«Հայերն այսօր»-ի թղթակիցը զրուցած է «Մեսրոպ Մաշտոց» խօսքի մշակոյթի կեդրոնի հիմնադիր, նախագահ Նատիա Անտոնեանի հետ: Ձեր ուշադրութեան կը ներկայացնենք այդ  հարցազրոյցը:

– Տիկի՛ն Անտոնեան, գիտեմ, որ Սփիւռքի նախարարութեան մէջ Դուք հիւր չէք եւ նախարարութեան ստեղծման օրուընէ աշխատած էք այստեղ. կարելի է ըսել, որ նախարարութիւնը նաեւ Ձեր տունն է: Այդպէս  է՞…

– Միանգամայն ճիշդ էք. շատ տեղին եւ դիպուկ է Ձեր բնութագրումը: Տարիներ առաջ, երբ կը հիմնադրուէր Սփիւռքի նախարարութիւնը, ես դեռ կ’աշխատէի Գիտութեան եւ կրթութեան նախարարութեան մէջ: Սփիւռքի նախարարութեան հիմնադրումը շատ հոգեհարազատ էր ինծի, որովհետեւ այն կոչուած է համահայկական նպատակներու ու ծրագիրներու իրականացման, այդ իսկ պատճառով ես շատ մեծ սիրով աշխատեցայ նախարարութեան մէջ`  տանելով իմ բաժին համեստ բեռը եւ հնարաւորինս աջակցելով համահայկական պետական քաղաքականութեան: Ընտանեկան ինչ-ինչ հանգամանքներու բերումով ժամանակաւորապէս դուրս եկայ Հայաստանէն, սակայն վերադարձայ եւ շարունակեցի աշխատիլ «Մեսրոպ Մաշտոց» խօսքի մշակոյթի կեդրոնին մէջ` համագործակցելով Սփիւռքի նախարարութեան հետ:

– Սփիւռքի նախարարութեան ո՞ր վարչութեան մէջ  աշխատած էք հիմնադրման օրուընէ:

– Աշխատած եմ Համահայկական ծրագիրներու վարչութեան` որպէս մշակոյթի, երիտասարդական ծրագիրներու եւ սփորթի բաժինի վարիչ:

– Տարիներ անց ՀՀ սփիւռքի նախարարութեան մէջ փոփոխութիւններ կը տեսնէ՞ք:

– Անշուշտ: Ես կը տեսնեմ, որ ծրագիրները ընդլայնուած են, աւելի խոր հուն  մտած, եւ այդ ծրագիրները քայլ առ քայլ մեզի կը մօտեցնեն ազգանպաստ խնդիրներու իրականացման:

– Խօսինք «Մեսրոպ Մաշտոց» խօսքի մշակոյթի կեդրոնի մասին. ո՞վ  հիմնադրած է այն:

– Հիմնադրած եմ ես. այդ կեդրոնի ղեկավարն եմ ու մշակը: Կեդրոնը հիմնադրուած է հայ մեծանուն բանաստեղծուհի Սիլվա Կապուտիկեանի հոգեւոր հովանիի ներքոյ` հայ անուանի մտաւորականներու հետ համագործակցելով:

– Որ՞ն է կեդրոնի ստեղծման նպատակը:

– Կեդրոնը նպատակ ունի մեր լեզուամշակոյթը, մայրենի լեզուն եւ անորմով ստեղծուած սքանչելի գրականութիւնը նոր ձեւերով, նոր միջոցներով, նոր շունչով մատուցել երիտասարդութեան, մեր հասարակութեան: Կեդրոնը երիտասարդներուն կու տայ խօսքի մշակոյթի կրթութիւն` անոնց դարձնելով հայոց լեզուի իւրօրինակ քարոզիչներ եւ անոնց միջոցով կ’իրականացնէ մայրենի լեզուն անաղարտ պահելու քաղաքականութիւնը: Եւ քանի որ կեդրոնի նպատակները շատ ներդաշնակ ու համահունչ էին Սփիւռքի նախարարութեան ծրագիրներուն, ուստի ես մեծ սիրով եկայ նախարարութիւն: Մեր գերագոյն նպատակներէն է արեւմտահայ եւ արեւելահայ հիասքանչ գրական լեզուներու կենդանի մերձեցումը, անոնց ուսումնասիրութիւնը եւ  ստեղծուած գրական գոհարները, բանաստեղծութեան սքանչելիքները մեկնաբանելը երիտասարդութեան համար եւ անոնց իսկ միջոցով փոխանցել մեր հասարակութեան: Ճիշդ է, ազգային ոգին եւ՛ երգի մէջ է, եւ՛ պարի, բայց ամէնէն անաղարտ ձեւով պահպանուած է մեր լեզուի, մեր գրականութեան մէջ: Հէնց ատոր համար  ստեղծուած է մեր կեդրոնը, եւ աւելի քան 12 տարի այդ գործը կ’ընենք: Եւ քանի որ Սփիւռքի նախարարութիւնը իր ծրագիրներուն մէջ ներառած է նաեւ այս խնդիրները, ուստի պէտք է համագործակցիլ:

– Ըսիք, որ 12 տարիէն աւելի կը գործէ Ձեր ստեղծած կեդրոնը. Ինչն էր ո՞ր դարձաւ կեդրոնի ստեղծման շարժառիթը:

– Աշխատելով Գիտութեան եւ կրթութեան նախարարութիւն` միաժամանակ հայոց լեզու  կը դասաւանդէի Հերացու անուան պետական բժշկական համալսարանէն ներս: Անոնք մութ, ցուրտ, գորշ, անյոյս տարիներ էին. սիրով  կ’ուսուցանէի հայոց լեզուն, սակայն ուսանողները չէին տիրապետեր լեզուին, որովհետեւ անոնց մեծ մասը ռուսական կրթութիւն ունէր, ռուսախօս ընտանիքներէ էին… Ուսանողները չէին սիրեր հայոց լեզուն, եւ այդ կը խենթացնէր զիս: Հայոց լեզուն չսիրելը անոնք այսպէս կը պատճառաբանէին. «տիկի՛ն Անտոնեան, այն հայերէնով, որով Դուք կը խօսիք, մենք չենք լսեր ո՛չ տան մէջ, ո՛չ ալ դուրսը. փողոցը այլ լեզու է, եթերով այլ հայերէն կը լսենք… Եթէ միշտ Ձեր ներկայացուցած հայերէնը մեզի մատուցեն, սիրով կ’ունկնդրենք»: Ուսանողներն այս կերպ կարծես յուշեցին ինծի կեդրոնի ստեղծման գաղափարը: Տարիները ապացուցեցին, որ կեդրոնի ստեղծումը անհրաժեշտ էր, տեղին. երիտասարդները անշահախնդիր կու գան, կը մասնակցին դասերուն, կը սորվին մեր ոսկեղենիկ լեզուն, տարածելով այն, մատուցելով զանազան ձեռնարկներու ընթացքին, եթերով: Ատոր պակասը, ատոր սովը կա՛ր եւ կա՛յ:

– Կեդրոնին մէջ տարիքային սահմանափակումներ ունի՞ք:

– Եթէ երեխան շատ տաղանդաւոր է, բայց տարիքով փոքր, կ’ընդգրկենք իրեն, սակայն հիմնականին աւագ դպրոց աւարտածներն ու համալսարաններ յաճախողներ կ’ընդգրկենք: Կարեւորն այն է, որ մեր կեդրոնը  կը յաճախեն նաեւ սփիւռքահայ երիտասարդներ. Սարոյեանի նման ըսեմ` «Հայը եւ հայը»:  Կը հնչեցնենք մեր մոգական հայերէնը` արեւմտահայ եւ արեւելահայ ճիւղերով, եւ այն կը դառնայ ազգային լեզուամշակոյթի իւրօրինակ համանուագ:

– Տիկի՛ն Անտոնեան, Ձեր ստեղծած կեդրոնը ունի աջակիցնե՞ր, հովանաւորներ, յարմարաւէտ տարածք:

– Տարածքի խնդիր ունինք: Ցաւօք, հովանաւորներ չունինք:

– Իսկ ինչպէ՞ս կը պահպանէք կեդրոնը:

– Անցեալ եւ նախանցեալ տարի մեզ ինչ-որ չափով աջակցեցան Հանրապետութեան առաջին տիկին Ռիտա Սարգսեանը, ԱԺ նախագահ Յովիկ Աբրահամեանը, ՀՀ մշակոյթի նախարարութիւնը, Պաշտպանութեան նախարարութիւնը, որուն համար անչափ շնորհակալ եմ բոլորին: Սակայն ցանկալի է, որ աջակցութիւնը ոչ թէ դիպուածային բնոյթ կրէ, այլ դառնայ կայուն քաղաքականութիւն, որպէսզի մեր լեզուն, մեր գրականութիւնը այս ձեւով կարենանք քարոզել ոչ միայն Հայաստանի, այլեւ Սփիւռքի, արտերկրի մէջ:

– Յառաջիկային ի՞նչ ձեռնարկ ունիք:

– Փետրուար 21-ին` Մայրենի լեզուի օրը, պիտի մասնակցինք Սփիւռքի նախարարութեան կազմակերպած ձեռնարկին: Այստեղ ալ մենք զուգահեռաբար բեմ պիտի հանենք եւ՛ սփիւռքահայեր, եւ՛ հայաստանաբնակներ, այսինքն` պիտի հնչեցնենք գրական գոհարներ թէ՛ արեւելահայերէնով, թէ՛ արեւմտահայերէնով:

– Տիկի՛ն Անտոնեան, ո՞ր գրողներու գործերը կը նախընտրեն ասմունքել երիտասարդները:

– Անոնք կ’ասմունքեն եւ՛ արձակ, եւ՛ բանաստեղծութիւն… Իսկ բանաստեղծութեան մէջ կը նախընտրեն Պարոյր Սեւակի գործերը. պատճառներէն մէկն այն է, որ Սեւակը ժամանակաշրջանի առումով աւելի մօտ է անոնց հոգիին, Սեւակն աւելի բանականութեան շեշտադրութեամբ բանաստեղծ է… Սակայն երիտասարդները շատ կը սիրեն նաեւ Սահեանի, Կապուտիկեանի, Վահագն Դաւթեանի, Շիրազի եւ միւս գրողներու գործերը, ինչպէս նաեւ` արեւմտահայ, սփիւռքահայ գրողներու ստեղծագոծութիւնները:

– Դուք ըսիք, որ ֆինանսական աջակցութիւն չունիք, սակայն Ձեր համերգներուն ժամանակ ես տեսած եմ երիտասարդներու բեմական, ճաշակաւոր հագուստները, բեմի ձեւաւորման ինչ-ինչ մանրամասնութիւններ… Ինչպէ՞ս կը հայթայթէք ատոնք, ի՞նչ միջոցներով, ովքե՞ր կ’օգնեն:

– Կեդրոնը շահ չի հետապնդող ոչ առեւտրային կազմակերպութիւն է, հասարակական կառոյց: Չունինք ո՛չ պետական, ո՛չ ալ մասնաւոր կայուն հովանաւորում: Երիտասարդները չեն վարձատրուիր: Ուղղակի  քանի մը տարի դռներ բախելով,  տարբեր կառոյցներ դիմելով, ու մէյ մըն ալ յանկարծ կառոյց մը  կ’օգնէ մեզի: Ինչպէս օրինակ` ՀՀ մշակոյթի նախարարութիւնը, ԱԺ նախագահը, ՀՀ առաջին տիկինը, Պաշտպանութեան նախարարութիւնը… Անհրաժեշտ է բեմական հագուստ, հարկաւոր իրեր, փոխադրամիջոց` նկարահանման երթալու համար: Անոնցմէ ստացած օգնութիւնը  տրամադրած ենք այս անհրաժեշտ գործօններու վրայ: Հիմա ալ թողարկուած է մեր կեդրոնի տեսաֆիլմերու խտասկաւառակի ազդօրինակը:

– Տիկի՛ն Անտոնեան, ՀՀ սփիւռքի նախարարութեան 5-ամեակի առիթով տիկին Հրանոյշ Յակոբեան Ձեզ պարգեւատրեց «Մայրենիի դեսպան» մետալով: … Կը թուի, թէ մայրենիի դեսպան կրնայ կոչուիլ միայն այն հայը, որ օտարութեան մէջ կը պահէ- պահպանէ  հայոց լեզուն, սակայն հէնց այստեղ` մեր Հայրենիքի մէջ, հայոց լեզուն պահպանելու խնդիր ունինք, եւ այն պահպանողը, յիրաւի, մայրենիի դեսպան է, այս պարագային` Դուք… Սպասուա՞ծ էր այդ պարգեւատրումը, թէ անակնկա՞լ էր, եւ ի՞նչ զգացումներ ունեցաք այն ստանալուն:

–  Այդ ինծի համար մեծ պատիւ է. ես շուրջ 25-30 տարի հայոց լեզու եւ գրականութիւն  դասաւանդած եմ դպրոցներու մէջ, համալսարաններու, իմ ստեղծած կեդրոնին մէջ… Ես սիրով  կատարած եմ իմ աշխատանքը, որեւէ պարգեւի ակնկալիք երբեւէ չեմ ունեցած, բայց այդ անակնկալէն անկեղծօրէն շատ յուզուեցայ: Այդ պարգեւը  առաւել պարտաւորեցուց. ես իմ գործը պիտի ցմահ ընեմ: Դժուար է, ի հարկէ, հասարակական կառոյց պահելը. ատիկա կեանք կու տայ, նաեւ առողջութիւն, ուժ  կու տայ մարդոց, սակայն ատիկա երջանկութիւն է: Ըսեմ նաեւ, որ 2012-ին ՀՀ նախագահը Անկախութեան տօնի առիթով զիս պարգեւատրեց «Մովսէս Խորենացի» մետալով: Դարձեալ կ’ըսեմ`ատոր համար չէ, որ կ’աշխատիմ, բայց ատիկա բարոյական մեծ գնահատական է, ոգեւորութեան աղբիւր, եւ կը մտածեմ, որ ի զուր չեմ ապրիր, աշխատիր:

… Սերունդներ  ճանապարհած եմ դէպի մեծ կեանք եւ ընդունած նորերուն: Իմ սաները ամուսնացած են, զաւակներ ունեցած, եւ իրենցմէ ետք կեդրոն կը յաճախեն նաեւ անոնց երեխաները: Միայն մէկ ցանկութիւն ունիմ, որ կեդրոնի համար ստեղծուի աշխատանքային տարածք, եւ մեր լեզուի, գրականութեան քարոզիչ-ասմունքողներուն  խորհրդանշական աշխատավարձ տրամադրուի, որպէսզի անոնք չվազեն այլ տեղ` աշխատանքի փնտրտուքով. ի վերջոյ, մարդիկ պէտք է ապրին, օգտուին փոխադրամիջոցներէն:

– Դուք ըսիք, որ եղած էք Արցախ. Զօրամասերու մէջ ելոյթներ ունեցա՞ծ էք, ուր զինուորները ամէնէն շատ ունին հոգեւոր հացի կարօտ:

– Երեք անգամ այցելած ենք Արցախ. Շուշի, ուր ներկայացուցած ենք Ռ. Ասատրեանի «Շուշի» վիպերգը, ամբողջ Շուշին յոտնկայս կը ծափահարէր, Ստեփանակերտի մէջ եւս ելոյթ ունեցանք: Ճիշդ է, զօրամասերու մէջ չենք եղած, սակայն զօրամասերէն Շուշի եւ Ստեփանակերտ մեր համերգներուն բերած են զինուորներուն:

– Ցեղասպանութեան 100-րդ տարելիցին ընդառաջ ունի՞ք որոշակի ծրագիր:

– Ունինք, սակայն պիտի գտնենք այն հովանաւորին, որ մեզի կ’օգնէ ֆինանսապէս` իրականացնելու հզօր, բացառիկ ինքնատիպ ծրագիր:

– Տիկի՛ն Նատիա, Սփիւռքի նախարարի հետ համագործակցած էք եւ ծանօթ էք շատ վաղուց. ի՞նչ կ’ըսէք տարիներու կուտակումներու մասին:

– Մեր հոգեւոր բարեկամութիւնը սկսած է 20-րդ դարէն. դեռ Խորհրդային տարիներէն տիկին Յակոբեանը ինծի համար եղած է քաղաքական հմուտ գործիչի կերպար, բացառիկ կին-գործիչի: Յետագային, աշխատելով նախարարութեան մէջ, անոր մէջ տեսայ մարդկային մեծ հմայք, հայրենասէրի անշփոթելի հմայք, անաղարտ, աննահանջ հայկականութիւն: Պետական լծակներու մօտ նստած պաշտօնեաներու մէջ ես առանձնայատուկ վերաբերմունք ունիմ Հրանոյշ Յակոբեանի հանդէպ: Բախտ  ունեցած եմ ճանչնալու անոր երջանկայիշատակ հօրը` Գաւառի համալսարանի տնօրէն Հրանդ Յակոբեանին` արքայական, Արտաշիսական  կերպար մը` արժանապատիւ պահուածքով, մայրը` հիասքանչ, արմատական, աւանդական հայուհի մը… Այսպիսի արմատներէ կը սերի ՀՀ սփիւռքի նախարարը, որմէ միշտ կարելի է սորվիլ. ան շարունակ կ’աշխատի, կը նախաձեռնէ, կ’իրագործէ հայապահպան ինքնատիպ ծրագիրներ: Հ. Յակոբեան հայապահպանութեան զօրական է: Անոր մէջ միշտ բոց կայ:

– Այդ բոցը կայ նաեւ Ձեր մէջ…

– Շնորհակալ եմ,  ես կ’ապրիմ իմ գործով, ես ատոր հիւանդն եմ, ատոր առողջն եմ, Մեծարենցի բառերով ըսած, «Ուրախութիւնն է անանձնական»:

– Տիկի՛ն Անտոնեան, ո՞վ է հայը Ձեր բնորոշմամբ:

– Հայու մէջ պէտք է արթնցնել ննջող գերհայուն: Ցաւօք, այսօր մշակութային աւարայրներու ժամանակաշրջան է. մենք պիտի այս աւարայրներուն իրար թեւ-թիկունք ըլլանք, զօրաւոր դառնանք ու առաջ երթանք: Հայը ազնուածին է, հայը աշխարհասկիզբ է իր էութեամբ, հայը հզօր է. չեմ ուզեր տեսնել կոտրած, ընկճուած հայուն, պէտք է մէջքը շտկել, պէտք է յոյսով ու լոյսով ապրիլ, թէ չէ ընկճուած ոգով հայուն դուրսէն հեշտ է կոտրել: Շատ կը տխրիմ, երբ հայը կը վատաբանէ, կ’արժէզրկէ հայութիւնն ու Հայաստանը: Հայն իր մէջ մեծ ու անսպառ ներուժ ունի, կրնայ վեր յառնիլ ամէն մէկ փոթորկէ ետք, վերածնիլ ու զարթօնք ապրիլ:

– Տիկի՛ն Նատիա, յիրաւի, լեզուի, գրականութեան անխոնջ մշակ էք ու մունետիկ. եկէ՛ք մեր հարցազրոյցն աւարտենք` կրկին անդրադառնալով Ձեր ստեղծած կեդրոնին:

–   ճշմարիտ է, որ  գրաւոր մշակոյթ ստեղծելը մեծ  գործ է: Անժխտելի է, սակայն, ատոնք սերունդներուն փոխանցելը  մեծագործութիւն է:  Ուրեմն, համաշխարհային  զարգացումներու մեր այս բարդ խաչմերուկին այսօր մեծ անհրաժեշտութիւն կայ առաւել պատասխանատուութեամբ շարունակելու այն պատմամշակութային քաղաքականութիւնը,  որ հիմնեց մեր ինքնութեան օրէնսդիր-քաղաքագէտը` մեծն Մեսրոպ Մաշտոցը:  Այսօր մենք  պատմական պատասխանատուութիւն ունինք առաւել զօրացնելու հայ գրաւոր մշակոյթը, սերունդներուն փոխանցելու  առկայ  Ազգային Ոգիի կենսառաք ներուժը, որով դարերով սնուած է մեր ազգային ինքնութիւնը, եւ  անով  ալ պիտի յաւերժանանք  դարերով:

«Մեսրոպ Մաշտոց» խօսքի մշակոյթի կեդրոնի առաքելութիւնը, նախաձեռնութիւններն ու նախագիծերը նպատակաուղղուած են վերոնշեալ նպատակներու իրականացման` մասնաւորապէս երիտասարդութեան ներուժով: «Հայաստանն իմ ազգանունն է» մեր ստեղծած գրական տեսաֆիլմերու  հաւաքածուն հայ գրական մշակոյթը, մեր ՄԵԾԱՍՔԱՆՉ, ԱՐՔԱՅԱԿԱՆ Ու  ՈՍԿԵՂԵՆԻԿ ՄԱՅՐԵՆԻՆ նոր սերունդներուն ժամանակակից միջոցներով փոխանցելու  ծրագրային  նախաձեռնութիւններէն է:  Այն նոր գեղարուեստական ժանրով կը ներկայացնէ կենդանի եւ անաղարտ արեւելահայերէնն ու արեւմտահայերէնը, արեւելահայ եւ արեւմտահայ գրականութեան բարձրարժէք նմուշներ,  անոնց մէջ ամփոփուած ազգային  ոգին, պատմամշակութային եւ հոգեւոր-բարոյական  ազգային արժէքները:

Տեսաֆիլմերը ստեղծուած են Վ. Դաւթեանի «Պարտք», Համաստեղի «Հայու ոգին» բանաստեղծութիւններու, Վ. Սարոյեանի «Հայը եւ հայը» պատմուածքի եւ Ռ. Ասատրեանի  «Շուշի»  վիպերգի հիման վրայ:

Հաւաքածուն հասցէագրուած է ՀՀ-ի մէջ եւ արտերկիր ապրող բոլոր հայերուն, մասնաւորապէս` հայ նոր սերունդին:

Եթէ մեր ժողովուրդը կը ցանկայ, որ իր զաւակներն առաւել մօտիկէն ճանչնան ազգային արմատներն ու արժէքները, մեր Հոգեւոր  ՀԱՅՐԵՆԻՔՆ Ու  ԱԶԳԱՅԻՆ ՈԳԻՆ, ուրեմն պիտի մատուցէ իր զաւակներուն այդ հայաշունչ  ֆիլմաշարը`  «Հայաստանն իմ ազգանունն է»:

– Շնորհակալութիւն, տիկի՛ն Անտոնեան, բովանդակալից զրոյցի համար:

Հարցազրոյցը` ԿԱՐԻՆԷ ԱՒԱԳԵԱՆԻ