Հայերս ամէնուր ենք՝ մայր հայրենիքից դուրս, ու ամէն մէկս մեր պատմութիւնն ունենք ցեղասպանութիւնից փրկուած մեր նախնիների մասին:  Մենք ունենք անցեալ, որը ցաւոտ է: Պատահական չէ, որ երբ իրար ուզում ենք լաւ խօսք ասել, ասում ենք  «ցաւդ տանեմ»: Այդ ցաւը մենք կրում ենք մեր մէջ ու պատմում աշխարհին:  Իտալիայի Պադովայի համալսարանի գրականութեան պրոֆէսոր Անտոնիա Արսլանը՝ ցեղասպանութիւնից փրկուած  իր ընտանիքի պատմութիւնը թղթին յանձնեց՝ գրելով մի վէպ, որը բարձրաձայնեց Հայոց Ցեղասպանութիւնը ողջ Եւրոպայում: Ահա պատմութիւնն ամփոփ.

Տասներեքամեայ Երուանդը ուղեւորւում է Վենետիկ՝ սովորելու վարժարանում: Գրեթէ 40 տարի անց պատրաստւում է ուղեւորուել Անատոլիա, դէպի «Արտոյտների ագարակ», որտեղ վերջապէս կը կարողանայ միաւորուել հարազատների հետ:  Երուանդի ընտանիքը վերանորոգել է ագարակը ու մեծ տօնախմբութիւն են նախապատրաստում՝ անգամ դաշնամուր են պատուիրել սակայն 1915թ.ի Մայիսն է:  Իտալիան ներքաշուել է պատերազմի մէջ ու փակել սահմանները, իսկ Երիտթուրքերի կուսակցութիւնը դաւանում է Թուրքիայի գաղափարին, որ ազգային փոքրամասնութիւնների համար տեղ չկայ:

Երուանդը չի մեկնի Անատոլիա  ու ոչ մի տօն էլ չի լինի:  Փոխարէնը միայն մահ ու սարսափ: Սպանում են տղամարդկանց  ու տղայ երեխաներին, իսկ կանանց հարկադրաբար տեղահան անում ու տանում դէպի անապատ քաղց, բռնութիւններ, ոչնչացում հրաշքով մահից մազապուրծ եղած երեք աղջիկներին ու աղջկայ շորեր հագած մանչուկին յաջողւում է հասնել Իտալիա՝  Երուանդի մօտ: Հէնց Երուանդն էլ հոգ է տանում ու մեծացնում նրանց ու պահպանում նրանց «մութ յիշողութիւնները», որոնք այսօր Երուանդի թոռնուհին Անտոնիան ներկայացնում է սրտաշարժ «Արտոյտների ագարակ»ը վէպով:
Անտոնիա Արսլանի գիրքը աննախադէպ յաջողութիւն ունեցաւ: «Ընդամէնը 2000 հայ ունեցող Իտալիայում գիրքը վաճառուեց 300,000 օրինակով», փաստում է հեղինակը:  Հերոսները՝ անաւարտ ճակատագրով  մարդիկ, պատմութիւն ունէին պատմելու ու մարդիկ ունկնդիր եղան նրանց ձայնին՝ շնորհիւ Անտոնիա Արսլանի:  «Գիրքն արժանացաւ 22 մրցանակի. թարգմանուեց 20 լեզուներով: Հիմա էլ Իտալիայի դպրոցներում է դասաւանդւում», յաւելում է հեղինակը: Գրքի յաջողութեան հետ եկան նաեւ գրքի հիման վրայ ֆիլմ նկարելու առաջարկներ ողջ աշխարհից, նաեւ Հոլիվուդից:  Անտոնիան չտրուեց գայթակղութիւններին ու ընտրեց այն առաջարկը, որը կ’ապահովէր, որ գիրքը չի դառնայ հերթական սցենար, որը երբեք չի նկարահանուելու: Հայուհին ուզում էր աշխարհին իր ընտանիքի պատմութեամբ ներկայացնել իր ազգի պատմութիւնը: Անտոնիան ֆիլմի իրաւունքը տուեց հանրայայտ Տաւիանի եղբայրներին: Պաուլօ եւ Վիտորիօ Տաւիանի եղբայրներին յաջողուեց գիրքը ֆիլմի վերածել չնայած  մեծ  ճնշումներին‘ թուրքերի կողմից: Ֆիլմում խաղում են հանրայայտ դերասաններ Պաս Վէգան, Ալեսանդրօ Պրեսիոսին եւ Արսինէ Խանջեանը:

Ձեզ ենք ներկայացնում մեր բացառիկ հարցազրոյցը՝ իր ընտանիքի պատմութեամբ Հայոց Ցեղապասնութեան մասին պատմող  հանրահռչակ «Արտոյտների ագարակը» գրքի հեղինակ Անտոնի Արսլանի հետ:

ԱՆՈՅՇ ՅՈՎՍԷՓԵԱՆ.- Գիքրը կարդալուց ու ֆիլմը դիտելուց յետոյ, դեռ շոկի մէջ եմ: Ցաւոտ է շատ, բայց միաժամանակ չես կարող լինել հայ ու չիմանալ, թէ ինչի միջով են անցել նախնիներդ:  Դուք շատ մեծ ներդրում ունեցաք Ձեր այս գրքով պատմութիւնը սերնդից սերունդ փոխանցելու գործում: Արդեօ՞ք առաքելութիւն էիք զգում՝ գիրքը գրելիս:

ԱՆՏՈՆԻԱ ԱՐՍԼԱՆ.- Սա իմ ընտանիքի պատմութիւնն է: Նրանց կեանքը ու երազանքներն անաւարտ մնացին ես իմ գրքով ուզում էի լսելի դարձնել նրանց ձայնը: Ես ուրախ եմ ու շնորհակալ Տաւիանի եղբայրներին, որ գիրքը վերածուեց ֆիլմի:  Տաւիանի եղբայրները, որ շատ յարգուած են Իտալիայում, ետ չկանգնեցին գաղափարից՝ չնայած Թուրքիայի կողմից ստեղծուած խոչընդտոներին ու արգելքներին:  Ամենակարեւորը աւարտին հասցրեցին ֆիլմը, ու հայերիս համար կարեւոր այս պատմութիւնը աշխարհին ներկայացաւ նաեւ ֆիլմի միջոցով:  Տաւիանի եղբայրները մաքուր իտալացի են, բայց լիովին կիսում են մեզ հետ մեր ցաւը: Ինչպէ՞ս կարելի է անտարբեր լինել ու հերքել:

ԱՆՈՅՇ ՅՈՎՍԷՓԵԱՆ.- Գիրքը միանգամից մեծ հանրաճանաչութիւն ձեռք բերեց: Սպասո՞ւմ էիք նման յաջողութեան: Երբ ամէն ինչ արւում է, որպէսզի մարդկանց զուարճացնեն, դուք գրեցիք  տխուր մի պատմութիւն, որին հանդէպ անտարբեր չկարողացան մնալ մարդիկ:  Ի՞նչ կ’ասէք այդ մասին:

ԱՆՏՈՆԻԱ ԱՐՍԼԱՆ.- Ես ցեղասպանութիւն տեսած իմ ընտանիքի երրորդ սերունդ եմ ներկայացնում: Ես ուզում էի կիսել իմ ցաւը՝ պատմելով իմ ընտանիքի կեանքը. մարդիկ, դէպքեր ու իրավիճակներ, որ ընկալելի են մարդ արարածի համար: Գիքրը յաջողուեց, որովհետեւ միւս մարդիկ իրենց տեսան գրքի կերպարների մէջ:  Իրական մարդիկ, իրական պատմութիւն ու ապրումներ, որ բոլորս էլ զգացել ենք: Ու երբ մարդիկ տեսնում են, թէ ինչ է լինում իրենց սիրելի ու հարազատ դարձած այդ հերոսների հետ, այդ  ժամանակ է, որ արձագանգը շատ ուժգին է: Ես նման յաջողութիւն չէի ակնկալում, բայց գիրքն արդէն 30րդ հրատարակութեան մէջ է:  Վաճառուել է աւելի  քան 300,000 օրինակով, ընդ որում Իտալիայում կայ ընդամէնը 2000 հայ: Պատկերացնո՞ւմ էք:

ԱՆՈՅՇ ՅՈՎՍԷՓԵԱՆ.- Գրքի աննախադէպ յաջողութիւնից յետոյ՝ գիրքը ֆիլմի վերածելու բազմաթիւ առաջարկների միջից  ընտրեցիք Տաւիանի եղբայրների առաջարկը չնայած առաւել շահաւէտ առաջարկների: Ինչո՞ւ:

ԱՆՏՈՆԻԱ ԱՐՍԼԱՆ.- Թէ Պաոլոն ու թէ Վիտորիոն երկուսն էլ կարդացել էին գիրքը:  Յետոյ զանգահարեցին ու խօսեցինք: Երկար մտածելուց յետոյ որոշեցի նրանց տալ իրաւունքը, քանի որ Իտալիայում էին՝ ինձ աւելի մօտ:  Դա ինձ հնարաւորութիւն կը տար վերահսկել ընթացքը, ինչը հնարաւոր չէր լինի եթէ ԱՄՆում նկարուէր ֆիլմը: Նաեւ վստահ էի, որ նրանք չեն սառեցնի իմ ու ազգիս համար կարեւոր այս պատմութիւնը:

Ի դէպ, վերջերս կարդացի մի աշխատութիւն՝ Մուսա լեՐան 40 օրուայ մասին, որում հեղինակը ներկայացնում է բոլոր այն սցենարները Ամերիկայում, որ գրուել են Մուսա լերան 40 օրուայ մասին, բայց այդպէս էլ ֆիլմ չեն դարձրել:

Ես ինձ հարց տուեցի. «Միթէ՞ իմ գիրքն էլ փորձում են ինձանից գնել, որ դրանով ամէն ինչ աւարտուի:  Ու որոշեցի Տաւիանի եղբայրներին տալ ֆիլմի իրաւունքը: Գիտէի, որ կը յաջողին:  Ի դէպ նրանք հրաշալի ֆիլմեր են նկարել պատմական թեմաներով, մասնաւորապէս 2րդ համաշարհային պատերազմի մասին:  Խօսքս «Փայլող աստղերի գիշեր» ֆիլմի մասին է:

ԱՆՈՅՇ ՅՈՎՍԷՓԵԱՆ.- Դուք ասացիք, որ Տաւիանի եղբայներին յաջողուեց աւարտին հասցնել ֆիլմը չնայած թուրքերի կողմից ճնշումներին: Աւելի կը մարամասնէ՞ք խնդրեմ:

ԱՆՏՈՆԻԱ ԱՐՍԼԱՆ.- Այո, իսկապէս ճնշումները շատ ակնյայտ էին՝ ֆիլմը նկարելիս, ինչը չեմ կարող ասել գրքի մասին: Գիրքը ակնթարթային ու աննախադէպ յաջողութիւն ունեցաւ:  Միանգամից ինչ հրատարակուել էր,  վաճառուեց: Պայթիւնի էր նման: Մի քանի ամսուայ մէջ ութ անգամ վերահրատարակուեց գիրքը: Գիտեմ նաեւ ինչու. «Արտոյտների ագարակ» գրքի վերնագիրը ոչինչ չէր ասում  ցեղասպանութեան մասին:

Գիրքն առանց ճնշումների տարածուեց, բայց Տաւիանի եղբայրների վրայ լուրջ ճնշումներ սկսուեցին: Նրանք ահազանգ էին ստացել Իտալիայում Թուրքիայի դեսպանութիւնից. ասել էին, որ ֆիլմը կ՛արգելեն ցուցադրել Թուրքիայում: Դրան ի պատասխան Տաւիանի եղբայրներն ասել էին, որ դա ոչնչով իրենց չի կարող կանգնեցնել, եւ ֆիլմը չի կարող դադարեցուել: Մի շարք այլ քայլեր էլ արուեցին Թուրքիայի կողմից, որպէսզի կանխեն ֆիլմի նկարահանումներն ու յաջողութիւնը:

ԱՆՈՅՇ ՅՈՎՍԷՓԵԱՆ.- Թուրք պաշտօնեաներն անձամբ փորձե՞լ են խոչընդոտել նկարահանումնրը:

ԱՆՏՈՆԻԱ ԱՐՍԼԱՆ.-  Ֆիլմի նկարահանումներն արուել են Բուլղարիայի Պլովդիւ քաղաքում, որը հռոմէական քաղաք էր: Հին անուանումն էր «Ֆիլիպոպոլիս»:  Այդ քաղաքում հրաշալի հայկական հատուած կայ, որտեղ էլ, որ արուեցին նկարահանումները:

Ես նկարահանման վայրում չէի, երբ դա տեղի ունեցաւ, բայց տեղեակ եմ բոլոր մանրամասներին: Նկարահանումներին մօտ երեք շաբաթ ժամանակ էր մնացել: Թուրքիայի Արտաքին գործերի նախարարը՝ Աբդուլլայ Գիւլը, որ հիմա այդ երկրի նախագահն է, յայտնուել էր նկարահանման հրապարակում, հետաքրքրուել ֆիլմով եւ նկարահանման մանրամասներով՝ նպատակ ունենանալով խանգարել: Բայց դա էլ չվախեցրեց Տաւիանի եղբայներին: Նրանք որոշել էին կեանքի կոչել ֆիլմը՝ չնայած բոլոր խոչընդոտներին:  Անգամ երբ տնտեսապէս ֆիլմը դժուարութիւններ սկսցեց ունենալ, պրոդիւսերն Գրացիա Ուոլպին  իր անձնական գումարները ներդրեց, որպէսզի գործը կիսատ չմնայ:

ԱՆՈՅՇ ՅՈՎՍԷՓԵԱՆ.- Ֆիլմի 10 միլիոնանոց բիւջէին եւրոպական որ երկրներն աջակցեցին:

ԱՆՏՈՆԻԱ ԱՐՍԼԱՆ.- Չորս միլիոն ներդրեց Իտալիան, երկուական միլիոն Ֆրանսիան ու Իսպանիան, Գերմանիան հրաժարուեց, երբ սկսուեցին ճնշումները: Բուլղարիան աւելացրեց պակասող մէկ միլիոնը, իսկ Եւրոմիութիւնն էլ մօտ մէկ միլիոն ներդրեց՝ կարեւորելով ֆիլմի պատմական նշանակութիւնը:

ԱՆՈՅՇ ՅՈՎՍԷՓԵԱՆ.- Էլ ի՞նչ ունէք աւելացնելու:

ԱՆՏՈՆԻԱ ԱՐՍԼԱՆ.- Հպարտ եմ, որ հայ եմ ու ուրախ եմ Լոս Անջելեսում նման կայացած համայնք տեսնելու համար:  Մի ուրիշ հարազատութիւն ու ջերմութիւն եմ զգում: Ուրախ եմ, որ Իտալիայում, որտեղ ընդամէնը մօտ 2000  հայ կայ, գրքիս շնորհիւ գիտեն հայերիս ու մեր պատմութեան մասին:  Ի դէպ գրքի յաջողութիւնից յետոյ Իտալիայում հայ լինելը շատ յարգուած եւ պատուաւոր բան է դարձել:  Երբեմն ինձ մօտենում են մարդիկ, որ ունեն տիպիկ իտալական անուն, ասենք «æուզեպպէ Ռոսիի» ու հարցնում են. «Կարո՞ղ է պատահել, որ ես հայ եմ, որովհետեւ ես ինձ հայ եմ զգում»:  Առաջ միամտաբար ասում էի. «Հաւանաբար ո»չ- ու ծիծաղում էի:  Հիմա ասում եմ. «Կարդացէք հայերի մասին հնարաւոր բոլոր աղբիւրները միգուցէ գտնէք ձեր արմատները»:

ՏԵՂԵԿԱՆՔ

Անտոնիա Արսլանի «Արտոյտների ագարակ»ը վէպն արժանացել է 22 տարբեր մրցանակների, այդ թւում Լոս Անջելես Թայմզի  Լաւագոյն Գիրք մրցանակին: «Արտոյտների ագարակ»ը թարգմանուել է 20 լեզուով:

Անտոնիա Արսլանը  Իտալիայի Պադովայի համալսարանի գրականութեան պրոֆէսոր է: Դանիէլ Վարուժանի «Հացին երգը» ու «Ցորիանի ծովեր» ժաղովածուների թարգմանութիւնները վերանայելիս, Անտոնիան վերագտաւ իր հայկական խոր ու չբացայայտուած ինքնութիւնը: Հրատարակութեան պատրաստեց Հայոց Ցեղասպանութեան մասին «Մեծ Եղեռն. Հայերի Ցեղասպանութիւնը» հատորը եւ Իտալիայում ապաստանած վերապրեալների վկայութիւնների՝ «Յուշեր.  հայ վերապրեալների իտալական ձայներ» ժողովածուն:  2004 թ.ի վերջին գրեց  իր ընտանիքի պատմութեամբ Հայոց Ցեղասպանութեան մասին առաջին վէպը՝ «Արտոյտների ագարակ»ը, որն էլ նրան համաշխարհային ճանաչում բերեց:

Ասպարեզ