«Յիշելէ բացի, մեր պարտականութիւնն է` յիշեցնելու եւ պահանջելու ձեւերուն տիրապետելը». Նորա Արիսեան

«Հայերն այսօրը» զրուցած է Լիբանանի Ազդակ օրաթերթի արաբերէն կայք-էջի գլխաւոր խմբագիր, թարգմանիչ, Արաբ գրողներու միակ կին անդամ Նորա Արիսեանի հետ, որ վերջերս արաբերէն լեզուով հրատարկեց իր «Ցեղասպանութեան 100 տարի…, 100 արաբ վկայութուններ» գիրքը:
– Տիկի´ն Արիսեան, որո՞նք են «Ցեղասպանութեան 100 տարի…, 100 արաբ վկայութուններ» գիրքի աղբիւրները:
– Աղբիւրագիտական իմաստով լայն տարողութիւն տալու համար գիրքին, զանազան աղբիւրներ օգտագործած եմ: Սուրիոյ տարածքի եւ տարածաշրջանի պատմագրութիւններն ու ուսումնասիրութիւնները, որոնք անդրադարձած են Հայոց ցեղասպանութեան, ներառած եմ արաբ քաղաքական եւ մշակութային գործիչներու յուշերը եւ տարբեր առիթներով կատարուած յայտարարութիւնները, քաղաքական դիրքորոշում ներկայացնող արձանագրութիւնները, յայտնի անձնաւորութիւններու հետ նախապէս կատարած իմ հարցազրոյցները: Օգտուած եմ ինչպէս Ցեղասպանութեան օրերուն, այնպէս ալ վերջին տասնամեակներուն հրատարակուած արաբական մամուլէն, զերծ մնալով, ի հարկէ, փաղաքշական խօսքերէն ու գրութիւններէն, համերաշխութեան դիտանկիւնէ կատարուած ուսումնասիրութիւններէն: Կեդրոնացումս սեւեռած էի միայն Ցեղասպանութեան հանդէպ կատարուած դիրքորոշումներուn վրայ:
– Ինչն էր առիթ հանդիսացաւ գիրքի հրատարակման համար:
– Հայոց ցեղասպանութենէն 100 տարի անց կարեւոր համարեցի, որ արաբական աշխարհի մէջ հնչած դիրքորոշումներուն որոշ արժեւորում տրուի: Իմ նպատակս էր նաեւ ուսումնասիրել արաբներու մօտ ցեղասպանութեան հասկացողութեան հոլովոյթը եւ ճանաչման հարցով անոնց ընկալումը, ինչպէս նաեւ արաբական աշխարհի մէջ յաւելեալ լոյս սփռել Հայոց ցեղասպանութեան թեմային: Գիրքս նաեւ կոչ է` յաւելեալ վկայութիւններ արձանագրելու, որոնք կրնան խթան հանդիսանալ արաբական կառավարութիւններուն յստակ դիրքորոշուելու եւ որոշումներ կայացնելու ո´չ միայն ճանչնալու եւ դատապարտելու, այլ նաեւ արաբական երկիրներուն մէջ Ցեղասպանութեան ժխտողականութիւնը քրէականացնելու առումով: Եւ կը խորհիմ, որ գիրքը իր նպատակին, որոշ առումով, ծառայեց. վերջերս գիրքը ներկայացուեցաւ Սուրիոյ խորհրդարանին մէջ եւ մեծ հետաքրքրութիւն յառաջացուց:
– Տիկի´ն Արիսեան, Ձեր գիրքը արաբական եւ հայկական յարաբերութիւնները կամրջելու իւրատեսակ փորձ է: Ինչպիսի՟ն են այդ յարաբերութիւնները այսօր, յատկապէս Հայոց ցեղասպանութեան դիտանկիւնէն:
– Իսկապէս, գիրքը առիթ է յաւելեալ եւ նոր յենակէտ տալու հայ-արաբական դարաւոր յարաբերութիւներուն, որոնք վերջին տարիներուն կ’ապրին տարբեր մթնոլորտ. նկատի ունենալով Թուրքիոյ վարած քաղաքականութիւնը տարածաշրջանին մէջ եւ արաբական քանի մը երկիրներու դիրքորոշումը, որ առիթ տուաւ ուսումնասիրողներուն եւ մամուլին բացայայտելու նաեւ նախորդ դարուն հայերու դէմ իրականացուած Ցեղասպանութիւնը:
– Ձեր կարծիքով, ի՟նչ արժէք ունին արաբական աղբիւրները` Հայ դատի միջազգային հնչեղութեան առումով:
– Կը կարծեմ, որ արաբական աղբիւրները կը հանդիսանան կարեւոր սկզբնաղբիւր, հիմք ունենալով երկու հանգամանք. նախ պէտք չէ մոռնալ, որ արաբները եղած են Հայոց ցեղասպանութեան առաջին ականատեսները, երկրորդ` անոնք իսլամ են` կը պատկանին ջարդարարի նոյն կրօնին, հետեւաբար արաբներու վկայութիւնները հաւաստի աղբիւրներ են: Մեզ բոլորիս հարկաւոր էր, որ շատոնց լոյս սփռուէր նման աղբիւրներու վրայ եւ օգտուիլ անոնցմէ` Հայ դատին միջազգային հնչեղութիւն տալու համար:
– Տիկի´ն Արիսեան, Դուք նաեւ Լիբանանի «Ազդակ» օրաթերթի արաբերէն կայք-էջի գլխաւոր խմբագիրն էք: Որ՟ն է կայք-էջի հիմնական առաքելութիւնը եւ թիրախային լսարանը:
– Կայք-էջի հիմնական թիրախը արաբ ընթերցողն է եւ արաբական մամուլը, որոնք աղաւաղուած լուրեր կը ստանան: Մէկ այլ հանգամանք` արաբական լրատուական դաշտին մէջ հայկական թեմաներուն ընդհանրապէս անդրադարձ չէ կատարուած, յատկապէս ճանաչողական նիւթերու առումով եւ հայկական տեսակէտէն: Այս ամէնը առիթ հանդիսացաւ, որ Ազդակի արաբերէն կայք-էջը դառնայ հաւաստի աղբիւր:
Կը կարծեմ, խօսքս զարմանալի չի հնչեր, եթէ ըսեմ, որ լսարանի թիրախը հանդիսացաւ նաեւ հայերու այն շերտը, որոնք չեն տիրապետեր հայերէն լեզուին եւ կը նախընտրեն լուրերը ստանալ արաբերէն լեզուով:
– Տիկի´ն Արիսեան, Դուք Արաբ գրողներու միութեան միակ կին անդամն էք: Ին՟չ կ’ըսէք այս առումով…
– Անկեղծ ըսեմ` չեմ գիտեր, ատիկա շատ ուրախանալի բան է, թէ չէ, քանի որ կը ցանկայի, որ սուրիահայ կինը եւ, անշուշտ, տղամարդը աւելի ներքաշուած ըլլար սուրիական, արաբական բոլոր ասպարէզներուն մէջ:
Արաբ գրողներու միութեան անդամ ըլլալը առիթ է, որ այդ կարեւոր հաստատութեան մէջ յաճախ հնչեն հայ գրականութեան, հայերէնի մասին հրատարակութիւններ, նիւթեր, որոնց հանդէպ մեծ հետաքրքրութիւն կայ: Ես արդէն Թարգմանութեան յանձնաժողովի քարտուղարի պաշտօնը կը վարեմ ու կը փորձեմ ամէն առիթով ներկայացնել մեր գրականութիւնն ու մշակոյթը:
– Դուք պարգեւատրուած էք ՀՀ նախագահի «Մովսէս Խորենացի» մետալով: Ին՟չ կարեւորութիւն ունին նման պարգեւները Սփիւռքի մէջ ապրող ու ստեղծագործող մարդոց համար:
– Իսկապէս շատ զգացուած էի, եւ գնահատելի է, որ պետական մակարդակով եւ նամանաւանդ ՀՀ նախագահի կողմէ կայ նման հետեւողականութիւն Սփիւռքի մէջ գործող անհատներուն հանդէպ, որոնք կը փորձեն ներդրում ունենալ երկկողմ յարաբերութիւններուն եւ հայկական թեմաները հրամցնել, կամ աւելի ճիշդ` հայը ներկայացնել այլ երկիրներու մէջ:
– Տիկի´ն Արիսեան, Դուք նաեւ հայերէն-արաբերէն թարգմանութիւններ կը կատարէք: Ին՟չ է Ձեզի համար այս աշխատանքը:
– Ժամանակի ընթացքին հասկցայ, որ յարմար կամուրջ կրնամ հանդիսանալ` փոխանցելու հայ մշակոյթը, պատմութիւնն ու գրականութիւնը արաբ ընթերցողին: Լաւ տիրապետելով երկու լեզուները եւ թարգմանիչի մասնագիտութիւնը` կը փորձեմ արաբական գրադարանը հնարաւորինս հարստացնել հայկական թեմաներով: Առ այսօր տասը գիրք թարգմանած եմ, որոնք կ’առնչուին հայ գրականութեան, Ցեղասպանութեան, եւ Ղարաբաղի թեմաներուն:
– Տիկի´ն Արիսեան, Հայոց ցեղասպանութեան 100-րդ տարելիցի շեմին ո՟րն է ձեր ամենամեծ ցանկութիւնը եւ Ձեր կարծիքով, իւրաքանչիւր հայու ամենամեծ պարտականութիւնը:
– Ընդունուած կարգախօսը արդէն իսկ կը յուշէ մեզի, որ պէտք է յիշել եւ պահանջել: Հետեւաբար, կը կարծեմ, որ յիշելէ բացի, մեր պարտականութիւնն է` յիշեցնելու եւ պահանջելու ձեւերուն տիրապետելը:
Իսկ իմ ցանկութիւնս է, որ Հայոց ցեղասպանութեան 100-րդ տարելիցը անցողական, ցուցադրական ձեռնարկներու չվերածուի, այլ նաեւ մնայուն աշխատանք կատարուի, ճանաչման խնդիրը աւելի լայն տարածում գտնէ եւ իրաւական դաշտի մէջ աշխատանքը արդիւնաւորուի:
Հարցազրոյցը` Լուսինէ Աբրահամեանի