Օրերս հերթական այցելությամբ Հայաստանում էր գտնվում ԱՄՆ-ի Համահայկական առևտրային պալատի ցանցի խորհրդի անդամ Ալեք Բաղդասարյանը: Գլենդեյլում բնակվող մեր հայրենակիցը, ով նաև Շուշիի «Ավան Շուշի պլազա» հյուրանոցի բաժնետերերի խորհրդի նախագահն է, հատկապես վերջին 15 տարիներին հաճախ է այցելում Հայաստան և Արցախ, մի քանի հետաքրքիր-ազգօգուտ նախաձեռնությունների հեղինակ է, որոնցում առանձնանում է Ասմունքի համահայկական ամենամյա փառատոնի կազմակերպումը Արցախում: Հերթական այցելությունը գործնականից առվել անձնական բնույթ ուներ՝ մասնակցել մայիսյան Եռատոնի տոնակատարություններին հենց Արցախում:

Ինչպես արդեն տեղեկացրել ենք, ամերիկահայ գործարարը այցելեց նաև ՀՀ սփյուռքի նախարարություն: Նախարար Հրանուշ Հակոբյանի հետ հանդիպման նախորդ օրը պր-ն Բաղդասարյանը իր խոհերն ու տպավորությունները փոխանցեց «Հայերն այսօր»-ին:

-Ծնվել եմ Թեհրանում: 17 տարեկանում տեղափոխվել եմ Միացյալ Նահանգների Գլենդեյլ քաղաք, ուր ապրում եմ մինչև օրս: Ես համակարգչային ծրագրավորողի մասնագիտություն ունեմ և այդ ճյուղի մեջ աշխատել եմ ԱՄՆ-ում երկար տարիներ: 1998 թ. եկա Հայաստան և Երևանում հիմնեցի գրասենյակ, որը հաջողությամբ գործում է մինչև հիմա: Շուրջ 30 հոգի՝ բարձր որակավորման ծրագրավորողներ են աշխատում իմ հիմնարկում: Հիանալի անձնավորություններ են, բանիմաց ու աշխատասեր. մինչև օրս դժգոհելու որևէ առիթ չեմ ունեցել իրենցից: Ժրաջան աշխատում են և կարողանում են ամենաբարձր որակով իրականացնել ԱՄՆ-ից ստացված պատվերները:

2005-ից Ամերիկայի Հայ կրթական հիմնարկության հետ սկսեցինք աշխատել Շուշիում: Լինելով Հայ կրթական հիմնարկության տնօրինության կազմում, որը 65 տարվա կազմակերպություն է, ծանոթացա և մաս կազմեցի իրենց նոր ծրագրին, ինչն էլ առիթ եղավ, որ լինեմ նաև Արցախում ու Ջավախքում: Ծրագրի շրջանակներում մենք նախ հիմնովին վերանորոգեցինք Շուշի քաղաքի հին հյուրանոցը, ապա նաև՝ պատմական բաղնիքն ու շուկան, և հիմա դրանք լիարժեք գործում են: Ի մասնավորի, շուկայում մենք ամառվա ամիսներին ընդունում ենք շրջակա (և ոչ միայն) գյուղերի բնակիչներին, ովքեր իրենց արտադրած գյուղատնտեսական ապրանքներն են վաճառում՝ առանց որևէ տուրքի: Նրանք շատ գոհ են, և մենք էլ ուրախ ենք՝ այդ հնարավորությունը ընձեռած լինելու համար:

-Պարո՛ն Բաղդասարյան, իսկ ինչի՞ց սկսվեց Ձեր համագործակցությունը Արցախի հետ, և ինչո՞ւ հենց Շուշին: Հայ կրթական հիմնարկությունը ուրիշ ի՞նչ ծրագրեր է իրականացնում Արցախում:

