Գիտցէ՛ք, քնում են գետերն ու քամին,

Սակայն չի քնում երբեք թշնամին…

Աւ. Իսահակեան

Վս­տա­հա­բար իմա­ցաք, որ հա­յազ­գի գրող-լրա­գրող մը ընտր­ուե­ցաւ Թուրք­իոյ վար­չա­պե­տին առա­ջին խորհր­դա­տու: Կար­ծող­ներ ալ եղան, թէ պէտք է հրճ­ուինք, հպար­տա­նանք, երախ­տա­գի­տու­թեամբ ալ լեց­ուինք նման «պատ­ուա­ւոր» դիր­քի մը ար­ժա­նա­ցած հա­յու մը հաշ­ւոյն, նման «շնոր­հի» հա­մար: Չե՞նք աճա­պա­րեր արդ­եօք հա­յու նման մի­ամ­տու­թեան պա­րա­գա­յին:

Առանց դոյզն կաս­կած ու­նե­նա­լու հայ­րե­նա­կի­ցիս ար­ժա­նիք­նե­րուն, խել­քին ու իմա­ցա­կա­նու­թեան` միտքս ան­մի­ջա­պէս կ՛եր­թայ եր­կու թռ­չուն մէկ քա­րով որ­սա­լու թուր­քի խո­րա­ման­կու­թեան: Ինչ­պէս միշտ` հա­յուն տա­ղան­դը իր շա­հե­րուն պի­տի ծա­ռա­յեց­նէ (վս­տա՜հ` անոր հա­ւա­տար­մու­թեան…): Ապա` փո­շի պի­տի փչէ դիւ­րա­հա­ւատ հա­յե­րուս ու նա­եւ Եւ­րո­պա­յի աչ­քե­րուն, թէ` տե­սէ՛ք, ոչ մէկ խտ­րու­թիւն ու­նիմ հա­յե­րուն հան­դէպ: Տեղ­եակ չեմ (թէ­եւ վս­տահ եմ), թէ իր նո­րըն­տիր խորհր­դատ­ուի հայ­րե­նա­թա­փութ­եան հա­րիւ­րամ­եա­կին ըն­դա­ռաջ ու­րիշ ի՞նչ լա­րա­խա­ղա­ցու­թիւն­ներ ու խար­դա­ւանք­ներ կը խոր­հի, սա­կայն  բո­լո­րիդ հետ մի­ա­սին գի­տեմ, թէ իր ձիր­քերն ու խել­քը թուր­քի մար­դա­ցու­մին ու զար­գա­ցու­մին ծա­ռա­յեցը­նող առա­ջին հա­յը չէ:

Իբ­րեւ թէ ծրագր­ուած է անոր մի­ջո­ցով յա­ռաջ տա­նիլ հայ-թր­քա­կան յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րու յղ­կու­մին գոր­ծը, այ­սինքն` ինչ որ կ՛ու­զէր ընել լու­սա­հո­գի Հրանդ Տինք: Եւ սա­կայն… գի­տենք Հրան­դին վախ­ճա­նը, ինչ­պէս որ չենք մոռ­ցած  նա­եւ թուրք ազ­գին ու պե­տա­կա­նու­թեան մեծ ծա­ռա­յու­թիւն­ներ մա­տու­ցած, թր­քա­կան խորհր­դա­րա­նի երես­փո­խան, մե­ծա­քան­քար Գրի­գոր Զօհ­րա­պին ու միւս լու­սա­ւո­րիչ­նե­րուն վախ­ճա­նը, որոնք Թուրք­իոյ խա­ւա­րը լու­սա­ւո­րել կ՛երա­զէ­ին…

Են­թա­կա­յի մա­սին գրե­թէ ոչինչ գի­տեմ, սա­կայն խոս­տո­վա­նին՛ք, որ այդ երկ­րին քա­ղա­քա­ցին ըլ­լա­լով, հա­ւա­նա­բար կա­րե­լի չէր մեր­ժել եւ կամ` թե­րեւս ան դրա­կան առա­քե­լու­թիւն մը ու­նի կա­տա­րե­լիք: Կա­րե­լի չէ վերջ­նա­գիր կար­ծիք ու­նե­նալ: Ամէն պա­րա­գա­յի ստանձ­նա­ծը դիւ­րին դեր չէ իրաւ հա­յու մը հա­մար` երբ մէկ կողմ հո­գիդ է, միւս կողմ` ի պաշ­տօ­նէ պար­տա­կա­նու­թիւնդ, որ  կր­նայ բնաւ հաշտ չըլ­լալ հոգ­ւոյդ հետ:

Դրա­ցի ազ­գին հետ յա­րա­բե­րու­թիւն­ներ շտ­կե­լու սի­րոյն անհ­րա­ժեշտ զի­ջում­նե­րու եր­թա­լու պատ­րա՞ստ է Թուրք­ի­ան, թէ՞ դարձ­եալ ու ան­վերջ մեզ­մէ կը սպա­սէ զայն: Թէ՞ «Հա­յե՛ր, մոռ­ցէ՛ք անց­եա­լը ու մեր մի­ջեւ եղած «ան­հար­թու­թիւն­նե­րը» շտ­կե­լը պատ­մա­բան­նե­րուն ձգե­ցէք»  մտայ­նու­թիւնը մէկ այլ բա­ւիղ կը մտց­նէ: Ժա­մա­նա­կը կը ցուց­նէ:

Բնաւ պի­տի չու­զէի արիւ­նա­կի­ցիս դե­րին մէջ գտն­ուիլ…

***

Կար­ծես թէ ներ­քին խմո­րում­ներ կան, ու ա՛լ պի­տի հա­սուն­նան, լրու­մին հաս­նին այս նող­կա­լի պա­տե­րազ­մը ու անոր ծանր բե­ռը կրող այս երկ­րին տա­ռա­պանք­նե­րը: Կը խօս­ուի, թէ պաղ հով ան­ցեր է Ամե­րի­կա­յի ու իր ձեռ­նա­սուն Թուրք­իոյ մի­ջեւ: Ոմանք նոյ­նիսկ կ՛են­թադ­րեն, թէ ան լու­սանց­քէն դուրս պի­տի նետ­ուի կամ չա­րա­չար պի­տի պատժ­ուի, իր ստանձ­նած պար­տա­կա­նու­թիւնը լիո­վին չի­րա­գոր­ծե­լու հա­մար (դեռ ին­չե՜ր պի­տի ընէր): Չէ՞ որ ձա­խո­ղութ­եան պա­րա­գա­յին միշտ քա­ւութ­եան նո­խազ պէտք է: Այս­պէս կար­ծող­ներ կան: Ես, որ հե­ռու եմ քա­ղա­քա­կա­նու­թիւն հասկ­նա­լէ, գի­տեմ սա­կայն, թէ Թուրք­ի­ան միշտ ալ վեր­ջին վայրկ­եա­նին աղ­տոտ ջու­րէն մա­քուր ել­լե­լու ու քուր­քը թօթ­ուե­լու խո­րա­ման­կու­թիւնը ու­նի կամ` իր բախ­տը կ՛օգ­նէ, որ­պէս­զի կատ­ուի պէս միշտ ալ ոտ­քե­րուն վրայ իջ­նէ ու ոչ` կռն­ակին: Թէ ան ինչ­պէս կ՛իյ­նայ` երկ­րոր­դա­կան է (կա­րե­ւոր է իյ­նա­լը), առաջ­նա­յի­նը Սուր­իոյ ազա­տագ­րումն է մար­դա­կերպ հրէշ­նե­րու ներ­կա­յու­թե­նէն ու ամե­րիկ­եան երա­զէն:

Եւ այս­պէս` կր­կին ու դարձ­եալ յոյ­սեր կան բա­նա­կի յա­ռա­ջի­կայ վըճ­ռա­կան գոր­ծո­ղու­թիւն­նե­րու ու Հա­լէ­պը ազա­տագ­րե­լու մա­սին: Կը մնայ յու­սալ ու տո­կալ:

Շա­տեր մեծ յոյ­սեր կը կա­պեն Իրա­նին հետ, փո­խա­դարձ շա­հեր թուե­լով: Հա­ւա­նա­բար հիմ­քեր ու­նին: Մինչ­դեռ ես, իբ­րեւ մար­դու մէջ մարդ­կա­յի­նը երա­զող` չեմ ու­զեր խոր­հիլ միայն շա­հախնդ­րու­թեան վրայ, այլ կ՛ու­զեմ հա­ւա­տալ, թէ  մար­դիկ ալ կան այս երկ­րա­գուն­դին վրայ, որոնք անդ­րա­դար­ձան ի վեր­ջոյ այս երկ­րի աւե­րա­կու­մին ու այս ժո­ղո­վուր­դի գող­գո­թա­յին եւ օգ­նութ­եան ձեռք կ՛եր­կա­րեն… Մա­նա­ւանդ կ՛ու­զեմ հա­ւա­տալ, թէ արե­ւը միշտ ալ Արե­ւել­քէն կը ծա­գի…

Ան­գա­մի մը հա­մար եւս հա­ւա­տանք, բա­րե­կամ­նե՛ր, քա­նի որ տո­կա­լու հա­մար հա­ւատքն է ան­սա­սան խա­րիսխ. հա­ւա­տա՛նք, չէ՞ որ մեր հնամ­եայ քա­ղա­քը` Հա­լէպ օրհնը­ւա՜ծ է…

***

Ժամ ժամ զիմ ղա­րի­պու­թիւնս ես յի­շեմ եւ նս­տիմ ու լամ.

Ճապ­ղեր եմ ջրի նման, ի յօ­տար եր­կիր կու գնամ.

Աստ­ուած գի­տէ այն ճամ­բան, ուր կ՛եր­թամ կամ ուր տի մնամ…

Նա­հա­պետ Քու­չակ

….Բայց դեռ կը հո­սի՞ս արդ­եօք, ո՜վ հայ­րե­նի աղ­բիւր,

Այն­չափ յս­տակ, որ­չափ էր Ար­շա­լոյսն իմ անց­եա­լիս,

Դեռ վճի՞տ են արդ­եօք սա ջու­րերդ հին օրե­րու,

Եւ քու ձայնդ դեռ ե՞րգ մըն է, թէ աղա­ղակ վրէ­ժի…

Սի­ա­ման­թօ

Ող­ջերթ… գե­ղե­ցիկ ու նոյն ատեն տխուր բառ: Գե­ղե­ցիկ, քա­նի որ հա­յե­րէն է իր եր­գը, տխուր, քա­նի որ իր մէջ հրա­ժեշ­տի նուագ ու­նի, մա­նա­ւանդ` այ­սօր, մեր  պա­րա­գա­յին` գաղ­թի կամ պանդխ­տութ­եան յու­շու­մը:

Ող­ջերթ, որ մնա­ցող­ներս կը մաղ­թենք մեր օրէ­ցօր աւե­լի ու  աւե­լի  նօս­րա­ցող շար­քե­րէն հե­ռա­ցող ըն­կե­րոջ, բա­րե­կա­մի, հա­րա­զա­տի, սի­րելիի:

Ող­ջերթ կը մաղ­թենք` զուարթ երե­ւոյ­թի տակ ծա­ծուկ պա­հած մեր թա­խի­ծը, քա­նի որ կը ճամ­բենք մէ­կը մեզ­մէ, ով, գի­տենք, շա­տե­րու պէս կը հե­ռա­նայ ակա­մայ, ստի­պու­մի մը տակ, իր տա­րա­գիր սի­րե­լի­նե­րուն մի­ա­նա­լու, ամ­բող­ջաց­նե­լու հա­մար բազ­մա­կի գաղ­թա­կան հա­յու պատ­կե­րը: Կը հե­ռա­նայ հա­կա­սա­կան տրա­մադ­րու­թիւն­նե­րու մէջ` ըն­դա­ռաջ եր­թա­լով տա­րի­նե­րու կա­րօտ­նե­րուն ու նոյն ատեն` հոգ­ւոյն մաս մը ձգե­լով հոս, ափ­սո­սանք ու­նե­նա­լով ետին մնա­ցող իր  ծնն­դա­վայ­րի, հա­րա­զատ մի­ջա­վայ­րի, ցա­ւը` ման­կու­թեան ու երի­տա­սար­դութ­եան յա­խուռն տա­րի­նե­րու յի­շա­տակ­նե­րը պա­հող վայ­րե­րու ու կեանք մը ամ­բողջ իր ան­սա­կարկ ծա­ռա­յու­թեան դաշ­տը եղած գա­ղու­թը  լք­ուե­լուն:

Հրա­ժեշ­տի ու ող­ջեր­թի բա­րե­մաղ­թանք­ներ ընե­լով` մեզ­մէ իւ­րա­քան­չիւ­րի մտ­քին մէջ կայ ան­կաս­կած մեր ալ անո­րոշ ապա­գա­յի մշու­շոտ ու թախ­ծոտ հե­ռան­կա­րը, նա­եւ` երա­զան­քը, որ Ակ­նայ ազնը­ւա­կան հա­յու այս շա­ռա­ւի­ղը գաղ­թէր ոչ թէ անդ­րովկ­ի­ա­նոս­եան եր­կի­րը, ուր բնաւ պի­տի չյա­գե­նայ իր հայ­րե­նա­կա­րօտ հոգ­ւոյն ծա­րա­ւը, այլ որ մենք հրաշ­քով մը կա­րե­նա­յինք զինք, իբ­րեւ պանդխ­տու­թե­նէ վե­րա­դար­ձող մը` ցն­ծու­թեան ող­ջեր­թով մը ղր­կել իր պա­պե­րուն օր­րա­նը` մեր եր­գի քաղցր ակունք­նե­րէն մին`  չք­նաղ Ակն…

Բա­րո՛վ եր­թաս, վեր­ջէն գտած, բայց հին բա­րե­կա՛մ, չեմ վի­ճիր քե­զի հետ, Ակ­նեղ­բա՛յր, չեմ բաղ­դա­տեր Լո­ռիս Ակ­նիդ հետ: Կ՛ըն­դու­նիմ, թէ առա­ւել չք­նաղ ու հան­ճա­րա­ծին էր քու ու մեր ամէ­նուս Ակ­նը, կ՛ըն­դու­նիմ, քա­նի որ… ի վեր­ջոյ Լո­ռին կեն­դա­նի ու շօ­շա­փե­լի իրա­կա­նու­թիւն է, մինչ Մե­ծա­րեն­ցին ու Սի­ա­ման­թո­յին Ակ­նը` պատ­րա՜նք, անո՜ւրջ, երա­զա՜նք: Իսկ չէ՞ որ առա­ւել շքեղ  ու տեն­չա­լի է երա­զը…