Հարցազրոյց՝ Թեհրանի հայոց թեմի առաջնորդ Տ. Սեպուհ արք. Սարգսեանի հետ.

– Սրբազան Հայր, հարցազրոյցը սկսենք վերջերս Հայաստան Ձեր այցելութիւնից, որը շատ յագեցած էր Հայոց Ցեղասպանութեան 100-ամեակին նւիրւած համակարգումներով, խորհրդակցական հանդիպումներով եւ ժողովներով: Արծարծւել է նաեւ սրբադասման հարցը, որի մասին եւս կը խնդրէինք խօսէք:

– Առաջին հերթին, ողջունում եմ ձեզ եւ «Ալիք» օրաթերթի ընտանիքին եւ գնահատում եմ ձեր նախանձախնդրութիւնը՝ մեր ժողովրդին ուղղակիօրէն իրազեկ պահելու այն անցուդարձերին, որոնք առնչւում են Հայոց Ցեղասպանութեան 100-ամեակին եւ Հայոց Ցեղասպանութեան զոհերի սրբադասման հարցին:

Մայիսի 24- ից մինչեւ մայիսի 31-ը, երբ Հայաստանում էի յատուկ առաքելութեամբ՝ մասնակցելու Հայոց Ցեղասպանութեան տարածաշրջանային յանձնախմբերի ներկայացուցիչների հետ Սփիւռքի նախարարութեան կազմակերպած ժողովին, Հայաստանի Հանրապետութեան նախագահի կողմից նշանակւած պետական յանձնաժողովի նիստին եւ ապա Անթիլիաս-Էջմիածին նշանակւած յանձնաժողովի նիստերին, որի գլխաւոր նպատակը Հայոց Ցեղասպանութեան զոհերի սրբադասման ընթացքը իրագործելն էր:

Առաջին առիթով ասեմ, որ մայիսի 26-ի առաւօտեան մասնակցեցինք Սփիւռքի նախարարութեան կողմից կազմակերպւած շրջանային յանձնախմբերի պատասխանատուների, թեմակալ առաջնորդների մասնակցութեամբ ժողովին եւ պէտք է ասել, որ բաւականին լաւ կազմակերպւած, պատրաստւած աշխատանք էր, որի ընթացքում շրջանների յանձնաժողովների պատասխանատուները ներկայացրեցին իրենց ծրագիրը՝ կապւած Հայոց Ցեղասպանութեան 100-ամեակին: Հետաքրքրական էր նկատել, որ բոլորի սեւեռակէտը եթէ մի կողմից Հայոց Ցեղասպանութեան ահաւոր լինելու մասին էր, բայց երկրորդ երեսը եւ կարեւոր շեշտադրութեամբ հայ ժողովրդի պահանջատիրութեան ուղղութեամբ էր, որովհետեւ Սփիւռքից եկած բոլոր ներկայացուցիչները, որպէս այսպէս ասած ներկայացուցիչները Սփիւռքի, իրենք իրենց մորթի վրայ զգում են, որ պահանջատիրութիւնը մեր ժողովրդի արեան կանչն է եւ Ցեղասպանութեան մասին խօսել առանց անդրադառնալու, որ մենք ինչ ենք ձեռքից տւել եւ ինչ ենք պահանջում այդ Ցեղասպանութեան նշումից, մեծ արժէք է կորցնում եւ արժեզրկւում է: Այս իմաստով էլ ասեմ, որ ուրախալի էր, ներշնչող էր եւ միեւնոյն ժամանակ յուզիչ՝ տարբեր երկրների մէջ, տարբեր պայմաններում ապրող հայորդիք երբ կողք-կողքի են գալիս եւ իրենց մտածման սեւեռակէտը դարձնում են Հայոց Ցեղասպանութիւնը՝ գաղափարների, մտածումների ձեւով միօրինակութիւնը ցոյց է տալիս, որ մեր ժողովուրդը ուր էլ որ լինի՝ իր ապրումներով, իր տեսիլքներով, իր երազներով մէկ է՝ առանց նկատի ունենալու իր ապրած երկիրը, իր ունեցած քաղաքացիական պատկանելութիւնը: Եւ ես ենթադրում եմ, որ Ցեղասպանութեան 100-րդ տարելիցի նշումը մեր ժողովրդի առթած ամենից գեղեցիկ զգացումներից եւ ապրումներից մէկն է: Որտեղ էլ որ լինեն՝ զգան, որ իրենք զոհ են եւ իբրեւ այդպիսին՝ նաեւ պահանջատէր են: Այդ նոյն ժողովին Հայաստանի Հանրապետութեան նախագահի աշխատակազմի ղեկավար Վիգէն Սարգսեանը ներկայացրեց նաեւ իրենց պատկերացումը Հայոց Ցեղասպանութեան տօնակատարութեան հետ կապւած եւ այդ Ցեղասպանութեան իր պատկերացրած ծրագիրը գլխաւորաբար, թէ ինչպիսի ուղղւածութեամբ պիտի ընթանան աշխատանքները, ինչ ձեւով այդ ուղղւածութիւնը պիտի դրսեւորւի՝ գործադրւի, կեանքի կոչւի եւ ինչպէս պէտք է կարողանանք ներգրաւել երիտասարդութեանը, այսինքն՝ նոր սերունդին եւ օտար լրատւական միջոցներին եւ օտար երկրների դիւանագէտներին, օտար երկրների ներկայացուցիչներին զանազան մակարդակների վրայ՝ սրանք բոլորը գեղեցիկ կերպով ներկայացւեց ներկաներին այն յոյսով ու ակնկալութեամբ, որ պատասխանատուները, երբ վերադառնան իրենց տեղերը, իրենց գործակիցների հետ պիտի վերանայեն եւ ներդաշնակեն իրենց երկրի պայմաններին եւ ըստ այնմ իրենք կողմնորոշւեն եւ իրենց ծրագրերը փորձեն իրագործել:

Երկրորդ ժողովը նախագահի կողմից նշանակւած կամ ընտրւած Հայոց Ցեղասպանութեան պետական յանձնաժողովի նիստն էր, որը ընդարձակւած նիստ էր, ու որին մասնակցեցին նաեւ սփիւռքեան համայնքների Հայոց Ցեղասպանութեան 100-ամեակի առիթով նշանակւած յանձնաժողովների պատասխանատուները. մեր կողմից կար մեր յանձնախմբի ատենապետուհի Արմենուշ Առաքելեանը: Դարձեալ զեկոյցներ ընթերցւեցին՝ ներկայ էին նաեւ երկու Վեհափառ Հայրապետները՝ Սուրբ Էջմիածնի եւ Անթիլիասի եւ Հայաստանի Հանրապետութեան նախագահի կողքին կար նաեւ Արցախի նախագահը եւ պետական այլ համապատասխան նախարարութիւնների նախարարներ եւ ներկայացուցիչներ: Դարձեալ վերագնահատւեցին ընդհանուր տարւած աշխատանքները, ծրագրերի կապակցութեամբ եղան թելադրութիւններ, այն, ինչ որ Վիգէն Սարգսեանը երկուշաբթի առաւօտեան ժողովականների ուշադրութեանն էր յանձնել այդ ուղղութեամբ եւ կազմւեց յատուկ յանձնախումբ, որը ծրագրերը պէտք է համադրի: Բայց, ամենից կարեւորը այս հանգրւանին նաեւ իրաւաբանների կողմից կազմւեց մի յանձնախումբ՝ գլխաւորութեամբ ՀՀ Սահմանադրական դատարանի նախագահ Գագիկ Յարութիւնեանի, որպէսզի ուսումնասիրի իրաւական կողմը Հայոց Ցեղասպանութեան եւ նաեւ մեր Դատի՝ պահանջատիրութեան, թէ մենք ինչ ենք պահանջելու եւ ինչպէս կարող ենք պահանջատիրական մեր աշխատանքները առաջ տանել, ինչ ուղղութեամբ, ինչ ձեւով միջազգային ատեաններում եւ ենթադրւում է, որ ամենից կարեւոր աշխատանքներից մէկը սա կը լինի: Մենք այլեւս հասել ենք մի հանգրւանի, որ միջազգային ատեանի, միջազգային դատարանի ուշադրութեանը պէտք է յանձնենք մեր հարցը՝ իրաւական տեսակէտից: Արդեօք հնարաւո՞ր է Սեւրի դաշնագրի հետ կապւած կէտերը, Վիլսոնեան այդ ծրագիրը նորից վերարծարծել միջազգային դատարաններում եւ ենթադրւում է, որ կարելի է եւ անկարելի բան չկայ: Կամ այսօր Աֆրիկայում, երբ մի ղեկավար մի ոճրագործութիւն է կատարում, նրան որպէս ոճրագործ Հալլէի ատեան են կանչում, ինչու 100 տարի առաջ տեղի ունեցած ջարդերի, Ցեղասպանութեան գծով միջազգային ատեանները որեւէ մի աշխատանք չեն տանում, անշուշտ հնարաւոր չէ այդ օրերի ոճրագործներին գերեզմանից հանել, բայց իրենց յաջորդները, որոնք նրանց գործն են շարունակում, իրաւայաջորդներն են, ինչո՞ւ այդ ուղղութեամբ աշխատանք չի տարւում, որպէսզի արդարութիւնը այսպէս ասած՝ ջրի երես դուրս գայ: Այսօր աշխարհի ցաւը եւ տառապանքները, կռիւները, թիւրիմացութիւնները, աւազակութիւները, այն ամէնը ինչ որ տեղի է ունենում այսօրւայ աշխարհում, աղբիւրը անարդարութիւնն է, երբ արդարութիւն չկայ, ամէն ինչ, դժբախտաբար, կարելի է պատկերացնել եւ երեւակայել: Յուսով ենք, որ Ցեղասպանութեան 100-ամեակի ոգեկոչումը մեր ժողովրդի համար գեղեցկագոյն առիթ կը լինի, զգօնութեան, սթափւելու եւ համատեղ կերպով այլեւս գործելու: Ես միշտ ասել եմ՝ այլեւս ժամանակն է, որ մենք միշտ առաջ նայենք եւ վեր նայենք՝ ոչ աջ եւ ոչ էլ ձախ նայենք, ոչ ձախին ականջ տանք, ոչ աջին, այլ՝ մեր ժողովրդի հիմնահարցերին ականջ տալով՝ ուղիղ գնանք համատեղ կերպով, որպէսզի կարողանանք ինչ-որ բան ձեռք բերել: Նման պահեր եղել են մեր ժողովրդի պատմութեան մէջ վերջին 100 տարիների ընթացքում, երբ 1903 թւականին ռուսական ցարական կառավարութիւնը Արեւելեան Հայաստանում ուզեց եկեղեցապատկան կալւածները գրաւել եւ մեր դպրոցները փակել, մեր ժողովուրդը մէկ մարդու պէս այդ օրերին ոտքի կանգնեց, նոյնիսկ նրանք, որոնց մօտ այլեւս հայկական պատկանելութիւնը աղօտ գաղափար էր՝ դրանք ոտքի ելան եւ պահանջեցին արդարութիւն եւ վերջ տալ այդ բոլորին:

Վերջին երկու տասնամեակներում Արցախեան պայքարը մեր ժողովրդին սթափեցրեց, այսօր Հայոց Ցեղասպանութեան պահանջատիրութիւնը, ես կարծում եմ, նոյնքան կարեւոր իրողութիւն է, որպէսզի մեր ժողովրդի բոլոր զաւակները, որտեղ որ լինեն՝ միասին, միասիրտ համագործակցաբար անեն, ինչ-որ պիտի անեն, միշտ նպատակակէտ ունենալով Հայաստանը եւ Հայաստանը ամէն ինչից վեր նշանաբանով, այսօրւայ մեր հայրենիքը՝ որպէս մեկնակէտ մեր ամբողջական Հայրենիքի՝ պէտք է մեր ուշադրութեան առանցքը դառնայ: Մենք չենք կարող պահանջատիրական մեր պայքարը մէկ երկվայրկեանի համար իսկ մեր մտքից դուրս հանել, որովհետեւ այս օրերին դա մեր գոյութեան ռեզոնդետրն է (գոյութեան պատճառ):
Եւ երրորդ ժողովը՝ Հայաստանի պետական իշխանութեան հետ կապւած, «Հայաստան» համահայկական հիմնադրամի ժողովն էր, որին ես որպէս Կիլիկիոյ կաթողիկոսութեան ներկայացուցիչ՝ մասնակցեցի, բայց որի մէջ, դժբախտաբար, ակամայ իրանահայ համայնքը ներկայ չէ: Ներկայ չէ, որովհետեւ Հայաստանի Հանրապետութեան պարոն դեսպանը իր կողմից կամ իր թելադրութեամբ առանց համայնքի որեւէ մի անդամի հետ խորհրդակցելու՝ նշանակել է մէկին: Եւ ես սա պատահմամբ երկու տարի առաջ նկատեցի, երբ դարձեալ հիմնադրամի ժողովն էր. տեսայ մէկը Իրանի դրօշակի տակ նստած է, ընդմիջմանը եկաւ մօտս, ասացի՝ ո՞վ է ձեզ նշանակել, մեր ազգային իշխանութիւնից որեւէ մէ՞կը. ասաց՝ ոչ, դեսպանատունը: Եւ երբ եկայ այստեղ, պարոն Առաքելեանին հարցրեցի, նա չկարողացաւ յստակ պատասխան տալ: Եւ սա ճիշտ վերաբերմունք չէ Հայաստանի Հանրապետութեան դեսպանատան աշխատակազմի՝ յարաբերաբար համայնքի կեանքին: Այս հանգրւանում այս մասին միայն այսքանը, հետագայում կը խօսենք, բայց ես այս ժողովում հարց ուղղեցի ՀՀ նախագահին՝ արդեօք «Հայաստան» համահայկական հիմնադրամի գործադիր տնօրէնութիւնը իրաւունք ունի՞ համայնքի կողմից կամ համայնքը ներկայացնող մէկը նշանակել՝ առանց համայնքի կարծիքը ունենալու, նախագահը ասաց, որ ոչ, ասացի, բայց իրականութիւնը այն է, որ եղել է: Այս մասին մենք հետագայում խորհրդակցաբար մեր մարմինների հետ՝ մեր քայլերը կը յստակեցնենք:

Չորրորդ պարագան Հայոց Ցեղասպանութեան զոհերի սրբադասման հարցն էր, որը տեղի ունեցաւ երկու օրւայ նիստով՝ երկու կաթողիկոսների ներկայութեամբ եւ ամենաբարձր մակարդակով ու լուրջ կերպով: Հարցը մենք հանգամանօրէն քննարկեցինք եւ նշեմ, որ սա նոր հարց չէ, արդէն 10 տարիների պատմութիւն ունի: Սրբադասման յանձնախումբը 2005 թւականից է սկսել իր աշխատանքները եւ եկել ենք այն եզրակացութեան, որ սրբադասումը տեղի պէտք է ունենայ, անշուշտ Վեհափառ Հայրապետերի կոնդակով սրբադասման յայտարարութիւնը կը լինի, իսկ բուն արարողութիւնը պէտք է տեղի ունենայ 2015 թւականի ապրիլի 23-ին, երկու Վեհափառ Հայրապետերի ներկայութեամբ, վայրը պէտք է ճշտւի՝ կամ Խոր Վիրապի լայնատարած դաշտում կամ ամենայարմար վայրում: Հետեւաբար՝ խմբական կամ խմբային սրբադասում պէտք է լինի, սա չի նշանակում, որ մէկուկէս միլիոն սուրբ պէտք է յայտարարւի, այլ՝ Ապրիլեան նահատակները այնպէս ինչպէս մենք Վարդանանց հերոսներին սրբացրել ենք, այսպէս Վարդան Մամիկոնեանը եւ 1036 զինւորները եւ հետագայում նաեւ այն անձինք, որոնք այդ պատերազմի հետեւանքով՝ նահատակւեցին, ինչպէս՝ Ղեւոնդ Երէցը, Յովսէփ կաթողիկոսը եւ այլ անձինք: Հիմա մեր ծրագիրը, մեր առաջարկը հայրապետներին այն է, որ սրբադասումը տեղի պէտք է ունենայ խմբական եւ դրանից յետոյ պէտք է լինեն դարձեալ խմբային եւ անհատ սուրբեր: Ես, օրինակ, կարող եմ տալ՝ այն, ինչ որ մենք կարդացել ենք՝ Բալքեան սրբազանի «Հայ Գողգոթա»-ի մէջ, կամ Երւանդ Օտեանի «Անիծեալ տարիներ» գրքի մէջ կամ Վահան Մինախորեանի «1915 թւականը» գրքի մէջ, որտեղ յիշատակւած են ականատեսի վկայութեամբ չարչարալից նահատակութիւնը մեր աղջիկների, տիկինների եւ այրերի՝ պարզապէս, որովհետեւ այդ վայրկեանին չեն ուրացել իրենց քրիստոնէական հաւատքը, իրենց ազգային պատկանելութիւնը եւ կամ չեն յանձնւել թուրքերի քմահաճոյքին: Եւ Բալքեան սրբազանը ասում է. «Արդեօք այս կոյսերի նահատակութիւնը ինչո՞վ է պակաս մեր կոյսերի՝ Հռիփսիմէի եւ Գայիանէի նահատակութիւնից…»:

Մենք մեր աշխատանքը որոշ եզրակացութեամբ գրեթէ վերջին հանգրւանին հասցրեցինք, հիմա առաջիկայ յուլիսի վերջին շաբաթը նորից յանձնախումբը ինքը իր դիւանով պէտք է գումարւի Էջմիածնում եւ վերջնական ձեւով պատրաստւի, որպէսզի նոյեմբերի 10-ից 13-ը Էջմիածնում տեղի ունենալիք Եպիսկոպոսական ժողովին ներկայացնի՝ առ ի վերջնական քննարկում, որից յետոյ մենք այն պէտք է փոխանցենք Վեհափառ Հայրապետերին՝ առ ի պատշաճ տնօրինում:

– Սրբազան Հայր, կարելի՞ է խօսէք Վատիկան Ձեր այցելութիւնից, որը քիչ պակաս կարեւոր չէր իր յագեցւածութեամբ:

– Գիտէք, ամէն անգամ, երբ նոր պապ է ընտրւում, ընդհանրապէս այսպէս ասած՝ ընդունւած կարգ է, որ եկեղեցու պետերը գնան շնորհաւորանքի, իրար հետ խորհրդակցութեան եւ ինչու չէ նաեւ աղօթելու միատեղ, որպէսզի Քրիստոսի Եկեղեցին իբրեւ մէկ ամբողջութիւն՝ իր գործը, աշխատանքը լաւագոյն կերպով շարունակի: Այդ շրջագծի մէջ էր նաեւ այցելութիւնը Վեհափառ Հայրապետի, ասեմ որ մայիսի առաջին շաբաթը Նորին Սուրբ Օծութիւն Տէր Տէր Գարեգին Երկրորդ կաթողիկոսն էր այցելել եւ յունիսի 3- ից 6-ը Մեծի Տանն Կիլիկիոյ կաթողիկոս Արամ Վեհափառը այցելեց իր թեմակալ առաջնորդներով եւ աշխարհական պատւիրակութեամբ. շուրջ 80 հոգի աշխարհական պատւիրակութիւն էր եւ 10 հոգի նաեւ եպիսկոպոսաց դասը, որոնք ընկերակցում էին Վեհափառ Հայրապետին: Այդ այցելութիւնը պէտք է ասել, որ բաւական բարձր մակարդակով էր կազմակերպւել, Վեհափառը հանդիպումներ ունեցաւ բաժանմունքների հետ՝ Քրիստոնէական Միութեան բաժանմունքի կարդինալ Քոլի հետ եւ Արեւելեան եկեղեցիների բաժանմունքի նախագահ կարդինալ Սանդրիի հետ եւ նաեւ՝ Վատիկանի պետական քարտուղարի՝ կարդինալ Փարոլինի հետ:

Հռոմէական եկեղեցին իր կեանքի մէջ գործող աշխարհականների հոգեւոր մի եղբայրակցութիւն ունի, որը Սենտ Էջիդիու է կոչւում: Այս Սենտ Էջիդիոյի բոլոր անդամները աշխարհականներ են, մասնագէտներ՝ երկրաչափ, ճարտարագէտ, բժիշկ, դեղագործ, մտաւորական, գրող՝ ամէն խաւի, դասակարգի մարդիկ, որոնք աղօթքով կապւած են իրար եւ գործում են յանուն խաղաղութեան: Նրանց գլխաւոր նպատակը խաղաղութեան իրագործումն է: Եւ այս հասկացողութեամբ նաեւ ամէն տարի համագումարներ են կազմակերպում աշխարհի բոլոր կրօնական կազմակերպութիւնների եւ ղեկավարների մասնակցութեամբ:

Պետական այցելութիւնների շարքում եւ կրօնական այս բաժանմունքների այցելութեան շարքում Վեհափառը այցելեց նաեւ Վատիկանում Լիբանանի եւ Հայաստանի դեսպաններին ու պէտք է ասել, որ երկու վայրերում էլ խօսւեց ընդհանրապէս այցելութեան մասին, Հայոց Ցեղասպանութեան մասին եւ մեր ժողովրդին շահագրգռող հիմնահարցերի մասին:

Անշուշտ, այս այցելութեան կիզակէտը պապի հետ հանդիպումն էր, երբ Վեհափառ Հայրապետը առանձին հանդիպում ունեցաւ, որից յետոյ հրապարակային՝ պատւիրակների եւ եպիսկոպոսաց դասի հետ յատուկ աղօթք մատուցւեց եւ աղօթքից յետոյ հայրապետերի պատգամներն ընթերցւեցին, Վեհափառը անդրադարձաւ Հայ Եկեղեցւոյ յարաբերութեան՝ Կաթոլիկ Եկեղեցւոյ հետ եւ նաեւ խօսւեց Հայոց Ցեղասպանութեան մասին: Պապն ինքն էլ իր խօսքի մէջ եթէ ճիշտ կերպով իր խօսքը նկատի ունենանք, Ցեղասպանութիւն բառը չգործածեց, այլ մեղմ կերպով ասաց, որ այն ինչ որ գաղթ, հալածանք, նեղութիւն եւ սպանութիւններ տեղի ունեցան, մեր հոգու վրայ ծանր ճնշեցին եւ մենք զօրակցում եւ ցաւակցում ենք հայ ժողովրդին եւ աղօթում նրանց հոգիների համար եւ Հայ Եկեղեցւոյ շարունակութեան համար: Եւ, անշուշտ, իր զգացումները, բարի տրամադրութիւնները յայտնեց իր խօսքում:

– Հանդիպումներում նաեւ արծարծւեց հալէպահայութեան հարցը:

– Այո, այս հանդիպումների ընթացքում որտեղ որ եղաւ Վեհափառը, Հայոց Ցեղասպանութեան հարցին լուրջ կերպով անդրադարձաւ, խօսեց Միջին Արեւելքի տագնապի, գլխաւորաբար՝ Սիրիայի եւ սիրիահայութեան եւ հալէպահայութեան, քեսաբահայութեան հարցերի մասին եւ ինչու ոչ՝ լիբանանահայութեան կամ Լիբանանի հարցի մասին, որովհետեւ այս օրերին Լիբանանը առանց նախագահի է: Այս երեք հիմնահարցերի մասին Վեհափառը հանգամանօրէն անդրադարձաւ թէ՛ պետական քարտուղարի մօտ, թէ՛ Արեւելեան Քրիստոնէական միութեան եւ Միջեկեղեցական բաժանմունքի կարդինալի հետ հանդիպմանը:

Կարեւորութեամբ պէտք է նշել նաեւ, որ Վեհափառ Հայրապետն իր բոլոր հանդիպումների ընթացքում կարեւորութեամբ շեշտեց Իրանի Իսլամական Հանրապետութեան դերակատարութիւնը՝ Միջին Արեւելքի քաղաքական, տնտեսական, հասարակական եւ մշակութային կեանքում: Իրանը որպէս տարածաշրջանի ուժեղագոյն երկրներից մէկը՝ մեծ դեր ունի շրջանում խաղաղութեան վերահաստատման ծանր աշխատանքի մէջ:

Հարցազրոյցը վարեց
ԱՐՄԻՆԷ ԷԼԻԱԶԵԱՆԸ

alikonline.ir