Հայ Կաթողիկէներու Սուրբ Խաչ ընկերակցութիւնը Շաբաթ, Յունուար 30ի յետմիջօրէին, Փարիզի «Ս. Մեսրոպ» մշակութային կեդրոնին մէջ կազմակերպած էր կլոր սեղան-վիճարկում մը՝ վերոնշեալ նիւթով: Բանախօսելու հրաւիրուած էին Հայ Կաթողիկէ եկեղեցիէն Հ. Յովսէփ Ծ. Վրդ. Քէլէկեան, գրող Արա Գրիգորեան, պատմաբան Յարութիւն-Ռեմոն Գէորգեան, վերլուծաբան Կայծ Մինասեան եւ Փարիզի մէջ Հայաստանի Հանրապետութեան դեսպանորդ Վահագն Աթապէկեան, որ սակայն վերջին պահուն տեղեկացուցած էր թէ պիտի չկարենայ ներկայ ըլլալ: Զրուցավարութեան պաշտօնը ստանձնած էր Կորիւն Ափրիկեան: Այս մասին ըստ «Հայերն այսօրի»՝ կը գրէ «Նոր Յառաջ» երկօրեան:

Մշակութային կեդրոնի դահլիճը ծայրէ ծայր լեցուցած շուրջ 130 ներկաներուն առջեւ բացման խօսքը արտասանեց Կորիւն Ափրիկեան, որ ըսաւ թէ՝ «յառաջիկայ Ապրիլ 24ին պիտի նշենք 101րդ տարելիցը 1915ի Հայոց Ցեղասպանութեան սանձազերծման: 2015ը, համաշխարհային մաշտաբով՝ եղաւ ոգեկոչման եւ զօրաշարժի բացառիկ տարի մը: Բայց արդեօք վտանգ չկա՞յ, որ այդ յոյժ աշխոյժ ապրումներէն ետք, արթննանք քիչ մը հարբած»:

Հարց տուաւ թէ Հարիւրամեակի վաղորդայնին որո՞նք են հեռանկարները, ո՞ր բնագաւառներէն ներս պայքար պիտի կամ պէտք է մղուի: Ապա, թուեց այն չորս կէտերը որոնց շուրջ պիտի հարցադապնդէր բանախօսները.-

ա) Ցեղասպանութեան ճանաչումը պայմանաժամ ունի՞: Արդեօ՞ք պէտք է վերատեսութեան ենթարկել լեզուական որոշ տարրեր:
բ) Արդեօք Հայկական Հարցը այսօր աւելի լայն դաշտ մը չի՞ գրաւեր եւ Թուրքիոյ ժողովրդավարացման ճամբուն վրայ անշրջանցելի անցք մը չէ՞ դարձած:
գ) Հայ տարրին ընկալումը այսօր բոլորովին տակն ու վրայ չէ՞ եղած իսլամացուած Հայերու յայտնութեամբ:
դ) Այսօր եւս կան բազմաթիւ շրջաններ, ինչպէս Սուրիա, Իրաք, Ղարաբաղ, Թուրքիա, ուր իրենց ծագումին բերմամբ՝ Հայերու ֆիզիքական ապահովութիւնն իսկ ուղղակի վտանգուած է:

Այս հարցերուն պատասխանելու համար յաջորդաբար խօսքը փոխանցեց բանախօսներուն:

Թերթիս սահմանափակ սիւնակներուն մէջ բնականաբար կարելի չէ վերարտադրել հոն արտայայտուած բոլոր միտքերը, որոնք կը կայանային հաստատումներէ եւ առաջարկներէ:

Այսպէս, Յարութիւն-Ռեմոն Գէորգեան նախ նիւթին հաշուեկշիռը կատարեց պատմաբանի ակնոցով եւ ըսաւ թէ Հարիւրամեակը առիթ հանդիսացաւ հաստատելու, որ Հայոց Ցեղասպանութեան ճանաչումը այլեւս խնդրոյ առարկայ չէ, այլ՝ հաստատուած իրականութիւն է, բացի ԱՄՆ-ու պարագայէն, ուր որոշ պատմաբաններ կաշառուած են Թուրքիոյ կողմէ: Բայց այդ երեւոյթն ալ փոփոխութեան փուլի մը մէջ կը գտնուի, ըսաւ ան, քանի պարզուած է, որ Թուրքիա սկսած է դադրեցնել վերոնշեալ տխրահռչակ պատմաբաններու գանձատրումը, վստահաբար հասկցած ըլլալով, թէ ձախողութեան դատապարտուած մարտավարութիւն է ատիկա: Ողջունեց նաեւ նոր պատմաբաններու, ներառեալ՝ այլախոհ Թուրքերու ասպարէզ մուտքը: Նոյն հաշուեկշիռը կատարեց Կայծ Մինասեան լրագրական տեսանկիւնէն: Ըսաւ, թէ ֆրանսական մամլոյ առումով՝ շատ դրական էր Հարիւրամեակի արձագանգը: Այդ իմաստով, տարիներէ ի վեր հարթուած ճամբան ցոյց տալու համար բաղդատականներ կատարեց 1965ին՝ Յիսնամեակին եւ անցեալ տարի՝ Հարիւրամեակին գտած արձագանգներուն միջեւ: Նշեց նաեւ մեծ թիւով գիրքերու հրապարակումը:

