Այս մեծ, փառահեղ Հայը …

Օրերս Հայաստանում էր գտնւում մոսկուաբնակ յայտնի  քանդակագործ, մեր հայրենակից  Ֆրիդ Սողոյեանը, ով հիւրընկալուել էր ՀՀ սփիւռքի նախարարութիւնում: Ներկայացնում ենք անուանի քանդակագործի  հետ  «Հայերն  այսօր»-ի  թղթակիցի հարցազրոյցը:

-Բարի´  գալուստ Հայաստան եւ ՀՀ սփիւռքի  նախարարութիւն: Ձեր այցելութիւնը գործնակա՞ն է, թէ՞ եկել էք հայրենիք` վայելելու երեւանեան  տաք աշունը:

-Շնորհակալութիւն իմ բոլոր հայրենակիցներին  ջերմ վերաբերմունքի համար: Աշունն, իրօք,  տաք է, սակայն ես նպատակադրուած չեմ եկել. Արցախի կառավարութեան կողմից հրաւէր  ունէի` մասնակցելու այդ չքնաղ երկրի անկախացման 20-րդ տարեդարձին: Մասնակցեցի տօնակատարութեանը, եկայ Երեւան, վաղը մեկնում եմ: Շատ տխուր եմ. չհասցրեցի լինել     իմ հարազատ  օրրանում` Գիւմրիում: Թերեւս կարող էի կարճ  ժամանակով   Գիւմրի     այցելել, բայց դա, իրօք, ընդամէնն այցելութիւն կը լինէր: Ես կ’ուզէի երկար մնալ այնտեղ, շփուել իմ հարազատների, ընկերների, ծանօթների հետ: Այսպէս  ստացուեց:

-Պարո´ն  Սողոյեան, ասացեբք,  խնդրեմ, քանի՞ քանդակի, արձանի, յուշարձանի հեղինակ էք:

-Օ՜, շատ դժուար է թուել…շատ գործեր ունեմ, չեմ էլ կարող դրանք առանձնացնել, բոլորն իմ զաւակներն են… Ուղղակի թուարկեմ մի քանիսը` Երեւանում Ստեփան Շահումեանի կիսանդրին`  Մալաթիա-սեբաստիայ  թաղապետարանի վարչական շէնքի մօտ, Մերգելեանի ինստիտուտի սրահի ամբողջ պատի երկայնքով արուած քանդակաշարը, «Կժերով աղջիկը» `  այժմեան  «Շողակաթ»  հեռուստաստուդիայի շէնքի  առաջին հարկի սրահում, Ոստիկանութեան քաղաքային վարչութեան շէնքի ճակատային մասի բարձրաքանդակը: Կառուցել եմ նաեւ Գեղարուեստաթատերական ինստիտուտի բակի ցայտաղբիւրը, Էջմիածնում անցեալ տարուայ նոյեմբերին  դրուել է իմ սիրելի գործերից մէկը`  Վազգէն Առաջինի յուշարձանը, Վաշինգտօնում  1991-ին  Սպիտակ տան հարեւանութեամբ տեղադրուած է իմ գործերից մէկը` Սպիտակի եւ Լենինականի  երկրաշարժի  զոհերի յիշատակին: Գիւմրիում եւս կառուցել եմ նոյնանուն  յուշարձան-կոթող` «Անմեղ զոհերին» վերնագրով:  Գիւմրիում ունեմ Հայրենական մեծ պատերազմում զոհուած`   Գուլպայագործութեան ֆաբրիկայի  աշխատողների յիշատակին նուիրուած յուշարձան,  որը երկրաշարժից  խարխլուել է, սակայն միտումնաւոր  չենք ուզում վերանորոգել, որ այդ տեսքով մնա` իբրեւ լուռ վկայ ահեղ երկրաշարժի: Կիեւում   ունեմ բանուորի բրոնզաձոյլ  արձան, Արխանգելսկում , Մոսկուայում ունեմ աշխատանքներ…արթիկ քաղաքի մուտքի մօտ` բանուորի յուշարձանը, Ախուրեանի մուտքի մօտ  եւս: Մի շատ տպաւորիչ քանդակ ունեմ Գիւմրիում,որի մասին առանձնակի սիրով եմ խօսում. այն պատկերում է  գիւմրեցի հին դուդուկահարին` շուրջը բոլորուած թոռներով: Այդ աշխատանքը երկու տղաներիս հետ եմ իրագործել եւ նուիրել իմ հայրենի եզերքին` Շիրակին: Արցախի Մարտակերտի Թալիշ գիւղում ունեմ յուշարձան` նուիրուած Հայրենական պատերազմում զոհուածներին, Շահումեանի շրջանի Չայլու գիւղում…այս վերջին գործերը ստեղծել եմ երիտասարդ տարիներիս:

