Մայիս 26-ին եւ 27-ին երկու կարեւոր համաժողովներ տեղի ունեցան Երեւանի մէջ, որոնց մասնակցեցան Ցեղասպանութեան 100-ամեակի յանձնախումբերու ներկայացուցիչներ, Հայոց ցեղասպանութեան 100-րդ տարելիցին նուիրուած ձեռնարկները համակարգող պետական յանձնաժողովի անդամներ:

Երկու օրերու աշխատանքները փորձեցինք ամփոփել Հայոց ցեղասպանութեան 100-ամեակի Քանատայի յանձնախումբի նախագահ Մհեր Քարագաշեանի հետ: Զրոյցը ծաւալեցաւ նաեւ այլ թեմաներու շուրջ.

– Միտքերու փոխանակման մակարդակով` մենք դեռ 4 տարի առաջ սկսանք մտածել, թէ 100-ամեակին ինչ պէտք է ընենք, ինչ կրնանք ընել, աշխատանքներու ուղղութիւնը ինչ պէտք  է ըլլայ: Մեր առջեւ 95-ամեակի փորձը ունէինք: Իսկ մեր առաջին սկզբունքը համայնքի ամբողջ ներուժը օգտագործելն էր: Կորիզը պէտք է ըլլային երեք աւանդական կուսակցութիւնները եւ երկու բարեսիրական կազմակերպութիւնները (ՀՕՄ եւ ՀԲԸՄ), Քանատայի տարբեր քաղաքներու մէջ գործող միութիւնները, որոնց պէտք  է համախմբէր եւ աշխատանքի լծէր մեր կառոյցը:

Հիմնադիր ժողովը 2012 թուականի սեպտեմբերին էր. խորհրդանշօրէն այն  կայացուցինք Օթաուայի մէջ գտնուող Հայաստանի դեսպանատան մէջ, որ «Հայրենի հողի վրայ» սկսի ամէն ինչ: Ներկայացուեցան այն բոլոր գաղափարները, աշխատանքային առաջադրանքները, որոնք մեր առջեւ կրնայինք դնել: Աշխատանքները մի քանի ամիս անց կազմակերպեցինք Քինկսթընի մէջ:

Այսօր արդէն յստակեցուած են մեր առաջադրանքները, որոնք մօտ 20 կէտ կը պարունակեն: Ընտրած ենք աշխատանքային 7 բնագաւառ: Քանատայի տարբեր քաղաքներու մէջ յանձնախումբեր  ստեղծած ենք, որոնք այս ուղղութեամբ արդէն սկսած են իրենց գործունէութիւնը:

Ձեռնարկներու մեկնարկ կարելի է համարել 2013 թուականի հոկտեմբերին Լաւալ քաղաքին մէջ Հայոց ցեղասպանութեան զոհերու յուշակողոթի բացումը: Օրերս արդէն Վանքուվէրի մէջ  յուշակոթողի բացում տեղի ունեցաւ:

– Պարո´ն Քարագաշեան, անդրադառնանք անցեալ շաբաթ Երեւանի մէջ տեղի ունեցած երկու կարեւոր համաժողովներուն: Զգուշաւորութիւն պահպանելով` 100-ամեակի ծրագիրները հրապարակաւ չներկայացնելու համար` պիտի խնդրեմ, որ ամփոփէք այդ երկու օրերը:

– Գաղտնի բան չկայ, բայց գոնէ Քանատայի պարագային խորհրդապահօրէն  կ’աշխատինք, որովհետեւ դեռ թուղթերը չենք բացած: Թուրքերը մեր մամուլը ամէն օր կը կարդան  եւ տեղեկացուած են: Գիտենք, որ իրենք նոյնպէս նախապատրաստական աշխատանքներ կը տանին. տարբերութիւնը այն է, որ իրենց դեսպանատունը կ’աշխատի` պետական ողջ մեքենան լարած, որուն միացած է նաեւ թուրք եւ ազերի համայնքը: Յայտնի է, որ մեծ գումարներ  կը ծախսեն այս աշխատանքներուն համար եւ քուլիսներու ետեւէն արդէն սկսած են ազդել քաղաքական դէմքերու վրայ:

