Հարցազրոյց «ԾԱՓ–ԾԱՓԻԿ» մանուկներու երաժշտական զարթնումի ծրագրի հիմնադիր
եւ «ՄԵԾ ՊԱԶԱՐ» երաժշտական համոյթի համահիմնադիր Սեւանա Չագըրեանի հետ

Յունիս 13ին, Փա­րիզի եկե­ղեց­ւոյ Նուրհան Ֆրէն­կեան սրա­հին մէջ կա­յացած աշ­խա­տան­քի տօ­նավա­ճառին ըն­թացքին հան­րութիւ­նը հան­դի­պում ու­նե­ցաւ գոր­ծա­տէրե­րուն, կազ­մա­կեր­պիչնե­րուն եւ Հա­յաս­տա­նի մէջ աշ­խա­տանք գտած հայ­րե­նադարձնե­րուն եւ սփիւռքա­հայե­րուն հետ։ Այս վեր­ջի­նիս կար­գին էր երի­տասարդ ֆրան­սա­հայ Սե­ւանա Չա­գըրեան, որ շատ խան­դա­վառ ելոյթ մը ու­նե­ցաւ եւ ներ­կա­յացուց Հա­յաս­տա­նի մէջ ման­կամսուրի եւ ման­կա­պարտէ­զի տա­րիքի մա­նուկնե­րու մօտ երաժշտական զգաստութիւնը արթնցնելու միտող իր մշակած ծրագիրը, ուղղուած՝ այդ տարիքի երախաներու մանկապարտիզպանուհիներուն։ Ան նաեւ կը շարունակէ իր երաժշտական գործունէութիւնը «Մեծ Պազար» խումբին հետ։ Կը ներկայացնենք ստեղծագործական ձիրքերով օժտուած այս երիտասարդուհիին հետ ունեցած մեր տեսակցութիւնը։

«Նոր Յա­ռաջ» – Ինչպէ՞ս մտայ­ղա­ցաք Հա­յաս­տա­նի գիւ­ղա­կան շրջա­նակ­նե­րու մէջ երա­խանե­րով զբա­ղելու գա­ղափա­րը։

Սե­ւանա Չա­գըրեան – Նախ ըսեմ, թէ ես յա­ճախ (գրե­թէ ամէն ամառ) կը ճամ­բորդէի Հա­յաս­տան եւ ար­ձա­կուրդս հոն կ՚ան­ցը­նէի։ Բայց անցնող եր­կու-երեք տա­րինե­րու ըն­թացքին այ­լեւս ո՛չ թէ հանգստա­նալու, այլ տար­բեր ծրա­գիր­ներ իրագործե­լու նպա­տակով հոն կ՚եր­թա­յի։ Իբ­րեւ կա­մաւոր ներ­կայ եղայ Սփիւռքէն «System Armenia»ի կող­մէ կազ­մա­կեր­պուած երաժշտա­կան ճամ­բա­րին, որուն կը մաս­նակցէին 8-17 տա­րեկան 50-60 երա­խայ-պա­տանի­ներ (Հա­յաս­տա­նէն), որոնցմէ կազ­մուած երգչա­խումբին դաշ­նա­կով կ՚ըն­կե­րակ­ցէի։ Հոն նաեւ օգ­նա­կան խմբա­վար էի։ Ատ­կէ շատ տպա­ւորուեցայ։ Ըսեմ, թէ ես Փա­րիզի 2րդ թա­ղամա­սը գտնուող երաժշտա­նոցի մը մէջ ար­դէն պզտիկ­նե­րու երաժշտա­կան զարթնումով (éveil musical) կը զբա­ղէի եւ այդ մար­զին մէջ փոր­ձա­ռու­թիւն ձեռք ձգած էի «Մկնիկ» աշ­խա­տանո­ցէն ներս աշա­կերտնե­րու հետ ու­նե­ցած վար­ժութիւննե­րուս ըն­թացքին։ Ֆրան­սա­կան երաժշտա­նոցին մէջ ծնող­քը իրենց պզտիկ­նե­րը (վեց ամ­սա­կանէն սկսեալ) հոն կը բե­րէին, որ­պէսզի բա­ցուին երաժշտա­կան աշ­խարհին։ Երբ Հա­յաս­տան կը գտնուէի անդրա­դար­ձայ թէ մա­նաւանդ գիւ­ղա­կան շրջան­նե­րուն մէջ նման ծրա­գիր­նե­րու կա­րիքը շատ մեծ է։ Նաեւ նկա­տեցի որ հաշ­մանդամ պզտիկ­ներն ալ երաժշտա­կան մար­զին մէջ յա­տուկ զբա­ղումներ չու­նին։ Հե­տեւա­բար 2014ին լծուեցայ այդ գոր­ծին։ Ան­շուշտ նա­խապէս հե­տաքրքրուեցայ եւ ու­սումնա­սիրե­ցի այդ դաշ­տին զա­նազան կա­րելիու­թիւննե­րը։