-Ովքե՞ր են  եղել Ձեր առաջին ուսուցիչները:

-Առաջին ուսուցիչներս եղել են Գիւմրուայ քարտաշ- վարպետները, որոնցից շատ բան եմ սովորել: Կանգնում էի նրանց կողքին, նայում, քարը տալիս էին ձեռքս եւ սովորեցնում աշխատել:Ի հարկէ, արուեստը նաեւ մեր տանն էր. մայրս` Ելիզաւէտ Ստեմպելը, Լենինականի առաջին թատրոնի տնօրէնն էր, հայրս ` Մկրտիչ Սողոյեանը, կապաւոր էր եւ արուեստի մեծ սիրահար:  Գիտէք` Գիւմրին արհեստների եւ արուեստների մեծ շտեմարան է:

-Ի՞նչ էք սովորել Ձեր ընտանիքից, գիւմրեցիներից:

-Սովորել եմ մարդկութիւն: Յիշումեմ` Հայրենական մեծ պատերազմից յետոյ Լենինական եկան շատ փախստականներ: Մենք 3 սենեակ ունէինք, երկուսը տուեցինք նրանց ու մեր ընտանիքով տեղաւորուեցինք մէկում: Ամէն առաւօտ հարեւաններից մէկը ճաշ էր պատրաստում` հերթով, ու բոլորս միասին, հաշտ ու համերաշխ ուտում էինք, ապրում նոյնկերպ:  Այդպիսի անկեղծ, ջերմ մթնոլորտում եմ մեծացել:

-Պարո´ն Սողոյեան, ինչը՞ առիթ դարձաւ, որ հաստատուեցիք Ռուսաստանում` Մոսկուայում:

-Ինձ հրաւիրեցին Կիեւ` աշխատելու   Հայրենական պատերազմում զոհուած զինուորների յուշահամալիրի վրայ: Դա հսկայական, մեծածաւալ աշխատանք էր, ժամանակատար: Ես հեղինակ էի եւ պէտք է մի մեծ, կարեւոր հատուած ինքս քանդակէի: Երեւանից հրաւիրեցի երիտասարդ քանդակագործ Ալիկ Աւետիսեանին`ինձ  օգնելու: Տարիներ տեւեց, բայց իմ վաստակը   բարձր գնահատուեց,  եւ արժանացայ Լենինեան մրցանակի: Ի հարկէ, մինչ այդ էլ ստացել եմ շատ պատուոգրեր, շքանշաններ, մեդալներ:

-Պատմե´ք, խնդրեմ , Ձեր ընտանիքի մասին:

-Երկու տղաներ ունեմ` Վահէն եւ Միքայէլը: Քանդակագործներ են: Կինս մահացաւ1981-ին, երեխաներս դպրոցականներ էին,  որոշ ժամանակ մնացինք Կիեւում, յետոյ տեղափոխուեցինք Մոսկուա: Տղաներս կայացած մարդիկ են: Միքայէլը ստացել է ՀՀ վաստակաւոր  քանդակագործի կոչում, որը  Մոսկուայի հայկական դեսպանատանը նրան է յանձնել ՀՀ նախագահ Սերժ Սարգսեանը, իսկ միւս տղաս` Վահէն, արժանացել է Ռդ-ի  վաստակաւոր  քանդակագործի կոչման:Այսպիսին է իմ ընտանիքը, ուր աւանդոյթները շարունակում են թոռնիկներս.նրանք  նկարում են, ստեղծագործում:

-Քանդակագործների սիմպոզիումների մասնակցե՞լ եք…

-Ո´չ, պարզապէս Իջեւանում կայացած սիմպոզիումի յանձնաժողովի նախագահն եմ եղել:

-Արտերկրում մշտապէս ապրելու եւ աշխատելու հրաւէր ունեցե՞լ էք:

_Այո´, սակայն  հրաժարուել եմ,որովհետեւ իմ գործերի մեծ մասը Հայաստանում եւ Ռուսաստանում են, ես չեմ կարող եւ չեմ ուզում նրանցից հեռու ապրել:

-Հնարաւո՞ր է, որ վերահաստատուէք եւ ստեղծագործէք Ձեր հայրենի Գիւմրիում:

-Չի բացառւում: Վերանորոգում   ենք իմ հայրական տունը Գիւմրիում, որը երկրաշարժից  քանդուել էր: Շատ կուզենայի Գիւմրիում ունենալ թանգարան:

-Ձեր մեծ փորձն ու մասնագիտական հմտութիւնը փոխանցու՞մ էք երիտասարդներին, դասաւանդու՞մ էք որեւէ բուհում:

-Չեմ դասաւանդում, սակայն միշտ օգնում եմ ինձ դիմող երիտասարդներին: Իմ արուեստանոցը Մոսկուայի կենտրոնում է, մօտակայքում խուլ-համրերի դպրոց կայ, կապուած եմ այդ դպրոցի  երեխաների հետ, ներկայ եմ լինում նրանց նկարչութեան դասերին, խորհուրդներ եմ տալիս:

-Պարո´ն Սողոյեան, ինչպէս տեսնում էք, Երեւանում շատ  յուշարձաններ, քանդակներ կան, շատ քանդակագործներ ունենք…Նրանցից ու՞մ էք տեսնում առաջատարի դերում…

-Ես այդ հարցին չեմ պատասխանի: Միայն  կասեմ, որ  ինձ  շատ է դուր գալիս  Քոչարի «Սասունցի Դաւիթը» եւ  Արտաշէս Յովսէփեանի  կառուցած Ալ. Թամանեանի արձանը: Շատ լաւ քանդակագործ եմ համարում  Ղուկաս Չուբարեանին, բարձր եմ գնահատում Մատենադարանի բակում տեղադրուած նրա գործը` Մեսրոպ Մաշտոցի արձանը: Ես սովորել եմ Գեղարուեստաթատերական ինստիտուտի քանդակի բաժնում, ուր դասանանդում էին մեծերը` Արա Սարգսեանը, Գրիգորի Ահարոնեանը, Կարօ Մծատուրեանը, Շաքարեանը…Նրանք Գիւմրուայ իմ քարտաշ-վարպետներից յետոյ յաջորդ ուսուցիչներս էին:

-Պատուերով աշխատելը չի՞  խանգարում արուեստագէտին…

-Կարելի է աշխատել պատուերով, բայց արուեստագէտն ինքը պիտի որոշի կառուցուածքը, ոճը, ձեւը… Ցաւօք, այդ ամէնը յաճախ թելադրւում է:

-Ի՞նչ տպաւորութիւն ստացաք նորօրեայ Երեւանից:

-Չափից շատ ու խիտ են  սրճարանները, շատ են եւ յոգնեցնող գովազդային վահանակները: Ժամանակիս սղութեան պատճառով քիչ եմ քայլել քաղաքում:  Ցաւում եմ, որ մեր հայկական հին ճարտարապետութեան աւանդոյթները չեն պահպանւում: Ի հարկէ, Երեւանը շատ է փոխուել:

-Չէ՞ք զղջում, որ ընտրել էք արուեստագէտի ` արտաքուստ թուացեալ երջանիկ ուղին, մասնագիտութիւնը:

-Այո´, դժուար է արուեստի ճանապարհը: Արուեստագէտն ամենախոցելի  եւ գերզգայուն մարդն է, բայց նաեւ` երջանիկ: Չեմ զղջում իմ ընտրութեան համար. ես իրականացրել եմ մօրս երազանքը : Երբեք չեմ յոգնում.  դա իմ կեանքն է, իմ աշխարհը: Արուեստագէտը երբեք չպէտք է յոգնի. յոգնել` նշանակում է  աւարտուել, վերջանալ:

-ՀՀ սփիւռքի նախարարութեան հետ Ձեր կապերը նո՞ր են ձեւաւորւում…

-Շատ ուրախ եմ, որ կայ այսպիսի նախարարութիւն` Սփիւռքի հայերի տուն: Շատ կուզենայի, որ Սփիւռքի նախարարութիւնը  գտնի , յայտնաբերի եւ ուսումնասիրի օտարածին  անուններով, ազգանուններով  անուանի, մեծ հայերի արմատները:

-Ի՞նչ կը մաղթէք  հայերին:

-Երբ  աշխատում էի Սամարղանդում,ուր պատուիրել էին  Արեւելքի 18 հին   եւ 5 նոր մտածողների  քանդակները  կերտել, ես շատ հայերի հետ ծանօթացայ, ովքեր ոչ մի կապ չունէին  Հայաստանի հետ…մեծ  ցաւ ապրեցի: Ես հայերին մաղթում եմ լինել միաբան, միասնական, չմոռանալ մայրենի լեզուն, հաւատքը, իրենց Հայրենիքը: Ուզում եմ, որ  հայերն ապրեն անվտանգ, ապահով , բարեկեցիկ կեանքով:

-Պարո´ն Սողոյեան, ինձ յուշեցին, որ հոկտեմբերի 2-ին    Ձեր ծննդեան 75-ամեակն է,   նշուելու է Մոսկուայում:

-Այո´, լսել եմ, որ Մոսկուայում  որոշել են նշել մեծ մասշտաբներով, բայց միբ գրէք ` 75…

-Եկեբք թուերի տեղերը փոխենք`5 եւ 7…

Ի վերուստ արուեստագէտի դրոշմով, փառահեղ արտաքինով  նշանաւոր, վաստակաշատ քանդակագործն իմ  առաջարկից յետոյ լիաթոք ծիծաղում է, կատակում գիւմրեցիներին բնորոշ անուշ, դիպուկ  բառերով, իսկ նրան ուղեկցող   քրոջորդին` ճարտարապետ, երիտասարդ  գիտնական     Տիգրան Մանուկեանը,  հաւելում է, որ քեռին` Ֆրիդ Սողոյեանը, մշտապէս կենսախինդ է, կատակասէր: Տիգրանն իր մասնագիտական կողմնորոշման համար երախտապարտ է քեռուն` նրա տուած անգնահատելի խորհուրդների համար:

Այս մեծ Հայը` մի կողմից լեհական, միւս կողմից  հայկական ընդգծուած   խառնուածքով, ի վերուստ տրուած մեծ շնորհով, մերթ սարոյանական, մերթ էլ ջրհեղեղից վերածնուած  Նոյի  կերպարով, ապրում ու արարում է գիւմրեցի հին վարպետների նման` յամառօրէն   փափկացնելով    քարը եւ  ժպիտով նայելով  աշխարհին ու մարդկանց:

Զրուցեց  Կարինէ  Աւագեանը

Scroll Up