-Շուշիի մասին ամենքս խոսում ենք: Բայց կարևոր է, որ նաև գործ արվի, որը հնարավորինս բարելավի հայկական այդ հինավուրց բերդաքաղաքի կյանքն ու կենցաղը, մանավանդ՝ հարստացնի ու աշխուժացնի Շուշիի մշակութային կյանքը: Բոլորս գիտենք՝ կրթական ու մշակութային ինչպիսի հարուստ ավանդույթներ ու փառավոր անցյալ է ունեցել Շուշին, որքան երևելի անձեր է տվել մեր ազգին: Սակայն միայն Շուշիով ու Արցախով չի սահմանափակվում Հայ կրթական հիմնարկության գործունեությունը հայաշխարհի մեջ: Արդեն ասացի, որ ՀԿՀ-ն 65 տարվա կազմակերպություն է և մինչև Հայաստանի անկախացումը լայն գործունեություն է ծավալել ԱՄՆ-ում, գլխավորապես հայ կրթական ասպարեզում՝ կառուցելով ու ֆինանսավորելով մի շարք հայկական կրթօջախներ: Հայաստանի անկախությունից հետո կազմակերպության գործունեության կիզակետը դարձավ Հայաստանը, որտեղ այս տարիների ընթացքում մեծ աշխատանքներ են կատարվել, ինչպես նաև Արցախում ու Ջավախքում: Այս կամ այն չափով վերանորոգել ենք 170-ից ավելի դպրոցներ, որոնց մեծ մասը՝ սահմանամերձ գյուղերում: Կազմակերպությունը տարեկան 30-40 հազար դոլարի չափով կրթաթոշակ է հատկացնում Հայաստանի և Արցախի ԲՈՒՀ-երում սովորող առավել կարիքավոր ու շնորհալի ուսանողներին: Կազմակերպում ենք ուսուցիչների (հատկապես մաթեմատիկայի) վերապատրաստման դասընթացներ Ստեփանակերտում, համակարգիչներ ենք տրամադրում և այլն: Հիմնարկության օժանդակությամբ Արցախի համալսարանում գործում է համակարգչային դասավանդման ծրագիր: Հենց նախորդ շաբաթ Ստեփանակերտում հանդիպեցի Արցախի համալսարանի նոր ռեկտորի հետ, միասին քննարկեցինք ընթացիկ աշխատանքները և նոր ծրագրերի հեռանկարները:

-Պարո՛ն Բաղդասարյան, «Ավան Շուշի պյազա» հյուրանոցը՝ ի դեմս Ձեզ, հովանավորում է մի յուրօրինակ ու գեղեցիկ մշակութային ծրագիր՝ Ասմունքի համահայկական փառատոնը, որ արդեն երկու անգամ անցկացվել է Շուշիում: Այս տարվա օգոստոսին նախատեսվում է 3-րդը: Խնդրեմ՝ այդ մասին. ինչպե՞ս ծնվեց Շուշիում Ասմունքի փառատոն կազմակերպելու գաղափարը, և ի՞նչ ընթացք ունի այսօր:

-Ես միշտ մտածում էի ՝ ինչպես կարող ենք Շուշիում մշակութային մի ծրագիր անել, և ի վերջո հանգեցի այն մտքին, որ մեր սահմանափակ միջոցներով կարող ենք նման մի ծրագիր իրականացնել: Բարեբախտաբար ասմունքը մի արվեստ է, որ շատերն են սիրում: Եվ երբ այս միտքս հայտնեցի Երևանի պետական համալսարանի պատվելի պրոֆեսորներ պրն. Գուրգեն Մելիքյանին, Արծրուն Ավագյանին ու Սամվել Մուրադյանին՝ ակնկալելով իրենց աջակցությունը, այս հիանալի անձնավորությունները ոչ միայն չմերժեցին, այլև մեծ ոգևորությամբ եկան, թիկունք կանգնեցին: Եվ կարող եմ ասել՝ որքան էլ ես սիրում եմ ասմունքը, մենակ ոչինչ անել չէի կարող: Եթե չունենայինք նման նվիրյալ անձեր, որպես կազմակերպիչ, երբեք նման հաջողության չէինք հասնի: Այս տարվա փառատոնին սպասում ենք մասնակիցներ 7 երկրից՝ ԱՄՆ, Ռուսաստան, Իրան, Վրաստան (այդ թվում՝ Ջավախք), Հայաստան, Արցախ: Այս պահին փորձում ենք մասնակիցներ ապահովել նաև Լիբանանից:

-Քանի՞ տարիքային խումբ է ներառում փառատոնը:

-Տարիքային խմբերը երեքն են՝ 9-12, 13-15 և 15-ից բարձր, որ մրցում են ամեն մեկն իր տարիքային խմբի շրջանակում: Այսինքն՝ փառատոնը նաև մրցույթ է՝ իր բոլոր կանոններով՝ հանձնաժողով, տարբեր կարգի մրցանակներ… Կարող եմ ասել՝ հանձնաժողովը, որը կազմվում է պրոֆեսիոնալ մասնագետներից, շատ լուրջ է մոտենում մրցույթ-փառատոնին՝ անաչառ գնահատելով յուրաքանչյուր ելույթ: Անցած երկու փառատոնում էլ ամենաբարձր պարգևների արժանացել են լավագույնները: Երեխաները ոգևորված են, և պիտի ասեմ, որ բոլորն էլ յուրատեսակ են ու հրաշալի են ասմունքում:

-Փառատոնի ծրագիրը, կարծում եմ, բացառապես հայ գրականության նմուշնե՞րն  են ընդգրկում…

-Այո՛, ամենը՝ հայկական՝ արևելահայ և արևմտահայ գրական նմուշներ: Սակայն երեխաները ազատ են ընտրության մեջ: Կարող եմ ասել՝ այդ 2-3 օրը Շուշիում իսկական տոն է. անմոռանալի օրեր են դառնում…

-Պարո՛ն Բաղդասարյան, ես հասկացա, որ Դուք արդեն շուրջ 2 տասնամյակ հարազատորեն կապվել եք Հայրենիքի հետ: Պատկերացնո՞ւմ եք Ձեր կյանքը առանց Հայաստանի ու Արցախի:

-Միանգամից ասեմ՝ չեմ պատկերացնում: Եվ՝ ոչ միայն ես: Կինս էլ շատ կապված է և հաճախ է գալիս ինձ հետ: Նույնը՝ երեխաներս: Բոլորս էլ ամեն տարի գոնե երկու-երեք անգամ գալիս ենք Հայաստան: Ուղիղն ասած՝ մենք արդեն «կիսով չափ» հայաստանցի ենք. Երևանում՝ Հյուսիսային պողոտայի վրա, բնակարան ունենք, Շուշիում էլ տուն ունեմ: Գալիս, մնում ենք մի քանի շաբաթ, շրջում ենք Հայաստանով, վայելում ենք մեր հայրենիքը և հարստանում Հայաստանով: Մտածում եմ, ավելի ճիշտ պիտի լիներ ասեի՝ «օրերն եմ հաշվում»՝ աշխատանքից հանգստի կոչվելուց հետո մշտապես տեղափոխվել Հայաստան: Երեք երեխա ունեմ՝ 24, 20 և 17 տարեկան…

-Հայերեն խոսո՞ւմ են:

-Իհա՛րկե, անշու՛շտ (հարցից անակնկալի եկած՝ հեղ.)… Իմ երեխաներս ծնված օրից գիտեն, որ տան մեջ միայն հայերեն պիտի խոսեն: Ցավոք, ամեն հայ տուն չէ, որ այդ խնդիրը հաղթահարել է սփյուռքի մեջ: Շատ հայեր կան, որ իրենք մաքուր խոսում են հայերեն, բայց տարբեր պատճառներով չեն կարողանում մայրենին փոխանցել իրենց զավակներին: Բայց ասեմ՝ սրա միջոցն էլ կա. լավագույն լուծումը հայրենիքի հետ մշտական կապն է. երեխաներին հաճա՛խ պետք է բերել Հայաստան: Գիտեմ՝ շատերի համար հեշտ չէ, բայց… Հայրենիքի հետ շփումը, Հայաստան-հայրենիքը ճանաչելը հային հայ պահելու ամենահզոր միջոցն է:

-Սփյուռքի նախարարության հետ համագործակցության եզրեր տեսնու՞մ եք…

-Իհա՛րկե: Սփյուռքի նախարարությունը հրաշալի ծրագրեր է իրականացնում, մեծ ծավալի հայապահպան գործեր է անում: Մեր Ասմունքի փառատոնը նույնպես հայապահպան նպատակ ունի: Ինչո՞ւ չէ. հենց փառատոնի ծիրի մեջ էլ կարող ենք համագործակցել: Տիկին Հակոբյանի հետ անպայման պիտի խոսենք այդ մասին: Թերևս համագործակցության ուրիշ եզրեր էլ գտնենք:

Պարո՛ն Բաղդասարյան, Դուք «կիսով չափ» ոչ միայն հայաստանցի, նաև արցախցի եք (Շուշիում տուն, հյուրանոց ունեք): Ի՞նչ է Արցախը Ձեզ համար:

-Վախենամ՝ բառերով չկարողանամ արտահայտել այն, ինչ մտածում եմ Արցախի մասին, այն, ինչ զգում եմ Արցախում: Արցախը մի տարբեր երկիր է… Արցախի մեջ շատ զորեղ էներգիա կա, որ անմիջապես զգում ես: Արդեն ճանապարհին, երբ որ տեսնում ես «Ազատ Արցախը ողջունում է ձեզ» գրությունը, մի տեսակ հոգիդ փառավորվում է: Ստեփանակերտը հրաշալի, գեղեցիկ, եվրոպական տիպի քաղաք է՝ կանաչ, մաքրամաքուր: Մարդիկ շատ բարեհամբույր են, հյուրասեր, համեստ և, որ ամենակարևորն է, սիրում են իրենց քաղաքը, իրենց ամեն մի քար ու թուփը…Ես նկատել եմ նաև, որ Արցախում  ժողովուրդը ավելի սերտ ու անկեղծ կապի մեջ է իր կառավարության հետ, ավելի լավատես է, ապագայի հանդեպ ավելի վառ արտահայտված հույսեր է փայփայում և…քիչ է բողոքում, ավելի կոնկրետ քայլեր է անում՝ կյանքը լավացնելու համար:

-Այս անգամ Ձեր այցելությունը համընկավ մայիսյան Եռատոնի հետ: Գիտեմ, որ մայիսի 9-ին եղել եք Շուշիում, մասնակցել տոնահանդեսին ու այլ միջոցառումների: Երկու խոսքով՝ Ձեր թարմ տպավորությունները…

-Դժվար է նկարագրել այն ոգևորությունը, որ ամեն անգամ ապրում ես՝ տեսնելով Արցախի զինվորներին և վետերաններին, որոնք տոնում են Մայիսի 9-ը: Շատերին մոտից եմ ճանաչում: Մայիսի 8-ի լույս 9-ի գիշերը միասին անցկացրինք. աննկարագրելի էր՝ երգ ու պար, ասմունք, գրկախառնություններ, և դրանց արանքում՝ պատմություններ, հուշեր, արցունքներ՝ ուրախության-տխրության՝ մինչև առավոտ… Եվ ամենակարևորը՝ երբ որ շփվում ես այդ մարդկանց հետ, հասկանում ես, որ Արցախը… անպարտելի է: Այդ մարդիկ այսօր էլ պատրաստ են ամեն ինչ անել ազգի համար՝ միևնույն ժամանակ ոչինչ չպահանջելով: Ամեն ինչ տված, թանկ կորուստներ ունեցող մարդիկ այսօր էլ պատրաստ են տալու և… պահանջ չունեն, բողոք չունեն: Հայ ազգը դարեր շարունակ հաղթանակներ չէր ունեցել, մենք մի տեսակ «վարժվել էինք» կորուստներին: Մենք ուրիշներին չենք կոտորել, թալանել, բայց դժբախտաբար շրջապատված ենք եղել այնպիսի ազգերով, որոնք այլ մտածելակերպ են ունեցել: Եվ ահա, այդքան կորուստներից հետո վերջապես կարողացանք մեր հայրենիքի մի թանկ հատվածը վերադարձնել: Երբ որ գնում ես Արցախի որևէ գյուղ կամ քաղաք (ես եղել եմ գրեթե ամբողջ Արցախում), հպարտորեն քայլում ես, խոսում արցախցիների հետ, երբ որ մտնում ես որևէ գյուղի դպրոց, տեսնում ես պատերին փակցված հերոսների նկարները, ովքեր զոհվել են իրենց հող-հայրենիի համար, կամ՝ գերեզմանոց, որտեղ հանգչում են հերոսները, հասկանում ես, որ սուրբ է այդ հողը, որ իր զավակների արյունով է ներկված: Եվ այսքանից հետո երբ որ լսում ես տարածքներ վերադարձնելու մասին խոսակցություններ, դրանք այնքան անհեթեթ են հնչում. Ի՞նչը վերադարձնել, ո՞ւմ վերադարձնել. արցախցին չի կարող անգամ երևակայել նման բան: Գիտեք, հեռվից բոլորովին այլ կերպ է երևում, անգամ՝ Հայաստանից: Բայց ով որ շփվում է արցախցիների հետ այնտեղ՝ Արցախում, նա շատ լավ հասկանում է, թե որքան վստահ են իրենց հողի վրա ապրող այդ մարդիկ: Ինչ էլ և ինչքան էլ միջազգային ատյաններում խոսեն, քննարկեն… ԱՄՆ-ի նախագահներից Քենեդին ասել է՝ «Մի՛ հարցրու՝ ինչ է արել ազգը քեզ համար, այլ՝ դու՛ ինչ ես արել ազգի համար»: Արցախի ժողովուրդը հենց այդպես էլ մտածում է: Ցավոք, Հայաստանում երբեմն լսում ես այլ խոսքեր, այն է՝ երկիրը ինչ է անում ինձ համար: Այն զորավոր էներգիան, որ զգում ես Արցախում, երբեմն պակասում է Հայաստանում: Լավ պիտի լիներ, եթե ամեն մարդ մտածեր՝ ես ինչո՛վ կարող եմ օգնել: Եթե այսպես մտածելով գործենք, տարեցտարի ավելի լավ պիտի լինի: Ես հավատում եմ, որ մի օր բոլորս հասկանալու ենք այդ պարզ ճշմարտությունը, միայն թե բարի էներգիայով մոտենանք այս հարցին: Մյուս կողմից՝ ես համոզված եմ, որ սփյուռքը շատ մեծ ներուժ ունի. Արցախի ճանաչումը Կալիֆորնիայում, կամ որևէ նահանգում հայկական որևէ հարցի հաջող լուծում, Ցեղասպանության ճանաչում և այլն: Բայց դա դեռ քիչ է. ավելի լա՛վ պետք է աշխատենք, որ կարողանանք արդյունք տեսնել: 7 միլիոնանոց Սփյուռքը պետք է ճիշտ օգտագործել…

-Ձեր անձնական օրինակը կարո՞ղ է «վարակիչ» լինել…

-Պիտի առիթ ստեղծել: Գիտեք, ամեն մարդ առիթ և հնարավորություն չունի Հայրենիք գալու, շփվելու: Մեր անելիքը նաև այն պիտի լինի, որ առիթներ ստեղծենք, որ դրսում ապրող ամեն հայ Հայաստանի հետ շփվի: Սփյուռքի նախարարության «Արի տուն» և այլ ծրագրերի նման նախաձեռնություններ շատ պիտի լինեն: Սփյուռքի նախարարությունը միայնակ չի կարող այդքանն անել: Այսօր կան մի քանի կազմակերպություններ, որ սփյուռքից աշակերտներ են բերում Հայրենիք, բայց…շատ ավելին է պետք: Սրանք սերմեր են, որ ցանում ենք, որպեսզի ծլարձակեն: Մեր երեխաները, որ այսօր ԱՄՆ-ի մեջ, Եվրոպայում գնում են ամենալավ համալսարանները, պիտի կարողանան հաջողել ու աշխատել նաև Հայաստանի՛ համար: Պիտի կարողանանք ա՛յդ գաղափարը ներարկել մեր զավակների մեջ:

-Ի՞նչ կուզենայիք ավելացնել՝ որպես մեր զրույցի ամփոփում:

-Միայն հույս հայտնել, որ տարեցտարի տեսնենք Հայրենիքի հզորացումն ու բարգավաճումը: Որ արտագաղթը դադարի: Որ մի օր Մեծ ներգաղթի սկիզբը դրվի: Որ Հայաստանի ժողովուրդը աշխատանքով ապահովվի: Հավատացե՛ք՝ դա հնարավոր է, մենք դա կարո՛ղ ենք անել մե՛ր ուժերով, մե՛ր կամքով, 7 միլիոնի և 3 միլիոնի կամքով: Ես հավատում եմ դրան:

Հարցազրույցը՝ Հայկ Կարապետյանի