«ՆՅ» – Այդ աշ­խա­տանոց­նե­րը կազ­մա­կեր­պե­լու հա­մար պե­տական նպաստ կը ստա­նա՞ք, թէ՝ ոչ։

Ս.Չ. – Կը փոր­ձեմ Հա­յաս­տա­նի կրթա­կան նա­խարա­րու­թեան պա­տաս­խա­նատու­նե­րու հետ կապ հաս­տա­տել, որ­պէսզի նման աշ­խա­տանոց­ներ ընդգրկուին իրենց տա­րեկան ծրա­գիր­նե­րուն մէջ։ Բայց ներ­կա­յիս կը գոր­ծակցիմ «Հա­յաս­տա­նի Մա­նուկնե­րու Հիմ­նադրամ»ին հետ, որ ար­դէն Ար­մա­ւիրի եւ Լո­ռիի մար­զե­րուն մէջ կրթա­կան զա­նազան ձեռ­նարկներ կ՚իրա­գոր­ծէ։ Նշեմ թէ այս հիմ­նադրա­մը ըն­կե­րային կազ­մա­կեր­պութիւն մըն է որ «դուրսէն» կը գանձատրուի եւ անոր հո­վանա­ւորն ու հիմ­նա­դիրը Կա­րօ Ար­մէն անու­նով ամե­րիկա­հայ բժիշկ մըն է, որ Նիւ Եորք կը բնա­կի եւ իր կնոջ հետ բա­րեսիրա­կան ծրա­գիր­ներ կ՚իրա­գործէ ըն­կե­րային, կրթա­կան, առող­ջա­պահա­կան եւ տնտե­սական մար­զե­րէն ներս։
Միւս կող­մէ նա­խաձեռ­նած ու մշա­կած եմ «Ծափ-ծա­փիկ» անու­նով յա­տուկ ման­կա­կան ծրա­գիրը, որ ար­դէն անցնող Փետ­րուարին առա­ջին ան­գամ իրա­գոր­ծած եմ Ար­մա­ւիրի մար­զի Հա­ցիկ գիւ­ղին մէջ։

«ՆՅ» – Ե՞րբուընէ ի վեր Հա­յաս­տան հաս­տա­տուած էք։

Ս.Չ. – Աւե­լի քան վեց ամիս է որ հոն հաս­տա­տուած եմ։ Ըսեմ թէ այս նա­խաձեռ­նութիւ­նը եր­կա­ր ժամանակի վրայ տարածուող ծրա­գիր մըն է եւ այդ ըն­թացքին մենք պէտք է կա­րե­նանք մեր գի­տելիք­նե­րը փո­խան­ցել տե­ղացի ու­սուցիչ­նե­րուն։ Ան­կէ ետք ալ կը յու­սանք հա­մացան­ցի մի­ջոցով պահ­պա­նել մեր կա­պը։ Այժմ կայ­քէ­ջի վրայ մեր գոր­ծին օգ­տա­կար բո­լոր նիւ­թե­րը թուայ­նացնե­լու աշ­խա­տան­քին ձեռ­նարկած ենք։ Մեր փա­փաքն է, որ գիւ­ղե­րու մէջ պաշ­տօ­նավա­րող ու­սուցիչ­նե­րը վե­րապատ­րաստուելու առի­թը ու­նե­նան եւ ճիշդ այդ նպա­տակով ալ հրա­մայա­կան է Կրթու­թեան նա­խարա­րու­թեան հո­վանա­ւորու­թիւնը։

