեմադրուած եւ շարժանկարի վերածուած են, արժանանալով միջազգային մրցանակներու: Այդպիսի գործերէն են «Յանդուգն պատանին թռչող սկաւառակին վրայ», «Իմ սիրտը լեռներում է», «Կեանքիդ
ժամանակը», «Քարանձաւի մարդիկ», «Հէ՜յ, ո՜վ կայ հոն», «Մանկանց կոտորածը»,
«Խաղողի այգին»:

1950-1960 ապրած է Եւրոպա, մեծ մասամբ Փարիզ, ստեղծագործելով վիպակներու շարք մը՝ «Ինչ-որ ծիծաղելի բան», «Հայրի՜կ, դուն խե՞նթ ես», «Մայրի՜կ, կը սիրեմ քեզ», «Տղաներ եւ աղջիկներ», «Մէկ օր յետ-կէսօրուայ աշխարհին մէջ», «Ահա՜ եկաւ, ահա՜ գնաց», «Չմեռնիլ», «Նամակներ Թէյբու փողոցէն», «Վարդեր՝ ուր եղեր եմ ես» եւ «Պատահական հանդիպումներ»: Բարեկամ եղած է Պեռնըրտ Շոուի, Չարլի Չափլինի, Փիքասոյի, Թ. Էլիոթի, Ճ. Սթայնպէքի, Հեմինկուէյի, Եղիշէ Չարենցի եւ ուրիշներու հետ:

Վերջապէս, Սարոյեանի գործերը բազմաթիւ լեզուներու թարգմանուելով անցած են
միջազգային գրականութեան, կարդացուելով ու գնահատուելով միլիոնաւոր
ընթերցողներու կողմէ: Շատ ուշագրաւ է, որ Սարոյեանի անվիճելի արժէքը գնահատելով, աշխարհի հզօրագոյն հակառակորդ պետութիւններ՝ Մ. Նահանգներ եւ պատմութեան անցած Խորհրդային Միութիւն, միաժամանակ, Սարոյեանի նկարով դրոշմաթուղթ հրատարակած են:

ՀԱՅԿ ՆԱԳԳԱՇԵԱՆ