Հրանդ Տինքի դատավարութիւնն առաջին իսկ օրուանից ընթանում էր կիսատ-պռատ, անփոյթ եւ անհասկանալի մշուշի ներքոյ:

Սպանութիւնը խրախուսող թուրքական մամուլի նկատմամբ որեւէ մեղադրանք չհնչեց: Մոլի ազգայնական Քեմալ Քերինչսիզի եւ Հրանդի այլ թշնամիների հետ «ախպերական» յարաբերութիւններ պահպանող դատաւորների նկատմամբ որեւէ հետաքննութիւն չսկսուեց: Պետական տարբեր կառոյցների աշխատակիցների եւ Տինքի դատավարութեան կասկածեալների միջեւ սերտ յարաբերութիւնները, որոնք ապացուցւում էին հեռախօսազրոյցների ձայնագրութիւններով, «մաքրուեցին»:

Դատավարութեան առաջին օրուանից կասկածների թիրախ հանդիսացող Պոլսի կուսակալ Մուամեր Կիւլերը նշանակուեց ներքին գործերի նախարար: Սպանութեան ժամանակահատուածում Տրապիզոնի ոստիկանութեան պետ Ռամազան Ակիւրեքը պաշտօնական առաջխաղացում ունեցաւ` դառնալով անվտանգութեան վարչութեան պետ: Տինքին 301 յօդուածով դատապարտելու համար մեծ ջանքեր գործադրող Նիհաթ Օմերօղլուն նշանակուեց օմպուցմեն. այս ցանկը կարելի է երկար շարունակել` թուարկելով տասնեակ հայատեաց թուրք պաշտօնեաների անուններ: Զաւեշտալի է, բայց նոյնիսկ մարդասպան Օկիւն Սամասթի հետ Սամսոնի ոստիկանութեան շէնքում թուրքական դրօշի ներքոյ հպարտօրէն նկարուող համեստ շարքային Եագուպ Քուրթարանը զարմանալիօրէն արագ նշանակուեց Մալաթիոյ ոստիկանապետի օգնականի պաշտօնին:

Տրապիզոնի ոստիկան զօրքերն ու ոստիկանութիւնը վեց ամիս առաջ տեղեակ էին, թէ ով է դրդում, ով պէտք է իրագործի սպանութիւնը, եւ նոյնիսկ ինչ մակնիշի զէնք է օգտագործուելու: Զենիթը, որը ոստիկանութեան աշխատակից էր եւ հետեւում էր կազմակերպիչ Թունճելին, Հրանդի սպանութիւնից յետոյ ունեցած հեռախօսազրոյցում ասել է. «Ես դրա մաման…, սատկել է, թող սատկի, կարո՞ղ է` պէտք է զբաղուեմ, թէ ո՞վ է սատկացրել»:

Տինքի դատավարութիւնը վերսկսուեց սեպտեմբերի 17-ին, եւ միաժամանակ լոյս տեսաւ Ֆեթհիյէ Չեթինի «Ամաչում եմ» աշխատութիւնը: Չեթինի գրքում առաջ քաշուած հիմնական վարկածն այն է, որ Էրտողանն ու «ուրուային պետութիւնը» համաձայնութեան են եկել` սահմանագծելով դատավարութեան շրջանակները: Չեթինը կարծում է, որ Տինքի սպանութեան բացայայտումը կարող է լիովին բացայայտել Թուրքիոյ «ուրուային պետութեան» ընդհանուր պատկերը: Չեթինը ենթադրում է, որ Էրտողանի կուսակցութիւնը, բաւականաչափ ուժեղ չլինելով` պարտաւորուեց համաձայնութեան գալ Զինուած ուժերի սպայակոյտի հետ եւ, բացի կառավարութեան տապալման փորձ իրականացնողներից, քաղաքական միջամտութիւնների այլ մասնակիցների չբացայայտել: Կարճ ասած` Էրտողանը, իշխանութիւնը պահելու համար 2007թ. մայիսին Տոլմապահչէ պալատում Զինուած ուժերի սպայակոյտի պետ Պիւյիւքանըթի հետ սեղան նստելով` կանխորոշեց Տինքի դատավարութեան սկիզբն ու վերջը:

Չեթինի գիրքը կարդալիս յիշեցի 2007թ. հետ կապուած որոշ մանրամասներ: Դատավարութեան ժամանակ արդէն որոշակի կասկածներ էին առաջանում, որ Էրտողանի կուսակցութեան մէջ էլ էին թափանցել «ուրուային պետութեան» գործակալները` յանձինս (Արդարութիւն եւ բարգաւաճում կուսակցութեան) երեսփոխան Թուրան Չոմեզի, որին ծանօթ էինք 2006թ. Հայաստան այցից եւ հայ-թուրքական յարաբերութիւնների նկատմամբ տարօրինակ հետաքրքրութիւն ցուցաբերելուց: Թուրան Չոմեզը առաջիններից էր, որ Էրկենեքոնի դատավարութեան հէնց սկզբում վտանգ կանխազգալով` անհետացաւ: Սա առաջին մանրամասնութիւնն էր, որը վկայում է, որ Էրտողանն այն ժամանակ դեռ բաւականաչափ ուժեղ չէր նոյնիսկ իր կուսակցութեան մէջ:

Ի վերջոյ այդ կուսակցութիւնը փակելու վերջին փորձն իրականացնող Պիւյիւքանըթը դուրս է մնացել բոլոր դատավարութիւններից, եւ նրա նկատմամբ Էրտողանը «անհասկանալիօրէն» բարի է: Նման յետահայեացքը նոյնպէս ուժեղացնում Չեթինի վարկածը:

Հանելուկ – պատկերը իմ մտքում լրանում է, երբ յիշում եմ Տոլմապահչէի հանդիպումից անմիջապէս յետոյ Պիւյիւքանըթի հետ առանձնազրոյցի մասին լրագրողների հարցին Էրտողանի պատասխանը. «Դէ, թողէք որոշ բաներ էլ չասեմ, որ կարողանամ տարիներ յետոյ յուշերումս բացայայտել»:

Հրանդի դատավարութեան վերսկսումը կարող է բացայայտել, թէ արդեօ՞ք Էրտողանն այդքան ուժեղ կը գտնուի առճակատման գնալու եւ իրապէս բացայայտելու «ուրուային պետութեան» մութ ծալքերը, թէ՞ թուրքական իւրաքանչիւր կառավարութեան նման աստիճանաբար «ուրուային պետութեանը» մաս կը կազմի:

ԱԼԻՆ ՕԶԻՆԵԱՆ

«Սիվիլնէթ»

http://www.aztagdaily.com