«ՆՅ» – Ի՞նչ տա­րիքի երա­խաներ ընդգրկուած են այս ծրագ­րին մէջ։

Ս.Չ. – 3էն 6 տա­րեկան պզտիկ­նե­րու հա­մար նա­խատե­սուած ձեռ­նարկ մըն է եւ կ՚իրա­գոր­ծուի ընդհան­րա­պէս ման­կա­պար­տէզնե­րու եւ եր­բեմն ալ հաշ­մանդամ երա­խանե­րուն յատ­կա­ցուած ման­կա­կան հո­գեբու­ժա­կան կեդ­րոննե­րու մէջ։ Նպա­տակ ու­նինք երա­խանե­րուն մօտ արթնցնել ու զար­գացնել երաժշտա­կան զգայ­նութիւննե­րը։

«ՆՅ» – Եր­գե­րու եւ նուագ­նե­րու ընտրու­թեան հա­մար ի՞նչ աղ­բիւրնե­րէ կ՚օգ­տուիք։

Ս.Չ. – Մենք առայժմ կ՚ընտրենք հա­յերէ­նով ման­կա­կան եր­գեր եւ կը փոր­ձենք լոյ­սի բե­րել հին ան­ծա­նօթ եր­գե­րը, որոնք կշռոյթ ու մե­ղեդի ու­նին եւ կը տար­բե­րին Հա­յաս­տա­նի ման­կա­պար­տէզնե­րու մէջ ու­սուցա­նուող երաժշտու­թե­նէն։ Օրի­նակ՝ ազ­գագրա­կան եր­գե­րը եւ այն ինչ որ – ինչպէս ըսի – սոր­ված եմ «Մկնիկ» աշ­խա­տանո­ցէն։ Հոս ան­պայման կ՚ու­զեմ նշել թէ այս գոր­ծին մէջ ին­ծի մե­ծապէս օժան­դա­կած են Անա­հիտ Սար­գի­սեան, Մա­ննիկ Թեր­զեան, Ար­մի­նէ Գրի­գորեան եւ Անի Կար­մի­րեան՝ տրա­մադ­րե­լով իրենց «երաժշտա­կան շտե­մարա­նը», ուր յատ­կա­պէս պզտիկ­նե­րու հա­մար մշա­կուած եր­գեր կան։ Պէտք է նկա­տի ու­նե­նալ որ գիւ­ղա­կան այդ շրջան­նե­րուն մէջ ու­սուցիչ­նե­րը ո՛չ տե­ղեակ են եւ ոչ ալ կա­րելիու­թիւնը ու­նին հա­մացան­ցէն փնտռելու եւ գտնելու նման ստեղ­ծա­գոր­ծութիւններ։

«ՆՅ» – Իւ­րա­քան­չիւր աշ­խա­տանո­ցին մի­ջին հա­շուով քա­նի՞ հո­գի կը մաս­նակցի։

Ս.Չ. – Կը փոր­ձենք 15 երա­խանե­րու սահ­մա­նը չանցնիլ եւ նկա­տի ու­նե­նալով որ կ՚աշ­խա­տինք պզտիկ­նե­րը վար­ժեցնել նուագա­րան­նե­րու ունկնդրու­թեան – ինչպէս հա­րուա­ծային մե­տաղա­ձայն գոր­ծիքներ – դժուար պի­տի ըլ­լայ մե­ծաթիւ խումբե­րու հետ աշ­խա­տիլը։ Ըսեմ, նաեւ որ ես իւ­րա­քան­չիւր դա­սարա­նի մէջ ան­պայման ու­սուցիչ մը քովս կ՚ու­նե­նամ, որով­հե­տեւ կ՚ու­զեմ որ ման­կա­վարժնե­րը սոր­վին ու փոր­ձա­ռու­թիւն ձեռք ձգեն եւ ապա­գային իրե՛նք ստանձնեն ղե­կը։ Գի­տէք, այս աշ­խա­տան­քին հա­մար ան­պայման մաս­նա­գէտ ըլ­լա­լու կա­րիք չկայ, ման­կա­վարժ ըլ­լա­լը կը բա­ւէ, ինչպէս է՛ ֆրան­սա­կան ման­կա­պար­տէզնե­րու պա­րագա­յին։ Միւս կող­մէ ես այդ ծրա-
գ­րին ման­րա­մաս­նութիւ­նը գրի պի­տի առ­նեմ, որ­պէսզի յե­տագա­յին ամէ­նուն հա­սանե­լի ըլ­լայ։ Աւելցնեմ, թէ այդ ման­կա­վար­ժա­կան ծրագ­րին մէջ ընդգրկուած են նաեւ զա­նազան ու­սուցա­նողա­կան (didactique) խա­ղեր։

«ՆՅ» – Ու­րեմն ծրա­գիրը պատ­րաստ է, դաս­տիարակ­չա­կան ու­ղե­վարու­թիւնը ճշդուած է, բայց ար­դեօք ասոնց քով լրա­ցու­ցիչ ման­կա­վար­ժա­կան պի­տոյքնե­րու ալ կա­րիքը կը զգա­ցուի՞, թէ՝ ոչ։

Ս.Չ. – Ան­պայման որ այդպէս է։ Օրի­նակի հա­մար մա­նուկնե­րուն յատ­կա­ցուած երաժշտա­կան հրա­տարա­կու­թիւններ չկան, կամ եղած­ներն ալ հին են՝ 60ական թուական­նե­րու գիր­քեր։ Մե­տաղա­յին նուագա­րան­նե­րու կա­րիքն ալ մեծ է եւ ներ­կա­յիս կը փոր­ձենք Գեր­մա­նիայէն կամ այստե­ղէն (Ֆրան­սա) ապա­հովել նշեալ գոր­ծիքնե­րը։ Այլ խօս­քով ընե­լիք շատ կայ…։

«ՆՅ» – Կա­րելիու­թիւնը կա՞յ Հա­յաս­տա­նի մէջ կի­րար­կուած այդ ծրա­գիրը գոր­ծադրելու նաեւ Սփիւռքի գա­ղութնե­րուն մէջ։

Ս.Չ. – Այս մա­սին խօ­սած եմ Կիւլպէն­կեան հաս­տա­տու­թե­նէն Անի Կար­մի­րեանի հետ եւ ինք ալ նման առա­ջարկ մը ու­նէր։ Բայց ես առայժմ կ՚ու­զեմ ու­ժերս կեդ­րո­նաց­նել Հա­յաս­տա­նի գիւ­ղա­կան շրջան­նե­րուն վրայ։

«ՆՅ» – Դուք երա­ժիշտ էք։ Ար­դեօք այս ծրագ­րին կող­քին կա­րելիու­թիւնը կամ ժա­մանա­կը ու­նի՞ք շա­րու­նա­կելու նաեւ երաժշտա­կան մար­զի աշ­խա­տանքները։

Ս.Չ. – Գի­տէք, Փա­րիզէն բա­ցակա­յու­թիւնս քիչ մը կը բար­դացնէ աշ­խա­տանքս։ Օրի­նակ «Մեծ Պա­զար» խումբին հետ կը փոր­ձեմ կա­րելիու­թեան սահ­մաննե­րուն մէջ յա­ճախա­կի հան­դի­պումներ ու­նե­նալ եւ շա­րու­նա­կել փոր­ձե­րը։ Վեր­ջերս շա­բաթ մը հա­ւաքուեցանք գիւ­ղի մը մէջ եւ զբա­ղեցանք նոր եր­գե­րու յօ­րինու­մով։

«ՆՅ» – Ամ­փոփ գի­ծերու մէջ կրնա՞ք «Մեծ Պա­զար»ի մա­սին որոշ տե­ղեկու­թիւններ հա­ղոր­դել։

Ս.Չ. – Սկիզ­բը խումբ մը ստեղ­ծե­լու նպա­տակ չու­նէինք, պար­զա­պէս ես, Վա­հան Քե­րով­բեան, Շու­շիկ Քե­րով­բեան իրա­րու շուրջ կը հա­ւաքուէինք եւ երաժշտու­թեամբ կը զբա­ղէինք։ Յե­տոյ կա­մաց-կա­մաց մեր կազ­մը ընդլայ­նե­ցաւ եւ մե­զի միացան քա­նի մը թուրք երա­ժիշտներ եւ այսպէս մեր առա­ջին հա­մեր­գը ներ­կա­յացու­ցինք «Անա­քօ» տա­փանա­ւուն վրայ (2012ի Մա­յիս ամ­սուն) եւ դրա­կան ար­ձա­գանգնե­րէ քաջալերուած՝ որո­շեցինք շա­րու­նա­կել այդ գոր­ծը։ Այ­սօր «Մեծ Պա­զար»ը ճանչցուած է յատ­կա­պէս հայ­կա­կան, թրքա­կան եւ քրտա­կան մի­ջավայ­րե­րու մէջ։ Յար­մար առիթ­նե­րով նաեւ կը կազ­մա­կեր­պենք շրջա­պտոյտներ եւ հա­մերգներ կ՚ու­նե­նանք զա­նազան եր­կիրնե­րու մէջ։ Կ՚եր­գենք հա­յերէն, թրքե­րէն, քրտե­րէն, պարսկե­րէն, արա­բերէն, ալ­պա­ներէն, ֆրան­սե­րէն եւ անգլե­րէն լե­զու­նե­րով։ Սկիզ­բը կ՚ընտրէինք միա՛յն աւան­դա­կան եր­գեր եւ նո­րարար մշա­կումնե­րով կը յար­մարցնէինք ժա­մանա­կակից պա­հանջնե­րուն։ Բայց այ­սօր ար­դէն կ՚ու­զենք ու­նե­նալ նաեւ մեր ինքնու­րոյն եր­գա­ցան­կը, որ հիմ­նա­կանին մէջ հա­յերէ­նով եւ ֆրան­սե­րէնով ստեղ­ծա­գոր­ծութիւննե­րէ կազ­մուած պի­տի ըլ­լայ։

«ՆՅ» – Ինչպէս նշուեցաւ ձեր խումբը նաեւ թրքե­րէն կ՚եր­գէ։ Հայ թէ օտար ունկնդիր­նե­րու կող­մէ այս երե­ւոյ­թը ինչպէ՞ս կ՚ըն­կա­լուի։ Հա­կառակն ալ կայ, երբ Թուրքե­րու մօտ հա­յերէն կ՚եր­գէք ի՞նչպի­սի ըն­դունե­լու­թիւն կը գտնէք։

Ս.Չ. – Թե­րեւս այդ է նաեւ պատ­ճա­ռը որ հոս (Ֆրան­սա) որոշ հայ­կա­կան շրջա­նակ­ներ տա­կաւին մեզ չեն հրա­ւիրած։ Բայց երբ ելոյթ ու­նե­ցանք Հա­յաս­տա­նի մէջ այդ առու­մով որե­ւէ հարց չստեղ­ծուեցաւ։ Կ՚են­թադրեմ թէ հոն մեր ունկնդիր­նե­րը ար­դէն պատ­րաստ էին լսե­լու նաեւ թրքե­րէն եր­գեր։ Իսկ երբ եր­գե­ցինք Լոս Ան­ճը­լըսի մէջ քա­նի մը կու­սակցա­կան­ներ մե­զ հրա­ւիրող Ամե­րիկա­հայը պա­խարա­կեցին, ըսե­լով թէ վեր­ջի­նիս ըրա­ծը ճիշդ չէ, եւայլն, եւայլն։ Բայց մենք ի վեր­ջոյ հոն ալ եր-
գե­ցինք նաեւ թրքե­րէնով, ինչ որ մե­զի հա­մար բնա­կան երե­ւոյթ մըն է եւ կա­րելի չէ ար­գելք հան­դի­սանալ։ Միւս կող­մէ Թուրքիոյ զա­նազան շրջան­ներ մեր շրջապտոյտի­ ըն­թացքին որե­ւէ դժուարու­թեան չենք հան­դի­պած։ Ան­շուշտ հոն ալ որոշ ծայ­րա­յեղ շրջա­նակ­ներ կան որոնք չեն ու­զեր հա­յերէն երգ լսել։

«ՆՅ» – Ներ­կա­յիս զու­գա­հեռ ըն­թա­ցող հայ, թուրք, քիւրտ ժո­ղովուրդնե­րու պայ­քա­րի լոյ­սին տակ ձեր կար­ծի­քով – իբ­րեւ երի­տասարդ արուես­տա­գէտ խումբի մը ներ­կա­յացու­ցիչ – կա­րելի՞ է գոր­ծակցու­թեան հե­ռան­կար մը տես­նել։

Ս.Չ. – Մեր խումբը պար­զա­պէս արուես­տով կը զբա­ղի եւ եր­բեք քա­ղաքա­կանու­թիւն քա­րոզե­լու նպա­տակ չու­նի։ Կը նա­խընտրենք որ մար­դիկ խօ­սին մեր երաժշտա­կան կա­րողու­թիւննե­րուն մա­սին։ Աւելցնեմ թէ մեր խումբի ան­դամնե­րը բազ­մազգ են եւ մենք բազ­մամշա­կոյթ արուեստ կը ներ­կա­յաց­նենք։ Ճիշդ է, որ ու­նինք կարգ մը եր­գեր որոնք ըն­կե­րային հար­ցեր կը շօ­շափեն կամ «կը խօ­սին» հայ­րե­նասի­րու­թեան, ար­տա­գաղ­թի նկատ­մամբ Սփիւռքի ան­տարբե­րու­թեան մա­սին, բայց ատի­կա եր­բեք քա­ղաքա­կան պատ­գամ փո­խան­ցել չի նշա­նակեր։

«ՆՅ» – Ի՞նչ ոճի երաժշտու­թիւն կը ներ­կա­յաց­նէք։

Ս.Չ. – Մենք կ՚օգ­տա­գոր­ծենք երաժշտա­կան բազ­մա­զան ոճեր ու եղա­նակ­ներ նկա­տի ու­նե­նալով որ մեր խումբի ան­դամնե­րը տար­բեր ազ­գե­րու կը պատ­կա­նին։ Ըսեմ նաեւ թէ ար­դէն հրա­պարա­կած ենք խտասա­լիկ մը եւ նկա­րազարդ գրքոյկ մը ուր մեր եր­գե­րը ֆրան­սե­րէնի թարգմա­նուած են։

«ՆՅ» – Հե­տաքրքրա­կան պի­տի ըլ­լար մեր ըն­թերցող­նե­րուն ներ­կա­յաց­նել սա պա­հուս ձեր հա­յեացքն ու տպա­ւորու­թիւննե­րը Հա­յաս­տա­նի քա­ղաքա­կան թէ ըն­կե­րային մար­զե­րուն առըն­չութեամբ։

Ս.Չ. – Այ­սօր Հա­յաս­տան մեծ փո­փոխու­թիւննե­րու շրջան մը կը թե­ւակո­խէ։ Յատ­կա­պէս երի­տասար­դութիւ­նը կար­ծէք զար­թօնքի օրեր կ՚ապ­րի…։ Ան այ­լեւս չի լռեր եւ կը բո­ղոքէ ըն­կե­րային անար­դա­րու­թիւննե­րու դէմ, ինչ որ շատ դրա­կան երե­ւոյթ մըն է եւ ապա­գայի հա­մար յոյս կը ներշնչէ։