-Ի հարկէ, սա մեր` բոլոր հայերիս տունն է, եւ ցանկացած պարագայում ես հրաշալի տրամադրութեամբ եմ գալիս  Հայաստան: Ասես վերալիցքաւորւում եմ Հայրենիքիս օդից, ջրից, արեւից եւ այդ լաւ տրամադրութիւնը, դրական էներգիան հետս տանում եմ Թուրքմէնստանում  ապրող իմ հարազատներին, հայրենակիցներին:

-Ո՞րն էր  Հայաստան գալու առիթը:

-Ես գրեթէ ամէն տարի գալիս եմ, բայց այս անգամ նաեւ հրաւէր ունեմ մասնակցելու  Հայաստան-սփիւռք  համաժողովին:

-Քանի՞ հայ է այսօր  ապրում Թուրքմէնստանում:

-Մօտաւորապէս 27000-ից 28000 հայեր են բնակւում, ովքեր հիմնականում  եկել են Ղարաբաղից, Գորիսից,  եւ արդէն  մի քանի սերունդներ  ծնուել ու մեծացել են Թուրքմէնստանում  եւ ինչ-որ տեղ   այն համարում են իրենց հայրենիքը:

Հայերն այստեղ բնակուել են վաղ ժամանակներից, սակայն նրանց զանգուածային բնակութիւնը սկսուել է19-րդ դարի  80-ական  թուականներից, երբ  ձեռնարկուեց Միջինասիական երկաթուղու շինարարութիւնը: Դեռեւս  1919-20թթ. այդ  երկրում լոյս էին տեսնում հայկական «Շեփոր»  եւ «Կոչնակ» թերթերը:

-Իսկ հիմա ինչո՞վ են  զբաղւում հայերը, ո՞ր բնագաւառներում են  աշխատում:

-Հիմնականում   զբաղւում են առեւտրով:  Շատերը  բիզնեսի ոլորտում են:

– Մարիում  որքա՞ն հայ է բնակւում. հայաստանցիներ  կա՞ն:

-Մարիում   բնակւում են  մօտ 5000 հայեր: 4-5 ընտանիք կայ Հայաստանից` Երեւանից եւ Էջմիածնից:  99 %-ը  Թուրքմէնստանում  ծնուածներ են:

-Հայերի տեղաշարժ կա՞յ Թուրքմէնստանից  դէպի եւրոպական երկրներ:

-Կայ, բայց ոչ դէպի Եւրոպա, այլ Ռուսաստանի Դաշնութիւն:

-Որտե՞ղ են նախընտրում բարձրագոյն  կրթութիւն ստանալ հայերը:

-ՌԴ-ում,  Հայաստանում: Ինքս եմ շատերին ուղղորդել  Հայաստան` Սլաւոնական համալսարան, Բրիւսովի անուան լեզուաբանական համալսարան, որովհետեւ  նրանք չեն տիրապետում  մայրենի լեզուին:

-Մշակոյթի, սպորտի բնագաւառներում  կան  ճանաչուած հայեր…

-Սպորտի բնագաւառում յայտնի է Սերգեյ Առուշանեանը. նա  Թուրքմէնստանի եռակի չեմպիոն է ազատ ոճի ըմբշամարտի գծով:

-Հայկական դպրոց, եկեղեցի, թերթ ունի՞ համայնքը:

-Ունենք դպրոց, ուր դասաւանդել եմ ինքս, բայց համայնքային աշխատանքները շատ են, չեմ հասցնում, այժմ մայրս է դասաւանդում. նա մանկավարժ է : Դպրոցում դասաւանդւում են հայոց լեզու, գրականութիւն, հայոց պատմութիւն: Ես միշտ բացում էի Հայաստանի քարտէզը, պատմում մեր երկրի մասին, ներկայացնում հայոց պատմութեան կարեւոր դրուագները: Զարմացած լսում էին…գիտէ՞ք  ինչու… Ընտանիքներում երբեւէ  չէին լսել:

Սփիւռքում  ազգային ինքնութիւնը  պահպանելու համար շատ կարեւոր է ընտանիքի դերը: Կառուցում ենք մատուռ, եկեղեցի չունենք, մկրտութեան, հարսանեկան  ծէսերի համար գնում ենք ռուսական եկեղեցի:  Ընկերներով  որոշեցինք ձեռնարկել այդ գործը, յետոյ մեզ միացան նաեւ ուրիշ հայ գործարարներ: Ուզում եմ Հայաստանից  վարդագոյն տուֆ տանել երեսպատման աշխատանքների համար: Թերթ, ամսագիր չունենք:  Տխուր  փաստ է, սրա բացակայութիւնն էլ իր բացասական կնիքն է թողնում հայեցի դաստիարակման  խնդրի վրայ:

-Ի՞նչ յաճախականութեամբ է հաւաքւում համայնքը:

-Վարչութեան անդամները հաւաքւում են երկու ամիսը մէկ, իսկ համայնքի անդամներով`աւելի յաճախակի: Նշում ենք  հայկական աւանդական տօները, Հայ առաքելական եկեղեցու տօները, կազմակերպում ենք հայկական երեկոներ, որպէսզի տեղի հայերը ճանաչեն իրար, շփուեն, չմեկուսանան: Ունենք «Նաիրի» պարի խումբ, որն այդ առիթներով ներկայացնում է գեղեցիկ ազգային պարեր:

-Ինչը՞ Ձեր ընտանիքին տարաւ Թուրքմէնստան:

-Հայրս գործերով գնաց, յետոյ  տարաւ մեզ. այդ ժամանակ ես 4-րդ դասարանի աշակերտ էի: Յետագայում եկայ եւ ուսում ստացայ Հայաստանում:

-Ձեր մասնագիտութեա՞մբ էք աշխատում:

-Ցաւօք սրտի` ոչ: Ես քաղաքագէտ եմ, իսկ Թուրքմէնստանում  ուրիշ ազգեր  այդ ոլորտում չեն աշխատում.  ես Մարիի հայկական համայնքն եմ ղեկավարում եւ զբաղւում եմ  բիզնեսով:

-Ձեր կարծիքով` ինչու՞ հայերը չեն վերադառնում Հայաստան:

-Թուրքմէնստանում  կենցաղավարելը հեշտ է: Լոյսը, գազը, ջուրը  անվճար են, աւելի ճիշտ` պետութիւնը  բնակչութեանն այնքան շատ սպառողական անվճար քանակ է յատկացնում,  որ նրանք չեն էլ կարողանում սպառել:

-Այսինքն` նիւթական ապահովուածութիւ՞նն է Հայրենիք չվերադառնալու պատճառը…

-Այո՛, նաեւ պիտի ասեմ, որ ցածր է Թուրքմէնստանի հայերի ազգային ինքնագիտակցութեան մակարդակը: Երբ դասաւանդում էի դպրոցում, պարզուեց, որ հայ երեխաները ծանօթ չեն Եղեռնի պատմութեանը,նրանցից շատերն անգամ չէին լսել Արարատի անունը, չէին ճանաչում հայոց մեծերին` գրողներին, ազգային ու պետական գործիչներին, երգահաններին, երաժիշտ-կատարողներին:

-Որքա՞ն ժամանակ է, ինչ համագործակցում էք Սփիւռքի նախարարութեան հետ:

-Երկու տարի է` այդ կապերը կան:  Նախարարութիւնը մեծ օգնութիւն է ցուցաբերել` տրամադրելով դպրոցական դասագրքեր, գեղարուեստական գրքեր, խտասալիկներ:

-«Արի տուն» ծրագրին այս տարի Թուրքմէնստանից  ընդամէնը մէկ հոգի մասնակցեց, ինչու՞…

-Պատճառներից մէկը ճանապարհածախսն է, երկար ճանապարհ գալը, միւսն այն է, որ աղջիկներին միայնակ թոյլ չեն տալիս դուրս գալ քաղաքից: Անցեալ տարի ծրագրին մասնակցեց չորս հոգի:

-Երբեւէ մտածե՞լ էք  վերադառնալ Հայաստան:

-Այո՛, արդէն մտածել եմ, որոշել եմ նաեւ այստեղից աղջիկ ընտրել եւ ամուսնանալ:

Մեզ մնում է միայն ցանկալ Աշոտ Մարտիրոսեանին` երիտասարդ քաղաքագէտին եւ հայկական համայնքի ղեկավարին, երազանքների շուտափոյթ իրականացում:

Զրուցեց Կարինէ Աւագեանը