– «Ժամանակ» օրաթերթի 100-ամեակը նշուել է Ստամբուլում եւ Սփիւռքի տարբեր համայնքներում: Այն մեծ հետաքրքրութիւն էր առաջացրել նաեւ հայրենիքում: Հայաստանի ԶԼՄ-ներից, տարբեր ստեղծագործական միութիւններից, քաղաքական շրջանակներից բազմաթիւ շնորհաւորանքներ ենք ստացել: Մենք էլ ցանկացանք յոբելեանի առաջացրած խանդավառութիւնը, տպաւորութիւնները կիսել հայրենի հասարակութեան հետ: Միսաք Գոչունեանը, լինելով արեւմտահայ գրող, շատ ջերմ է ընդունուել արեւելահայ գրասէրների շրջանում: Հաշուի առնելով, որ Պոլսի ամենահին թերթի յոբելեանին, այսպէս ասած, համահայկական երանգ էր տրուել, ցանկացանք շեշտադրել այդ փաստը: Ինչ-որ իմաստով «Կրակին մէջէն» գիրքը  դարձաւ մեր լեզուի, մեր ընդհանրական միասնութեան խորհրդանիշը:

Ուզում եմ Ձեր միջոցով իմ երախտագիտութիւնը յայտնել «Տիգրան Մեծ» հրատարակչութեան տնօրէն Վրէժ Մարկոսեանին, ով աջակցեց գրքի հրատարակմանը:

Այստեղ մի այլ կարեւոր երեւոյթ էլ կայ: Գիրքը հրատարակութեան է պատրաստել Սեւան Դերմենջեանը, ով ուսանել է Երեւանի պետական համալսարանի Հայոց լեզու եւ գրականութիւն ֆակուլտետում: Մենք աստիճանաբար տեսնում ենք, թէ ինչպէս հայրենիքում պատրաստուած, բարձրագոյն կրթութիւն ստացած մի անձնաւորութիւն վերադառնում է իր համայնք, ու իր ստացած գիտելիները ծառայեցնում  ի նպաստ հայոց լեզուի պահպանման: Միեւնոյն ժամանակ մեր բարոյական պարտքն ենք համարում ինչ-որ ձեւով հատուցել հայրենիքին  ստացած գիտելիքների համար:

–  Ակնյայտ է, որ այսօր արտերկրում հայոց լեզուի պահպանումը կարեւորագոյն հարց  է:

–  Երեւի ողջ հայութիւնը միանշանակ ընդունում է այն փաստը, որ այսօր Սփիւռքը ուծացման վտանգի առաջ է կանգնած. լեզուն է կորցնում, ինքնութիւնն է կորցնում: Դիմակայելու առաջին նախապայմանը, ըստ իս, ամենօրեայ ստեղծագործական աշխատանքն է, արտադրանք իրականացնելն է: Մարդիկ ակամայ կը սկսեն  հասկանալ, որ ամէն ինչ դեռ կորած չէ, որ դեռ շատ անելիքներ, չիրականացած նպատակներ կան: Գուցէ առաջին հայեացքից ուռճացուած ընկալուի, որ գրքի հրատարակութեանը նման իմաստ է տրւում: Ասում են, որ հայ ժողովրդի գոյատեւման գլխաւոր գաղտնիքներից մէկը հայ մարդու` հայ գրքի նկատմամբ պաշտամունքի հասնող սէրն է: Ի հարկէ, պէտք չէ չափազանցնել, սակայն փաստ է, որ գիրքը մեզ համար աւելին է, քան պարզապէս գիրքը` ընդունուած չափանիշներով: Դրա վառ ապացոյցն է այն, որ յաջորդ տարի Երեւանը դառնալու է գրքի մայրաքաղաք:

– Իսկ Սփիւռքում գրատպութեան ինչպիսի՞ հնարաւորութիւններ կան:

– Բնականաբար Սփիւռքում հնարաւորութիւնները մեծ չեն, բայց ամէն մէկն իր անկիւնում, իր հնարաւորութիւնների սահմաններում  կարող է անել մի գործ, որն իսկական պոռթկում կարող է առաջացնել ընդհանուրի մէջ: Այդ պատճառով ենք խանդավառուած այս գրքի հրատարակութեամբ:

– Պարոբն Գոչունեան, ինչպիսի՞ն է «Ժամանակ» օրաթերթի ներկան:

– Հարիւր տարի ի վեր պարբերաբար հրատարակուող թերթը հարուստ աւանդոյթներ ունի: Բայց մամուլի բնոյթն այնպիսին է, որ չես կարող մէկ դար շարունակ նոյն սկզբունքներով առաջնորդուել: Ժամանակներն այնքան յարափոփոխ են, որ ակամայ համակերպւում ես ժամանակի հետ: Ես սա չեմ ասում յարմարուողականութեան, արկածախնդրութեան, պատեհապաշտութեան տեսանկիւնից: Որպէս ժողովուրդ` մեր մեծագոյն խնդիրներից մէկն էլ  ժամանակի ոգին պահելն է, ժամանակին համընթաց քայլելը: Միւս կողմից էլ` հայ ժողովրդի ինքնակատարելագործման դրսեւորման լաւագոյն արտայայտութիւններից մէկն էլ այն է, որ մեր ժողովուրդը միշտ ինքնաքննադատաբար է վերաբերւում իր ընդհանուր երթին, միշտ էլ լրացուցիչ ջանք է գործադրում թեբ անհատական, թեբ ազգային նպատակների համար:  Մենք այսօր սփռուած ենք աշխարհով մէկ եւ այս հանգամանքը առաւելութեան կարող ենք վերածել միմիայն մեր ժողովրդի զանգուածներին հայկական տեղեկատուութեան հոսքը ապահովելով: Եթէ այսօր մեր ժողովրդի հոգեւոր միասնութիւնը Հայ առաքելական եկեղեցին է ապահովում, ապա կարող ենք ասել, որ գաղափարի, մտածելու միասնականութիւնը հայ մամուլը, ԶԼՄ-ներն են ապահովում: Խօսքը, բնականաբար,  մեր ժողովրդի միատեսակ մտածելակերպ ունենալու մասին չէ: Հայ ժողովուրդը պատմական այնպիսի փորձութիւններ է տեսել, որ տարբեր կարծիքներ ընկալելու, իր մաղից անցկացնելու եւ ճիշտ ուղղութիւն գտնելու ունակութիւն ունի: Հայ մամուլի սպասաւորը չի կարող չվստահել իր հարազատ ժողովրդի աչալրջութեանը:

– Իսկ այսօր դժուար չէ՞ Ստամբուլում հայկական թերթ հրատարակել:

– Թերթ հրատարակելն ունի իր  եւբ դժուար, եւբ դիւրին կողմերը: Դժուարութիւնը արհեստավարժ լրագրողների պակասութիւնն է.  նոր սերնդից լրագրողներ գրեթէ  չեն ծնւում, գրողներ չեն ծնւում. հայկական դպրոցներում սովորողների թիւն է նուազում, հայկական թերթեր կարդացողն է պակասում, հայ գրքի հրատարակութեան թափն է նուազում: Միւս կողմից`  եթէ համեմատենք, անշուշտ, առանց որեւէ շեշտադրումի, այսօր 1,5 միլիոնանոց հայկական համայնք ունեցող ԱՄՆ-ում մէկ հայկական օրաթերթ է լոյս տեսնում, այնպիսի համայնք, որն իր ներուժով, իր հնարաւորութիւններով ուժ է տալիս ամբողջ աշխարհի հայութեանը, համազգային միասնականութեան գաղափարի շօշափելի դրսեւորումների մեծ մասը նրանց ներդրումներն են ապահովում: Իսկ մի փոքր Ստամբուլում մի քանի թերթ է հրատարակւում: Ըստ իս` սա հարուստ աւանդոյթների առկայութեամբ է պայմանաւորուած: Սակայն նոյն լաւատեսութեամբ չենք կարող նայել  ապագային: Միայն աւանդոյթին ապաւինելով, վստահելով, դու կարող ես ժառանգագեր (ժառանգութեան գերի) դառնալ: Մենք փնտրում ենք մի ուղի, որը մեզ կը դարձնի ժառանգատէր: Ոչ թէ այդ ժառանգութիւնը սպառող, այլ այդ ժառանգութեանը տէր կանգնող, ժառանգութիւնը աւելացնող մարդ:

– Իսկ ի՞նչ է հարկաւոր ժառանգատէր դառնալու համար:

– Կախարդական դեղատոմս ոչ մէկն էլ չունի, որ ասի` սա է պէտք: Տեսականօրէն պէտք է մեր ժողովրդին առաւելագոյն չափով գիտակից դարձնել, հայկականութեան երեսակը, իրենց ինքնութեան երեսակը միշտ վերանորոգ պահել: Հայ լինելու կարեւորագոյն նախապայմանը, որտեղ էլ որ նա ապրի, Հայ Առաքելական Եկեղեցում մկրտուած լինելն է, մայրենիի իմացութիւնն է, եւ սրանով հանդերձ` ազգային կեանքին ինչ-որ ձեւով, ինչ-որ մակարդակով մասնակցութիւն ունենալը:

Զրոյցը վարեց Լուսինէ Աբրահամեանը