Երբ ընդամենը հինգ տարեկան էր, Գրեգորիո Բելաունդեն հասկացավ, թե ինչ կարող է նշանակել մեկ միլիոն թիվը: Նրա ֆրանսուհի մայրը` Էլեն Մաթոսյանն իրեն պատմել է հայ ժողովրդի  ավելի քան մեկ միլիոն զոհերի մասին: Այդ ժամանակ  նա իմացավ իր նախապապի պատմությունը, որը ևս  զոհվել էր Ցեղասպանության ժամանակ:  Եվ այդ ժամանակվանից ի վեր նա հասկացավ պատմության «սխալը»: Եվ դա մանկական պատմություն չէր: 

1915-ի ապրիլին` Առաջին աշխարհամարտի տարիներին, Օսմանյան կայսրությունը, որ գերմանացիների դաշնակիցն էր, հարյուրավոր հայ նշանավոր անձանց ձերբակալեց Կոստանդնուպոլսում` հայ համայնքին մեղադրելով ռուսների հետ դավադրություն կազմակերպելու մեջ: Ըստ Գրեգորիո Բելաունդեի հիշողությունների` կոտորածներն ու տեղահանությունները, սպանություններն ու համակենտրոնացման ճամբարները Սիրիայում հանգեցրին կայսրության հայ բնակչության երկու երրորդի բնաջնջմանը:

Անապատը վերածվեց դժոխքի սովամահության ենթարկվող հայերի և մայրերի համար, որոնք ականատեսն եղան ամենասարսափելի տեսարանին` իրենց մահացած երեխաների:

Վերապրածները, միսիոներները և դիվանագետները հայտարարեցին աշխարհին. տեղահանությունները նպատակ ունեին բնակչությանը վերացնելու, ոչ թե տեղափոխելու:   Ինչպես հիշատակում է Բելաունդեն` ամերիկացի դիվանագետներից մեկը կայսրությունը նկարագրել է որպես «հսկա սպանդանոց»:  Այսօր` հարյուր տարի անց, հայ ժողովուրդը շարունակում է  պահանջել այս լռեցված ցեղասպանության ճանաչումը:

Միահյուսված պատմություններ

Գրեգորիո Բելաունդեի պապը` Նշան Մաթոսյանը, փրկվեց իր եղբայրների և մոր հետ, սակայն հորը սպանել էին թուրքական կառավարության հրամանով. Հալեպի հարուստ  վաճառականին մեղադրել էին  կայսրության թշնամիների համար աշխատելու մեջ: Փոքրիկ Գրեգորիոյի մայրը այս ամենը պատմելով` միշտ ասում էր. «Ոչ բոլոր թուրքերն էին վատը»:
«Ցավոք, ժողովուրդը կարծում է, որ բոլոր թուրքերը կոտորել են, սակայն եղել են նաև նրանք, ովքեր չեն ենթարկվել հայերին չօգնելու հրամանին և թաքցրել են հայերին», – մեկնաբանում  Բելաունդեն: Ըստ մոր պատմածի` իր պապին օգնել է Հալեպի թուրք կառավարիչը, ինչից  հետո նա ժամանել է Ֆրանսիա: Տարիներ անց` 1960-ն Էլենը Փարիզում ծանոթանում է պերուացի երաժիշտ Խոսե Բելաունդե Մորեյրայի հետ, որի հետ ամուսնանալով տեղափոխվում է Պերու 1963-ին:   Ֆրանս-պերուական քոլեջում Բելաունդեն ծանոթանում է մեկ այլ հայ  ուսանողի` Ֆիլիպ Դեվլեթյանի  հետ:  Ներկայիս գործարարը հիշում է, որ իր հորական պապը` Կոմիտաս անունով, ևս մահացել է ցեղասպանության ժամանակ, իսկ կինն ու երեխաները փախել են Հունաստան:  Ֆիլիպի հայրը` Հակոբը հետագայում գաղթել է Ֆրանսիա:

Հավանաբար, հանցագործությունից էլ ավելի մեծ  անրադարություն է, վերջին հաշվով, այն լռության և մոռացության մատնելը:

Հայերեն թարգմանությունը caretas.com-ից՝  Հայոց ցեղասպանության 100-րդ  տարելիցի միջոցառումների ծրագրերի իրականացման գրասենյակի: