– Ի՞նչն է որ ձեզ այսքան կը կապէ հայերէն լեզուին։

 – Ես գաղթականի զաւակ եմ, ծնողներս եւ հօրեղբայրներուս ընտանիքները չորս տարի Եփրատի եզերքը անապատի մէջ ապրած են, մաշած վրաններու և ծանր պայմաններու տակ, իսկ կռնակէն ալ անոնց կը սպառնար հալածանքը…: Ես մեծցած եմ Պէյրութի մէջ, ուր ընտանիքս, ուսուցիչներս եւ ընկերներս բոլորն ալ հայախօս էին, հետեւաբար հայապահպանումը եւ հայերէն լեզուն ինծի համար կարեւոր նշանակութիւն ունին:

Եթէ նկատի առնեմ իմ ազգականներս, որոնք ցրուած են տարբեր երկիրներու մէջ՝ Հարաւային Ամերիկա, Ֆրանսա, Յունաստան եւ այլուր, ո՛չ մէկը հայերէն կը խօսի, հայերէնախօսութենէ կը խուսափին, որովհետեւ կ՚ենթադրեմ թէ տեղական լեզուով խօսիլը դիւրին է իրենց համար, ուրեմն «դժուար»ը չեն փնտռեր: Բայց անդին ազգականներու թոռնիկներ ունիմ Լիբանանի մէջ, որոնք կատարեալ Հայ են եւ անշուշտ հայերէն կը խօսին և հայկական դպրոց յաճախելը անխուսափելի է իրենց համար:

– Իսկ ո՞րն էր յատկապէս Ֆրանսայի մէջ դրամագլուխ նուիրելու դրդապատճառը։ Օրինակի համար կրնայիք դպրոցներ շինել Լիբանան, Սուրիա կամ Հայաստան։

– Ինչ կը վերաբերի Հայաստանի, ապա նախ պէտք էր իմ վստահութիւնը շահէին: Գիտէ՞ք, ես ժամանակին երկրաչափ, փաստաբան եւ այլ մասնագիտութեանց տէր ընկեր-բարեկամներ ղրկեցի հոն, որպէսզի գիտնամ թէ ինչպէս կրնամ օգտակար ըլլալ դպրոց, գիւղական տուներ կամ ակումբ շինելու համար: Ունէի թէ՛ առիթը եւ թէ՛ կարողութիւնը, սակայն դժբախտաբար յուսախաբ եղայ եւ վստահութիւնս կորսնցուցի: Ծանօթներ ունիմ, որոնք գացին հոն եւ հին եկեղեցի մը նորոգեցին, բայց դժգոհ վերադարձան: Իսկ Լիբանանի մէջ, օրին օժանդակած եմ վարժարաններու, բայց վերջը դադրեցուցած եմ: Ինչո՞ւ: Որովհետեւ չէի գիտեր, թէ արդեօք իսկապէս պէտք ունէի՞ն օժանդակութեանս: Ուրիշ դպրոցներ թերեւս աւելի կարիքն ունէին:

Հիմա պատմեմ Ֆրանսայի հետ կապերուս մասին: 1930ական թուականներուն Պէյրութի մէջ հայկական դպրոցներու շրջանաւարտները կ՚երթային ֆրանսական համալսարան (Sacré-Cœur) եւ իմ եղբայրներս ալ հոն առած են իրենց ուսումը: Այնուհետեւ, մեծ եղբայրս եկաւ Ֆրանսա ուսումը շարունակելու: Մէկ անգամ Պէյրութ մեզի այցելութեան եկաւ, անկէ ետք այլեւս չկրցաւ վերադառնալ՝ ճամբաները գոցուեցան Բ. Աշխարհամարտի պատճառով: Ան վերջնականապէս 1955ին էր, որ վերադարձաւ: Յետոյ 1978ին վերջնականապէս Փարիզ հաստատուեցաւ, իրեն յաջորդեց միւս եղբայրս եւ վերջն ալ 1987ին ես միացայ իրենց:

Հոս դպրոցաշինութեան համար, իմ մտերիմ բարեկամներէն մէկուն միջնորդութեամբ դիմեցին ինծի եւ ես ծրագիրը ուսումնասիրելէ ետք տեսայ յատակագիծը եւ շատ խանդավառուեցայ, նկատի ունենալով որ ես միշտ ալ փայփայած եմ ոչ թէ հիւանդանոց, ծերանոց կամ մատուռ մը շինելու գաղափարը, այլ՝ մտքիս մէջ եղած են դպրո՛ցը եւ ուսումսարա՛նը: Ատոր համար ալ առանց վայրկեան մը տատամսելու, գրկաբաց ընդունեցայ նուիրատւութեան դիմումը: Աւելցնեմ, թէ ես այսպէսով նաեւ կը յարգեմ եղբօրս բանաւոր կտակը՝ նուիրել ի նպաստ փոքրիկներու: Գիտէք, եղբայրս կը վայելէր նաեւ ֆրանսահայ գաղութի յարգանքը եւ երբ 1992ին մահացաւ, ատոր համար ալ թոյլ չտուին, որ անոր դին Լիբանան փոխադրուի, ըսելով որ հանգուցեալը համայնքի կեանքին մեծ ներդրում ունի :

– Ի՞նչ կ՚ըսէիք Նորվան Սրբազանի առաջնորդութեամբ՝ Հայ Մշակոյթի Զարգացման Ընկերակցութեան դպրոցի կառուցման ծրագրին շուրջ հաւաքուած այն երիտասարդներու խումբին մասին։

– Անոնք մեզի համար մեծ եւ անյաղթահարելի ուժ մը կը ներկայացնեն եւ երանելի ենք մենք, որ դպրոցի շինարարութիւնը իրենց վստահած ենք:

– Ինչպէ՞ս կը մօտենաք մեր գաղութի կարեւոր հարցերէն Նորվան Սրբազան Հօր հրաժարականի խնդրին։

 – Այդ հարցը սկիզբը մեծ մտածողութիւն պատճառեց ինծի, բայց յետոյ ամէն բան յստակացաւ եւ ատիկա այլեւս իմ խառնուելիք գործը չէ: Սակայն ընդգծեմ, թէ Նորվան Սրբազան, որ այսօր կանգնած է այս խումբ մը երիտասարդներու գլուխը, շատ անբիծ եւ մաքուր անձնաւորութիւն մըն է եւ ես լիայոյս եմ, որ մէկուկէս տարիէն դպրոցի շինարարութիւնը յաջողութեամբ իր աւարտին կը հասնի:

Չեմ գիտեր ի՞նչպէս ձեռաձայնի թիւս գտած է, Ֆրանսայէն անանուն մէկը Պէյրութ հեռաձայնեց, ըսելով ին-ծի՝ «դրամիդ ուշադրութիւն ըրէ»: Ինչպէս ըսի, ես բացարձակ վստահութիւն ունիմ Նորվան Սրբազանին նկատմամբ:

– Այսօր ինչպէ՞ս կը տեսնէք Միջին Արեւելքի հայ գաղութներու ապագան։

 – Ընդհանրապէս այդ շրջաններուն մէջ քրիստոնեաներու դէմ հալածանք կայ՝ ըլլա՛յ Սուրիոյ, Իրաքի, Յորդանանի կամ Եգիպտոսի մէջ: Միայն Լիբանանն է, որ զերծ մնացած է ատկէ եւ հոն դեռ քրիստոնեայ, արաբ, կաթոլիկ, ուղղափառ, մահմետական քով-քովի կ՚ապրին. իսկ արդեօք կը յարատեւէ՞ այս կացութիւնը, թէ ոչ, այդ ալ Աստուած գիտէ: Մենք հոն ազգապատկան կամ եկեղեցապատկան կալուածներ ունինք, թէ ի՞նչ պիտի ըլլայ ատոնց ապագան, ինծի անյայտ է, սակայն մէկ բան գրեթէ յստակ է, որ մենք Լիբանանի մէջ մնացող ենք, գացողը արդէն ցացած է… Գիտէ՞ք, ես շատ գաղութներ շրջած եմ, Հիւսիսային եւ Հարաւային Ամերիկաներ, Եւրոպա, Պոլիս եւ այլուր, եւ կրնամ հաստատ ըսել, որ ընտանիքներու մէջ հայախօս միակ համայնքը Լիբանանն է:

– Ձեր մտքին մէջ տիպար դպրոցի մը օրինակը ունի՞ք։

 – Ժամանակին Լիբանանի կամ Սուրիոյ մէջ մեր հայապահպանման գլխաւոր աղբիւրը Մելքոնեան կրթական հաստատութիւնը եղած է, որմէ շրջանաւարտ եղած են մեր խմբագիրները, բանաստեղծները, ուսուցիչները եւ գրականութեան մեծերը: Իսկ այսօր, դժբախտարար այդ երկիրներու մէջ ալ հայերէնի ուսուցիչի կարիքը կը զգացուի. պատճառն ալ այն է, որ հայագիտութիւնը նիւթական ապահովութիւն չի պարգեւեր երիտասարդին…

– Այս պարագային չէ՞ք կարծեր, որ պէտք է հիմնադրամ մը ստեղծել հայերէնի ուսուցիչին նիւթականը ապահովելու համար։

 – Համաձայն եմ, պայմանաւ որ՝ ենթական աւարտելէ ետք, հայկական վարժարանի մէջ հայերէն դասաւանդէ: Գիտէք, հայ ուսուցիչին պէտք են լաւ պայմաններ եւ մանաւանդ ասպարէզ, որպէսզի ան քաջալերուի եւ գոհունակութեամբ լծուի այդ նուիրական գործին: Իսկ ատոր համար ինչպէս դուք առաջարկեցիք՝ անհրաժեշտութիւն է հիմնադրամի մը ստեղծումը եւ այդ աշխատանքը կրնան յանձն առնել ազգային վարժարաններու պատասխանատուները կամ Առաջնորդարանը:

Բացառութիւնները յարգելով հանդերձ պէտք է ըսել, թէ այսօր նոր սերունդը մեծամասնութեամբ տեղեակ չէ իր պատմութեան, գրականութեան կամ գրական մեծերու գործերուն, իսկ ատոր համար յանցաւոր ենք բոլորս, ազգային մարմինները, կուսակցական պատասխանատուները եւ քաղաքական ներկայացուցիչները:

– Իսկ ինչպէ՞ս կարելի է այս «ազգային աղէտ»ը դարմանել։

– Դարմանը հայապահպանումն է, որու համար ալ բոլորս կը պայքարինք:

– Բայց հայապահպանումը ունի որակի խնդիր, որակը կորսուած է: Ուրեմն որակը վերագտնելու հարց ունինք։

 – Ճիշդ է, այսօր նախկին ժամանակի որակը չկայ, սակայն պէտք չէ անտեսել դպրոցներու մէջ տարուող լայն աշխատանքը՝ հայերէնը ճիշդ խօսիլ, ճիշդ գրել, ճիշդ հնչել, իսկ ատիկա կը սկսի շատ փոքր տարիքէն: Յուսանք որ այս ամբողջը ի վերջոյ լաւ արդիւնքի կը յանգի:

Հարցազրոյցը վարեց՝   ԺԻՐԱՅՐ ՉՈԼԱՔԵԱՆ

 Նոր Յառաջ