«Հայերն այսօր»-ի զրուցակիցը շվեդահայ ճանաչված կինովավերագիր, լրագրող, երեք տասնյակից ավելի ֆիլմերի հեղինակ Սյուզան Խարդալյանն է:

-Տիկի՛ն Սյուզան, որտեղի՞ց են Ձեր արմատները:

– Նախնիներս Կիլիկիայից են եղել: Ծնվել եմ Բեյրութում, մեծացել եմ հայկական ավանդույթներով ապրող ընտանիքում՝ Բուրջ Համուդի կենտրոնական մասում գտնվող հայկական թաղամասում, որտեղ մանկությունս է անցել: Ավարտել եմ Լիբանանի Հայկական երկրորդական վարժարանը: Մեր դպրոցներում այնքան լավ կրթություն էին մեզ տալիս, որ միանգամից կարող էինք ուսումն ամերիկյան համալսարաններում շարունակել՝ ամեն տեղ մեզ ոտքի վրա կանգուն պահելով: Այս հարցում, անխոս,  մեծ ներդրում ունեին ուսուցիչները, ովքեր իրենց քրտնաջան աշխատանքով նպաստում էին մեր մտահորիզոնը լայնացնելուն:

Հիշում եմ՝ հայոց պատմության ուսուցչուհիս մեզ միշտ պատմում էր հայ լինելու նշանակության և այն մասին, թե ինչպիսի անցյալ ենք ունեցել: Նա միշտ հորդորում էր պահպանել ինքնությունը և երբեք չկորցնել սեփական արմատները: Ահա այս դաստիարակությամբ եմ կյանքս կերտել:

-Լրագրողի մասնագիտությունից բացի, այլ մասնագիտություն ստացե՞լ եք:

-Մի քանի կրթություն եմ ստացել: Սկզբում հետաքրքրված էի բնագիտությամբ, յոթ տարի այս մասնագիտությամբ եմ սովորել, զուգահեռաբար աշխատել եմ, նաև դիվանագիտական կրթություն ունեմ: Լրագրությամբ սկսեցի զբաղվել 14 տարեկանից. հիշում եմ՝ քննադատությամբ հանդես գալու պատճառով առաջին հոդվածս մեծ աղմուկ էր բարձրացրել:

Իսկապես, շատ եմ սիրել լրագրությունը, հատկապես՝ հետախուզական լրագրությամբ էի հետաքրքրված: Ամբողջությամբ թողեցի բնագիտությունը՝ հետամուտ լինելով միայն լրագրությանը: Սովորել եմ տարբեր համալսարաններում, հետո գնացի Ֆրանսիայում սովորելու, որից հետո փաստագրական-վավերագրական աշխատանքների մեջ խորամուխ եղա:

-Լրագրությունից անցում կատարեցիք կինովավերագրողի աշխատանքին, ինչո՞վ էր պայմանավորված այդ որոշումը:

-Շատ գիտակցված որոշում էր: Լրագրողը պետք է անդադար անաչառությունը պահի: Մի պահ այդ անաչառության զգացումն ինձ չէր բավարարում. հոգումս կուտակած շատ ասելիք ունեի: Ոչ միայն որևէ խնդրի շուրջ իմ տեսակետն արտահայտելու, իմ աշխարհայացքով այդ խնդիրներին լուծում տալու կարիք ունեի, այլև հասկացա, որ փաստավավերագրական ֆիլմեր նկարահանելու միջոցով՝ կկարողանայի իմ պատմությունը ներկայացնել: Իմ մեջ խոսում էր ոտնահարված, իրավազուրկ, անարդարություններից տուժած ժողովուրդներին ձայն տալու ցանկությունը: Այս առումով վավերագրությունն իմ լավագույն արտահայտչամիջոցը դարձավ:

-Ինչու՞ հենց վավերագրությունն ընտրեցիք:

–Վավերագրությունը հիմնված է հետախուզական լրագրության վրա: Եթե բարձրաձայնում ես որևէ խնդրի մասին, որի վերաբերյալ որևէ պատկերացում չունես, ապա դժվար է հաջողել:

-Ֆիլմերի պատմությունն ու նկարահանման գաղափարն ինչպե՞ս են առաջանում:

– Ամեն առավոտ երբ արթնանում եմ, առաջին գործս գիրք կամ թերթ կարդալն է լինում: Առանձնացնում եմ ուշագրավ այն նյութերը, որոնք մի օր հաստատ ինձ պետք են գալու: Օրինակ, վերջին՝ «Ես ատում եմ շներին» ֆիլմը, պատահական նկարահանեցի. առավոտյան ծովափին նստած՝ թերթ էի կարդում, որտեղ փոքրիկ լուր կարդացի այն մասին, որ մահացել է Հայոց ցեղասպանության Անգլիայում ապրող վերջին վերապրողը: Հասկացա՝ ինչ-որ բան պետք է անել և միանգամից գործի անցա:

Մտքիս մեջ ամեն օր պտտվում են աշխարհում տեղի ունեցող իրադարձությունները, անդադար փնտրտուքների մեջ եմ: ԱՄՆ նախագահական վերջին ընտրություններին ամբողջ գիշեր չեմ քնել, հետևում էի ողջ ընթացքին: Իմ ֆիլմերում արծարծում եմ նաև սոցիալական, տնտեսական, նույնիսկ քաղաքական անարդարությունների և հատկապես այն մասին, թե այդ իրադարձությունների լույսի տակ սովորական մարդկանց կյանքում ինչ է կատարվում:

-Տիկի՛ն Սյուզան, աշխատանքների կիզակետում Ցեղասպանության թեմաների մասին բարձրաձայնելն է, և գիտեմ, որ այն Ձեր հոգուց է բխում…Կխնդրեի, մի փոքր մանրամասնեիք այս ամենի մասին:

–Ցեղասպանության թեման իմ էության մի մասն է կազմում: Այս թեմային անդրադարձել եմ տարբեր հանգրվաններում և տարբեր տեսանկյուններից: Օրինակ՝ «Վերադարձ դեպի Արարատ» ֆիլմը նկարահանել եմ այն ժամանակահատվածում, երբ Եվրոպայում, Մերձավոր Արևելքում և այլուր զինյալ պայքար էր ընթանում:

«Մեծ մորս դաջվածքները» ֆիլմը հասարակական լայն հնչեղություն առաջացրեց, այն Ալ- Ջազիրա արբանյակային հեռուստալիքով ևս ցուցադրվել է:

Ֆիլմն ինչ-որ չափով կենսագրական է, քանի որ ներկայացվում է տատիկիս՝ Խանում Խարդալյանի՝ թուրքական յաթաղանից մազապուրծ լինելու պատմությունը։

Օսմանյան Թուրքիայի հայատյացության ու իրականացրած Ցեղասպանության նկարագիրն այս ֆիլմում ցույց են տվել տատիկիս և բազմաթիվ այլ հայուհիների ստրկության դաջվածքները։

Տատիկս 1915 թվականին տասներկու տարեկան է եղել, երբ թուրքերը, որպես սեփականության նշան, դաջվածքներ են արել նրա գլխին, դեմքին, ձեռքերին: Ֆիլմը պատմում է 1915 թվականի Ցեղասպանության ժամանակ փրկված հազարավոր հայ կանանց ճակատագրերի մասին, որոնց բռնաբարել են և տեղացի կանանցից տարբերելու համար ձեռքներին ու դեմքերին դաջվածքներ արել։ Այս կանայք ունեն ոչ միայն դաջված ձեռքեր, այլև դաջված ճակատագրեր, նրանք ամբողջ կյանքում ստիպված են եղել այդ խարանն իրենց դեմքին կրել։ Խանում տատս էլ այդ կանանցից մեկն է եղել և երբեք չի խոսել իր դաջվածքների մասին, որովհետև դրանք նաև ամոթի դաջվածքներ են եղել, ինչը նա թաքցրել է իր ընտանիքից՝ այդ ամոթի զգացումը նրանց չփոխանցելու համար:

-Այժմ խոսենք Ձեր ընտանիքի մասին:

-Հանգամանքների բերումով հայկական միջավայրում չէի գտնվում և տեղափոխվելով Շվեդիա՝ ամուսնացա շվեդացու հետ: Ամուսինս մտածելակերպով, նիստուկացով հայի է նման, հայերեն շատ լավ է հասկանում: Քսաներեքամյա մեկ աղջիկ ունենք, ով այս տարի կավարտի ուսումը՝ իրավագետի մասնագիտություն ստանալով: Հպարտ եմ նրանով:

 -Հայաստան կատարած այցելության ընթացքում հյուրընկալվեցիք նաև ՀՀ սփյուռքի նախարարությունում: Համագործակցության ի՞նչ ծրագրեր են սպասվում առաջիկայում:

-Առաջին անգամ էի լինում ՀՀ սփյուռքի նախարարությունում: Իհարկե, այդքան շատ ծանոթ չեմ նախարարության գործունեությանը, բայց հստակ է, որ Հայաստան-Սփյուռք գործակցության կապերը զարգացնելու ուղղությամբ լայնածավալ աշխատանքներ է կատարվում: Եվ այն, որ այս նախարարության գոյությունն անհրաժեշտ է՝ փաստ է: Պարգևատրվեցի նաև ՀՀ սփյուռքի նախարարության Ոսկե մեդալով, որի համար անչափ շնորհակալ եմ: Այն իմ կատարած գործերի գնահատումն է:

Հարցազրույցը՝ Գևորգ Չիչյանի