Արա Գրիգորեան խօսք առնելով նախ ցաւ յայտնեց, որ Վահագն Աթապէկեան բացակայ է, մինչ ան կրնար կարեւոր խօսակից հանդիսանալ շատ մը նիւթերու մէջ՝ Հայաստանի Հանրապետութեան դիրքորոշումը ներկայացնելու տեսանկիւնէն: Խօսեցաւ իր քաղաքական երկար կեանքի ընթացքին ունեցած փորձառութիւններէն: Ապա նշեց այն մեծ թիւով ձեռնարկները որոնք տեղի ունեցան Ֆրանսայի մէջ՝ ընդգրկելով 25 նոր քաղաքներ: Աւելցուց թէ հիմա որ կատարուած է այդ գործը, էջը պէտք է դարձնել, պէտք է որդեգրել բոլորովին նոր ռազմավարութիւն: Ապա նաեւ ան ընդգծեց, թէ «Հայ Դատին տէրը Հայն է, եւ ոչ՝ ուրիշը» եւ թէ «Հայ Դատը այսօր՝ Հայաստանն է»: Գրիգորեան ինչպէս միշտ շեշտը դրաւ նաեւ Հայոց լեզուի կարեւոր դերին վրայ:

Հ. Յովսէփ Ծ. Վրդ. Քէլէկեան ամփոփեց ոգեկոչումներու կրօնական աշխարհէն ներս գտած արձագանգը, բնականաբար՝ յատկապէս յիշելով Ցեղասպանութեան՝ Պապին կողմէ ճանաչումը:

Կայծ Մինասեան նշելով, որ ունինք երկիր մը, որ 1991էն ի վեր Պետութիւններու միջազգային դաշտին մէջ գրաւած է իր օրինական տեղը, վեր առաւ Հայաստանի գերիշխանութեան անհրաժեշտութեան հարցը՝ ինքզինք պարտադրելու տեսանկիւնէն: Նաեւ անդրադառնալով Պալքաններու եւ Միջին Արեւելքի այսօրուան ողբալի վիճակին, պնդեց թէ ատիկա հետեւանք է Հայոց Ցեղասպանութեան:

Այնուհետեւ, կրկին խօսք առնելով, Յ.-Ռ. Գէորգեան ընդգծեց Թուրքիոյ քաղաքացիական ընկերութեան հետ յարաբերութիւններու կարեւորութիւնը: Թելադրեց ցայսօր իւրացուած կարծրատիպերը մէկդի թողլով կեդրոնանալ աւելի ստոյգ եւ գործնական նիւթերու վրայ:

Ապա, Արա Գրիգորեան խօսելով իսլամացած Հայերու մասին, բերաւ իր իսկ ազգականներուն օրինակը: Այս նիւթին շուրջ՝ Կորիւն Ափրիկեան անդրադարձ կատարեց անոնց մկրտութեան ուղղութեամբ յարուցուած դժուարութիւններուն. Հ. Յովսէփ Ծ. Վրդ. Քէլէկեան բացատրեց, թէ դժկամութեան հարց չէ, կան մանաւանդ բազմաթիւ դժուարութիւններ թրքական օրէնսդրութեան տեսանկիւնէն:

Արա Գրիգորեան շարունակելով ըսաւ թէ իսլամացուած Հայերը շատ կարեւոր դերակատարներ են եւ իրենց ալ ներգրաւումով՝ Թուրքիոյ հետ մեր հարցը մեծ մասամբ պէտք է լուծել Թուրքիոյ մէջ իսկ:

Կայծ Մինասեան եւս շեշտեց նորոգուելու անհրաժեշտութիւնը եւ ըսաւ թէ սկսեալ իրմէ՝ նոր սերունդէն -եւ ոչ միայն- շատեր սկսած են ձանձրանալ միայն անցեալի վերաբերող յանկերգներ լսելէ: Ընդգծեց հայկական աշխարհէն դէպի միջազգային աշխարհ բացուելու անհրաժեշտութիւնը:

Յ.-Ռ. Գէորգեան ռազմավարութեան փոփոխութեան որպէս կարեւորագոյն գլուխ նշեց հատուցման հարցը: Եւ այս մասին բացատրութիւններու համար ամենէն դիպուկ անձն էր «Հատուցում-2015» Հաւաքականի անդամ Գեղամ Գեւոնեան, որուն փոխանցուեցաւ խօսքը, որ կարգ մը լուսաբանութիւններ կատարեց այդ մասին:

Աւարտին հաւաքուեցաւ բաւական մեծ տրցակ մը կազմող այն թղթիկները, որոնք բաշխուած էին ներկաներուն՝ իրենց հարցումները արձանագրելու համար: Բայց այդ հարցումներուն միայն չնչին մէկ մասը արծարծելու ժամանակ մնացած էր: Հաւանաբար պէտք էր նախատեսել այդ բաժնին յատկացուած քիչ մը աւելի լայն ժամանակ, մանաւանդ որ բանախօսութիւններու ընթացքին կատարուեցաւ այն դիտողութիւնը, թէ մեր ժողովուրդին բաւականաչափ խօսքի իրաւունք չի տրուիր…: