Մեղ­րա­ձո­րի մէջ այդ տա­րին երաշտ եղաւ: Ինչ լաւ էր կեան­քը այդ­տեղ, սա­կայն երաշ­տէն ետքմար­դիկ ու­տե­լու հաց չգ­տան: Աղ­բիւր­նե­րը չոր­ցան, պար­տէզ­նե­րը բերք չտ­ուին, իսկ եղած­նե­րըմի­ջատ­նե­րը փճա­ցու­ցին: Չէր բա­ւեր կար­ծես այս բո­լո­րը, երբ Թթ­մա­բեր­դի թա­լան­ճի Օս­մա­նի աւա­զակ­նե­րը յար­ձա­կե­ցան Մեղ­րա­ձո­րի վրայ, հրոյ ճա­րակ ըրին ու կո­ղոպ­տե­ցին շատ տու­ներ, փոր­ձե­ցին այ­րել տա­ճա­րը:

Այդ տա­րի­նե­րուն ձմեռ­նե­րը շատ խիստ ան­ցան, մար­դիկ տաք­նա­լու մի­ջոց­ներ փնտ­ռե­ցին,նոյ­նիսկ մա­գա­ղաթ­նե­րը այ­րե­ցին տաքց­նե­լու հա­մար մր­սած երե­խա­նե­րը:

Հրեշ­տա­կա­ւան եւ Աշ­տա­րակ ապ­րող մեղ­րա­ձոր­ցի­նե­րուն ցե­ղա­կից­նե­րը ալիւր, ձէթ եւ իւղ ղր­կե­ցին որ­պէս օգ­նու­թիւն: Սա­կա­յն ի՞նչ կըր­նար ընել կա­թիլ-կա­թիլ հո­սող այս օգ­նու­թիւնը: Քօր Հա­սա­նի աւա­զակ­նե­րը սկ­սան գո­ղու­թիւն ընել, Մեղ­րա­ձո­րի երի­տա­սարդ­նե­րը գի­շեր­նե­րը պա­հա­կու­թեան ելան:

Մօ­տա­կայ գիւ­ղե­րու բնա­կիչ­նե­րը բա­խում­ներ ու­նե­ցան, ճեր­մակ բլուրն ու Յա­կո­բա­ւա­նը թա­լան­ուե­ցան Օս­մա­նի հրո­սա­կա­խում­բե­րուն կող­մէ: Տա­ճար­նե­րը քանդ­ուե­ցան:

Մեղ­րա­ձո­րի մէջ կան­թեղ­նե­րուն ձէթն ան­գամ սպա­ռե­ցաւ, մար­դիկ հո­գե­պէս հիւան­դա­ցան:

Նզովք է մտա­ծե­ցին անոնք:

Փռա­պան Սա­հա­կը առաւ ըն­տա­նի­քը եւ մեկ­նե­ցաւ Սա­ռաս­տան, իսկ մե­ծա­հա­րուստ Գաս­պա­րը` կըտ­րեց ծո­վը եւ ըն­տա­նի­քը տա­րաւ Հա­րա­ւի տա­փաս­տան:

Ստաց­ուած լու­րե­րը հա­կա­սա­կան էին, ոմանք կ՛ըսէ­ին, թէ մեկ­նող­նե­րը լաւ են եւ գոհ, իսկ ու­րիշ­ներ կը պն­դէ­ին, թէ դժ­գոհ են: Սա­կայն կաս­կած չկար, որ Լեռ­նա­ծով գա­ցող­նե­րը դժ­գոհ էին, անոնց­մէ շա­տեր խայ­տա­ռակ­ուե­ցան:

Յու­սա­հա­տու­թիւնը բոյն դրաւ մեղ­րա­ձոր­ցի­նե­րու հո­գի­նե­րուն մէջ: Գի­շեր մը մեծ ժո­ղով մը գու­մար­ուե­ցաւ իշ­խան Աբո­յին տան մէջ, ուր հա­ւաք­ուե­ցան բո­լոր մեղ­րա­ձոր­ցի­նե­րը: Պէտք էր որոշ­ուեր ելք մը, քիչ էին անոնք, որոնք կ՛ու­զէ­ին մնալ եւ դի­մա­նալ Մեղ­րա­ձո­րի մէջ: Մե­ծա­մաս­նու­թիւնը կ՛ու­զէր մեկ­նիլ, սա­կայն ո՞ւր… Եր­կար վի­ճա­բա­նու­թիւն­նե­րէ ետք որոշ­ուե­ցաւ մեկ­նիլ Լեռ­նա­վայր, չէ՞ որ մեծ աղէ­տին երբ թա­լան­ճի Օս­մա­նի մեծ հայ­րը աւե­րեց Լեռ­նա­վայ­րը եւ ցիր ու ցան ըրաւ ցե­ղը իրենք բախ­տա­կից եղան մեղ­րա­ձոր­ցի­նե­րուն, վեր­ջա­պէս ցե­ղա­կից­ներ էին եւ նոյն լե­զուն կը խօ­սէ­ին. շա­տեր ալ ար­դէն կ՛ըսէ­ին, թէ Լեռ­նա­վայ­րի մէջ կեան­քը հեշտ է, հոն գե­տե­րը մեղր կը հո­սին եւ մեղ­րա­ձոր­ցի­նե­րուն լաւ օգ­նե­լու տրա­մադ­րու­թիւն կայ այդ­տեղ:

Որո­շու­մը առն­ուած էր` մեկ­նիլ Լեռ­նա­վայր: Կա­րա­ւա­նը կազմ­ուե­ցաւ, բեռցու­ցին նուա­ղած բո­լոր էշերն ու ուղ­տե­րը, ով որ ինչ կր­ցաւ վերց­նել առաւ իր հետ, կա­րա­ւա­նը շար­ժե­ցաւ:

Գի­շե­րը բո­լո­րը յոգ­նած էին, կանգ առին դաշ­տի մը մէջ, կրակ վա­ռե­ցին եւ կե­րա­կուր պատ­րաս­տե­լու վրայ էին, երբ զգա­ցին, որ դաշ­տին մէջ մարդ­կա­յին շար­ժում­ներ կան: Սկիզ­բը վախ­ցան, թէ թա­լան­ճի Օս­մա­նին աւա­զակ­ներն են, սա­կայն սուր ականջ ու­նե­ցող­նե­րը ըսին, թէ անոնք մեղ­րա­ձոր­ցի­նե­րու լե­զուն կը խօ­սին: Ձայ­նե­րը հետզ­հե­տէ մօ­տե­ցան, հարց ու փորձ եւ պարզ­ուե­ցաւ, թէ օտար­նե­րը լեռ­նա­վայր­ցի­ներ են: Մի­ա­սին ընթ­րե­ցին, մեղ­րա­ձոր­ցի­նե­րը զար­մա­ցած հար­ցու­ցին, թէ իրենք Լեռ­նա­վայր կ՛եր­թան, սա­կայն լեռ­նա­վայր­ցի­նե­րը ին­չո՛ւ կը ձգեն իրենց գիւ­ղը եւ կը մեկ­նին… Լեռ­նա­վայր­ցի­նե­րը պատ­մե­ցին, թէ հոն ալ կեան­քը դար­ձած է ան­տա­նե­լի, իրենց քր­մա­պետն ալ ան­տար­բեր է գիւ­ղա­ցի­նե­րուն նկատ­մամբ, իսկ իշ­խա­նը մտա­հոգ­ուած է միայն իր ըն­տա­նիք­ով, այս բո­լոր պատ­ճառ­նե­րով անոնք որո­շած են եր­թալ Ար­ջա­ւան կամ Հրեշ­տա­կա­ւան:

Մեղ­րա­ձոր­ցի­նե­րը հի­աս­թափ­ուե­ցան: Իշ­խան Աբօն տխուր ոտ­քի կանգ­նե­ցաւ եւ հան­գա­մա­նօ­րէն յայ­տա­րա­րեց.

-Սի­րե­լի՛ մեղ­րա­ձոր­ցի­ներ, երաշ­տը կր­նայ եր­կար տե­ւել, ես ան­կա­րող եմ դի­մադ­րե­լու տե­սա­կա­ւոր աւա­զակ­նե­րու, չեմ ալ կըր­նար բո­լո­րին փո­րը կուշտ պա­հել, Լեռ­նա­վայ­րի վի­ճա­կին մա­սին ալ լսե­ցիք, ուս­տի ազատ էք այ­լեւս, դո՛ւք ընտ­րե­ցէք ուր եր­թալ` Սա­ռաս­տան, Լեռ­նաս­տան, Ջրաս­տան, Գի­ժաս­տան…կամ մնա­ցէք այս­տեղ…կամ ուր որ կ՛ու­զէք գա­ցէք: Քուր­մե­րուն եւ իշ­խան­նե­րուն վրայ վս­տա­հե­լու փո­խա­րէն ձեր ու­ժե­րուն վս­տա­հե­ցէք եւ զի­րար օգ­նե­ցէք, աստ­ուած­նե­րը ձե­զի օգ­նա­կան…Իսկ ինք նս­տաւ եւ շա­րու­նա­կեց ընթ­րի­քը…

Ու մու­թին մէջ մար­դիկ խումբ-խումբ ցր­ուե­ցան զա­նա­զան ուղ­ղու­թիւն­նե­րով:

Եւ եր­կին­քէն երեք խն­ձոր ին­կաւ…

Տոքթ.Ներ­սէս Սար­գիս­եան

 Գանձասար