Այլեւս առաջուանը չէ. Քանատան այն երկիրն էր, ուր մենք իբրեւ քաղաքացիներ յաջողեցանք տարբեր մակարդակներու վրայ Ցեղասպանութեան ճանաչման աշխատանքներ իրագործել: Այսօր արդէն տարբեր պատգամներ  կու տան, որ` լաւ, ամէն ինչ ըրած ենք, հիմա ուրիշ քաղաքական նախաձեռնութիւններ մի՛ ընէք:

Յայտնի է, որ Թուրքիան կ’օգտագործէ  երկու լծակ: Առաջինը` իբրեւ ՆԱԹՕ-ի դաշնակից, իսկ երկրորդն այն է, որ Քանատան` որպէս բազմամշակութային երկիր, ինչու պէտք է ատելութիւն սերմանէ սերունդներու միջեւ:

Ինչպէս միշտ, Թուրքիան իրեն յատուկ խորամանկութիւններով, խարդաւանքներով կը փորձէ ապակողմնորոշել: Այդ պատճառով մենք տեղեկութիւններ քիչ-քիչ կու տանք եւ ընելիքներու մասին քիչ կը խօսինք: Երբ օրը մօտենայ, այդ ատեն կ’արտայայտենք այն, ինչ որ պէտք է արտայայտուի:

Անդրադառնամ այս երկու օրերուն: Առաջին` համաժողովը օգտակար էր այն իմաստով, որ աշխարհի չորս կողմերու բոլոր յանձնաժողովներու նախագահները, ներկայացուցիչները հոն էին եւ ելոյթներ ունեցան իրենց ընելիքներուն մասին: Կրցանք առիթն ունենալ այդ մէկ օրուան աշխատանքային ժամերուն մէջ բաղդատել եւ իրարու աշխատանքներուն ծանօթանալ` ապագային փոխադարձ աշխատանքներ իրականացնելու համար:

Երկրորդ` առաջին օրն ալ յայտնի էր, որ ի վերջոյ պետութիւնը շարժեցաւ, եւ մենք ատոր անհրաժեշտութիւնը, կարիքը կը տեսնէինք: Որքան ալ հաստատուած ըլլանք եւ ունենանք միջոցներ, երբ դիմացդ երկու պետութիւն կայ` իրենց անհաշիւ միջոցներով, գործդ քսանապատիկ կը դժուարանայ: Երկրորդ օրը պետական յանձնաժողովի նիստին արդէն յստակ յայտնի էր նախ, թէ գործը որքան  տարողութիւն ունի, եւ միեւնոյն ատեն պետութիւնը, եւ ինչու չէ, ամբողջ Սփիւռքի ներկայացուցչութիւնը կանգնած է այս գործերուն ետեւը: Եւ ատիկա ոչ միայն ներշնչող է, այլեւ ուժերդ կը քառապատկէ, որ նոյնիսկ եթէ յոգնած ես, առաջ շարժիս ուժերուդ առաւելագոյն չափով:

Առաջին օգուտները ասոնք էին: Նաեւ կապեր հաստատուեցան տարբեր համայնքներու, երկիրներու, Ցեղասպանութեան թանգարանի, Սփիւռքի նախարարութեան միջեւ:

– Հայոց ցեղասպանութեան 100-րդ տարելիցին համայն հայութեան կարգախօս ընտրուեցաւ «Յիշում եմ եւ պահանջում», իսկ խորհրդանիշ` Անմոռուկ ծաղիկը: Հետաքրքիր է լսել Ձեր կարծիքը` ի՞նչ պէտք է յիշենք եւ ի՞նչ պահանջենք:

– Գիտէք, մենք դեռ 2012 թուականին արդէն հարց բարձրացուցինք, որ տեղական առումով խորհրդանիշ եւ կարգախօս պէտք է ունենանք: Մենք նաեւ համամիտ էինք, որ միասնական խորհրդանիշ օգտագործենք, բայց քանի որ քիչ մը ուշացաւ, որոշեցինք մերը ընտրել: Մօտեցումները շատ հեռու չեն:

Կարգախօս  ընտրած էինք «Ո´չ Ցեղասպանութիւններուն, ո´չ ժխտողականութեան» եւ «Մենք մեր իրաւունքները կը վերականգնենք»: Այս ուղղութիւններով կը մտածէինք:

Խորհրդանիշը Ծիծեռնակաբերդի յուշահամալիրն է, որու բոցը բարձրացած է վերեւ. իմաստը պահանջատիրութիւնն է: Ե´ւ կարգախօսի, եւ´ խորհրդանիշի ուղղութիւնը պահանջատիրութիւնն է: Մենք արդէն համոզուած ենք, որ ճանաչման ուղղութեամբ այլեւս շատ մեծ աշխատանք պէտք չէ տանինք, ճանաչում արդէն եղած է, եւ ճանաչման փուլն արդէն, կարելի է ըսել,  աւարտին  մօտեցած է: Հիմա արդէն փոքր քայլերով, առաջին քայլերով պահանջատիրութեան  ուղղուած աշխատանքներ կ’իրագործենք:

Անդրադառնամ ընտրուած կարգախօսին: Տարբեր առաջարկներ եղան, առաջարկներէն մէկն էր` «Կը յիշեմ եւ արդարութիւն կը պահանջեմ»:

Կը կարծեմ, որ ընտրուած խորհրդանիշը բաց վերջաւորութիւն ունի. կրնաս պահանջել` այս, այն եւ այլն: Կարեւորը` պահանջատէր ըլլալն է:

Կարեւոր հանգամանք մը եւս. աշխատանքներու ուղղուածութիւնը պէտք է դէպի դուրս ըլլայ: Մենք մեր ժողովուրդին սորվեցնելու բան չունինք. կարեւոր է, որ դիմացինին հետ ճիշդ խօսինք:

Կարգախօսն ինքնին կը բաւէ, իսկ թէ ինչ կը պահանջենք, այստեղ է, ուր բաւականին մարտավարական հարցեր կան. պահանջատիրութիւն` իրաւունքի իմաստով, պահանջատիրութիւն` հատուցման իմաստով:

Օրինակ` երբ 2004 թուականին մենք աշխատանքներու մեծ թափի մէջ էինք Քանատայի  մէջ ճանաչումը ապահովելու համար, կարգ մը քաղաքագէտներ, ոչ անմեղօրէն, անշուշտ, մեզի հարց կ’ուտային` լաւ, եթէ ճանչնանք, յետոյ ի՞նչ պիտի ուզէք:

Իմ անձնական կարծիքս է, որ եթէ այսօր մենք Թուրքիային ըսենք, որ մենք հատուցման խնդիր չունինք, յաջորդ օրն իսկ ան կը ճանչնայ Ցեղասպանութիւնը:

Մեր ամենամեծ հարցը Արեւմտահայաստանի հողային կամ Սեւրի պայմանագիրով ուիլսընեան սահմաններու խնդիրն է: Այլապէս Թուրքիան պատրաստ է ճանաչում իրագործելու եւ մեզի հատուցման ինչ-որ փոքրիկ փաթեթ տալու: Ցեղասպանութեան բուն նպատակը ռազմավարական տարածքը հայերէն պարպելն ու իւրացնելն էր: Եթէ ատոր մասին չխօսինք` անիմաստ է:

Կարեւորը` մե´նք պատրաստ ըլլանք, կարեւորը` մենք մեզի հետ հարց չունենանք:

Խօսիմ խորհրդանիշին մասին: Կը կարծեմ, որ այն շատ խոր գաղափար ունի իր մէջ. մէջտեղը Ծիծեռնակաբերդն է, յաւերժութեան նշանը կայ: Ճիշդ է, որ անմոռուկ ծաղիկով կան այլ բաներ, բայց այդ մէկը չի խանգարեր, եւ այս վայրկեանին բաւականին խօսուն է` չմոռնալու իմաստով եւ յատկապէս դուրսի համար: Մենք` հայերս, աւելի տարբեր մօտեցում ունինք, խիստ բան կ’ուզենք, բայց քանատացին, ամերիկացին, ֆրանսացին դժուարութիւն չունենար ընկալելու, հասկնալու, թէ մենք ինչ կ’ուզենք, ինչ կը պահանջենք:

– Դուք նշեցիք, որ աշխատանքները հիմնականին մէջ դէպի դուրս պէտք է ուղղուած ըլլան: Կ’ուզեմ նուրբ խնդիրի մը անդրադառնալ: Այսօր Սփիւռքի մէջ լեզուի, ինքնութեան կորուստի լուրջ վտանգ կայ, կ’ապրի երրորդ, չորրորդ սերունդը, որոնք կը մեծնան օտար միջավայրի մէջ կտրուելով սեփական արմատէն: Արդեօ՞ք մենք անոնց ուղղելու բան չունինք, թէ՞ Ցեղասպանութիւնը այն խնդիրն է, այն ցաւը, որու շուրջ կը համախմբուին բոլորը:

– Դէպի դուրս ուղղուածութիւնը չի նշանակեր, որ մեր ժողովուրդը պիտի չի մասնակցի այդ ամէնուն: Օրինակ` այն երիտասարդները, որոնք ֆրանսախօս են, ֆրանսերէն տպագրուած ամէն բան նոյնպէս պիտի հասնի իրենց:

Ես մէկ բան կ’ուզեմ մատնանշել. այդ նոյն երիտասարդները կրնան ամբողջ տարին ոչ մէկ առընչութիւն չունենալ իրենց հայկական ինքնութեան հետ, բայց չկայ մէկը, որ գոնէ ապրիլի ընթացքին յանկարծ չյայտնուի, չաշխուժանայ, նոյնիսկ մէկ օր: Այդ վէրքն ամէն մարդ ունի, եւ նուազագոյն պարտականութիւն կը սեպենք, որ ինչ-որ բան ընէ: Նոյնիսկ անոնք, որոնց քաղաքացիութիւնը աւելի առաջ  է իրենց ինքնութենէն, կը միանան քեզի, երբ կը տեսնեն, որ դուն նոր լեզուով կը խօսիս, կը թարմացնես  աշխատելաձեւերդ, ուժերդ, գործելակերպդ:

Փառք Աստուծոյ, Քանատան այն երկիրն է, որն ինքնաբերաբար մեզի այդ առիթը կու տայ, որովհետեւ սահմանադրօրէն կ’ըսէ` ես բազմամշակութային երկիր եմ, եղի՛ր Քանատայի քաղաքացի, բայց կրնաս ըլլալ` ինչ որ ես (այսինքն` ինչ որ կ’ուզես):

Մեզ մօտ ուրիշ գործօն ալ կայ. բաղդատաբար, յարաբերաբար նոր գաղութ ենք, վերջին 50-60 տարիներուն ընթացքին  աւելի զարգացած ենք, կազմաւորուած: Նոր ըլլալով` նաեւ դասեր սորված ենք մեր շրջակայ համայնքներէն: Կը կարծեմ, որ բաւական զգօն ենք այդ ամէնը երիտասարդներուն փոխանցելու եւ շարունակութիւնը ապահովելու: Չնայած կ’ըլլան պահեր, որ վախի մէջ կ’ըլլանք, երբ կը մտածենք ապագայի մասին: Բայց այդ նոյն երիտասարդը կը զարմացնէ  քեզի, այնպիսի բաներ կ’ընէ, որ կը մտածես` չէ՛, հոգին տեղն է դեռ, եթէ նոյնիսկ լեզուն չկայ:

Այսօր Սփիւռքի մէջ լեզուի, ինքնութեան պահպանումը դժուարացած է: Բարեբախտաբար, Քանատայի մէջ հայկական դպրոցներ կան, որոնք հրաշք կը գործեն: Բայց այդ դպրոցները եթէ հանենք, գալիք 20-25 տարիներուն ընթացքին ո´չ Թորոնթօն կը մնայ, ո´չ Մոնրէալը:

Բայց անգամ այդ դպրոցներուն մէջ հայերէնի պահպանման խնդիր ունինք: Մեր դպրոցներուն մէջ պետական ծրագիրն այնքան ընդլայնուած է, որ հայերէնին տեղ չի մնար.  հրելով, հրմշտելով` կը փորձենք ինչ-որ բան ընել:

Մտահոգիչ են խառնամուսնութիւնները: Գիտէք, որ առաջին դպրոցը ընտանիքն է, եւ շատ յաճախ օտար ծնողն է, որ կը զարմացնէ մեզի: Անոր երեխան երբեմն աւելի լաւ հայ կը դառնայ, քան մեր հայրենակիցներունը, կ’արտօնէ, որ իր զաւակը հայկական ինքնութիւնը վերցնէ, որովհետեւ անոնք մեզի պէս ինքնութեան շեշտուած խնդիր չունին: Մոնրէալի Սուրբ Յակոբ ազգային վարժարանի օրինակով կրնամ ըսել, որ բոլորն ալ հայախօս են, բայց հայերէնը այն չէ, ինչ որ հոս կը խօսուի: Ու անկախ բոլոր դժուարութիւններէն` հայերէնը ապրող լեզու է, եւ դուն պէտք է տաս այն բոլոր զէնքերը, որ երիտասարդները զգօն կը դարձնէ` դիմագրաւելու բոլոր դժուարութիւնները: Այդ նոյն երիտասարդները կրնան ազդել նաեւ իրենց օտար ընկերներուն վրայ:

Այո՛, վտանգը միշտ կայ, բայց ես այդ իմաստով լաւատես եմ:

– Քանի որ անդրադարձաք Սուրբ Յակոբ ազգային վարժարանին,  փոքր-ինչ խօսինք այդ մասին, մանաւանդ, որ Դուք կը դասաւանդէք վարժարանին մէջ:

– Մոնրէալի Սուրբ Յակոբ ազգային վարժարանը ունի մօտ 900 աշակերտ: Ինչպէս նշեցի, մեծ խնդիր ունինք յատկապէս վերջին երեք տարիներուն: Պետական ծրագիրներն ընդլայնեցին, որու գինը մենք, դժբախտաբար, վճարեցինք հայերէնով, որ ինծի համար մեծ տագնապ է:

Ես նաեւ հայերէնի ամբողջ ծրագիրի պատասխանատուն եմ: Անցեալին նախակրթարանին մէջ շաբաթական 7 ժամ  յատկացուած էր հայերէնին, երկրորդական կարգերուն գրեթէ նոյնն էր: Հիմա արդէն  չորսէն հինգուկէս ժամի մասին կը խօսինք:

Մեր ուսուցիչները պէտք է հրաշքներ գործեն, որդեգրեն այնպիսի մանկավարժական միջոցներ, որոնք սաներուն արագօրէն կու տան ամէն ինչ եւ կը տպաւորեն: Մենք վերանայած ենք մեր բոլոր ծրագիրները: Շեշտը դրած ենք ձեռնարկներու վրայ:

Սփիւռքի մէջ այսօր կարծիք մը ձեւաւորուած է, որ եթէ լեզուն չենք կրնար տալ, ապա աշխատինք պարտադիր փոխանցել ոգին: Ես մէկն եմ անոնցմէ, որոնք կ’ըսեն, որ երկուքն ալ կրնանք տալ: Փառք Աստուծոյ, ոգին տեղն է: Բայց եթէ ոգին սկսի հայերէնով չարտայայտուիլ, առաջին պարիսպը արդէն փլած է:

Սա լուրջ հարց է մեզի համար, եւ ներքին առումով դարձած է մեր հիմնական նիւթերէն մէկը: Եթէ 100 տարի վերջ մեզի պէտք է վերացնեն եւ մեր ամենամեծ հիմնաքարը` լեզուն, տեղէն շարժեն, կը նշանակէ` անիմաստ են մեր աշխատանքները, եթէ մեր զաւակները պէտք եղածին չափ չեն կրնար հայերէն խօսիլ, հայերէն գրել, հայերէն կարդալ:

Ես Ձեզի մութ գոյներով բաներ ներկայացուցի, բայց կան բաւականին լուսաւոր բաներ, որոնց մասին կրնամ խօսիլ, եւ այդ երկուքը` նժարը միշտ խաղի մէջ կը դնեն:

– Կը ցանկայի մեր զրոյցը այդ լուսաւոր կէտերով ալ աւարտել:

– Օրինակներով խօսիմ. վերջերս Սփիւռքի նախարարութիւնը, Համազգայինը շարադրութիւններու մրցոյթ  կազմակերպած էին: Երբ աշակերտներու գրուածքները կը կարդաս` կը շշմիս: Վիրաւոր լեզուով այնպիսի գաղափարներ կ’արտայայտեն, որ կը հասկնաս` հայերէնը հոն է, հայ ոգին հոն է: Նոյն հարցերը ունին Սփիւռքի գրեթէ բոլոր համայնքները:

Ձեռնարկներ կազմակերպելուս կը փորձենք, որ գաղափարները երիտասարդները տան, ամէն ինչ անոնց ուժերով կը կազմակերպենք: Եւ այդ ամէնը առանց յուզումի չես կրնար նայիլ: Կը տեսնես, որ քու սորվեցուցածդ տեղ հասած է, ի զուր չէ եղած, չէ ցնդած:

Կայ երիտասարդ սերունդ, չեմ կրնար ըսել, որ մեծաթիւ, որ յանձնառու է, «դուխով» է, ինչպէս այստեղ  ընդունուած է ըսել, ունին մարտունակ մօտեցում հարցերուն, նաեւ ազդող են եւ պահանջատէր, պայքարող մարդու երեւոյթը կը տարածեն նաեւ իրենց ընկերներուն վրայ:

Մենք անոնց միշտ կը յիշեցնենք, որ մեր սերունդը չունէր ո´չ Ղարաբաղ, ո´չ Հայաստանի Հանրապետութիւն, իսկ անոնք ունին, որ շատ բան կը փոխէ անոնց ինքնութեան կազմաւորման մէջ:

Վերջին տարիներուն աշակերտներու խումբ  կը բերենք Հայաստան, որոնք Քանատա  կը վերադառնան  լրիւ հոգեփոխուած: Իսկ շատերը կը վերադառնան  Հայաստան` կամաւորական տարբեր աշխատանքներու մասնակցելու:

Մէկ ամիս ետք դարձեալ պիտի գանք, եւ վստահ եմ, որ դարձեալ նոյն ազդեցութիւնը պիտի ըլլայ:

Կը կարծեմ, որ մեր պարագային գոնէ, հիմքերը ճիշդ  դրուած են: Պէտք է միայն ապագային ճիշդ ղեկավարութեամբ, ճիշդ ընտրութիւններով համայնքը տանիլ ճիշդ ուղղութեամբ: Եթէ այս երիտասարդները  վաղուան ղեկավարներն են, կը կարծեմ, որ բաւականին երկարաշունչ կը կարենանք «ճամփագրել»:

Ես հաստատ հաւատքով գիտեմ, որ այս կամ այն ձեւով, մեր օրը պիտի գայ: Նախ` հայ ժողովուրդին չեն կրնար սպաննել (անով ես միանգամայն համոզուած եմ), ինչ ալ որ ցանկան ընել: Եւ  գեղեցիկ օր մը մեր ամէն ինչը կը վերականգնենք: Ինչպէ՞ս… ես մարգարէ չեմ, բայց այդ հաւատքը ունիմ:

Յառաջիկային Ցեղասպանութեան 100-րդ տարելիցն է: Բաւականին հասունացած պէտք է ըլլանք, որ միասնականութիւնը վերածենք իրականութեան: Մենք պերճանքը չունինք կտոր-կտոր ուժերով աշխատելու: Մեր բոլոր տարբերութիւները կրնանք վայելել, բոլոր տարակարծութիւնները, ոչ հայաստանեան իմաստով, կրնանք պահել, բայց կրնանք մեխանիզմ ստեղծել, որ վերջ ի վերջոյ մեծ գաղափարներու շուրջ, ինչպիսիք են` Ղարաբաղի, Ցեղասպանութեան, Հայաստանի Հանրապետութեան անկախութեան եւ պայծառ ապագայի նիւթերը, համախմբուինք:

Ապագային շատ մեծ ընելիքներ ունինք, նախապատրաստութեան շատ մեծ կարիք կայ, թէ որմէ ինչ պէտք է պահանջենք:

Պահանջի առաջին հասցէատէրը Թուրքիան է, եւ պէտք է գտնենք ճանապարհները, թէ այդ ամէնուն ինչպէս պէտք է մօտենանք: Կը կարծեմ, որ 100-ամեակը խմորումներու շրջան եղաւ մեզի համար, որ խորհինք` ինչպէս պէտք է ներկայանանք:

Կը կարծեմ, որ վերջին 20-21 տարիներու նուաճումները, որոնք իրագործած ենք Հայաստանի, Արցախի, Սփիւռքի ուժերով, բաւականին մեծ խթան են մեզի համար:

Երբ վերջին 30 տարիներուն Լիբանանի, Իրանի, Արցախի մէջ, այսօր արդէն` Սուրիոյ, Քեսապի մէջ կրակէն մկրտութիւն կ’առնես հրաշք տղաներով, կը ճանչնաս, որ դուն յաղթող ժողովորդ ես, ոչ թէ ցեղասպան եղած: Մենք նոյնը չենք, եւ պէտք չէ նոյնը ըլլանք:

Այս նուաճումները եթէ մենք կարենանք պահել եւ բազմապատկել, կը կարծեմ, որ մեր թափը կ’արագանայ, որքան ալ Թուրքիան, Ատրպէյճանը ջանքեր թափեն: Դժուար է, ճանապարհին բաւականին խոչընդոտներ կը յարուցուին, բայց տեղ մը կը քանդուի պատը:

Զրուցեց   Լուսինէ Աբրահամեան